Κάθε φορά που θυμάμαι τον εαυτό μου μέσα αυτές τις κιτρινισμένες πολιτείες να κόβει βόλτες γεμάτος περιέργεια, σκέφτομαι ότι θα ήθελα πολύ να βρεθώ στα ίδια μέρη μετά από δέκα ή δεκαπέντε χρόνια. Πώς να είναι άραγε τότε η Ινδία; Η τεράστια οικονομική της ανάπτυξη θα έχει άλλαξεί τίποτα στα slums; -όπως μάθαμε τελευταία να λέμε τις παραγκουπόλεις.
Δεν έχω πάει στο Dharavi του Μπουμπάι, εκεί όπου γυρίστηκε το Slumdog millionaire, αλλά έχω εμπειρίες από τις παραγκουπόλεις του Δελχί, και άλλων μικρότερων πόλεων όπου η κατάσταση είναι ανάλογη. Όταν αποφάσισα να γράψω αυτό το θέμα διαπίστωσα ότι οι λέξεις μου έβγαιναν με δυσκολία. Πώς να περιγράψεις τη βία της φτώχειας και τον αγώνα για επιβίωση με το τίποτα;
Θα μπορούσε κανείς να σε χαρακτηρίσει ηδονοβλεψία της μιζέριας με τη σιγουριά που σου δίνει η βεβαιότητα ότι θα ξαναγυρίσεις στις δυτικές ανέσεις σου. Όμως η επαφή με τη πραγματικότητα -και όχι την εξωραϊσμένη πραγματικότητα του Slumdog- σου δίνει την αίσθηση ότι για πρώτη φορά βλέπεις πως ζει κάποιος άλλος. Λες και συνειδητοποιείς ότι υπάρχουν κι άλλοι άνθρωποι. Και το χειρότερο είναι η αίσθηση ότι τελικά γνωρίζεις τόσα λίγα για τη ζωή των άλλων ανθρώπων όσο και για τη δική σου.
Γι αυτό δεν μπορώ να κατακρίνω τον ριάλιτι τουρισμό, στον οποίο επιδίδονται πολλοί . Η επαφή με αυτή την πλευρά της ζωής, υπακούει σε κάτι περισσότερο από μια επιθυμία που μοιάζει με τη δική μου επαγγελματική διαστροφή. Υπακούει σε μια ανάγκη να γνωρίσει κανείς την άγρια πλευρά της ζωής κι αν μπορεί να κάνει κάτι γι αυτό. Κάτι για να καλύψει αυτό το κενό που κρύβεται το πολύ πολύ πίσω από μια κυματιστή λαμαρίδα και βουνά από σκουπίδια.
«Φοβάσαι ότι δεν θα δεις τίποτα; Να φοβάσαι καλύτερα μήπως δεις πολλά» μου λέει ο Μακ Λόντι που με γυρνούσε στις παραγκουπόλεις του Μποπάλ. «Θα διαπιστώσεις πόσο φτηνή είναι η ζωή στην Ινδία». Τα ντοκιμαντέρ στην τηλεόραση μπορεί να σε προϊδεάσουν για το τι θα δεις αλλά δεν μπορούν με τίποτα να σε προετοιμάσουν για τη μυρωδιά και τη βρωμιά που μοιάζει να μπορείς να την κόψεις στον αέρα με το μαχαίρι.
Παραγκουπόλεις
Τα δρομάκια δεξιά κι αριστερά του ποταμού Γιαμούνα στο Δελχί γεμάτα λακκούβες με λασπόνερα και οι παράγκες στην κυριολεξία κολλητά η μία με την άλλη. Στην είσοδο του σπιτιού της, η 16χρονη Αντζού φτιάχνει «μπίντις» ή αλλιώς τα τσιγάρα των φτωχών, από φύλλα ενός είδους λωτού. Για χίλια τέτοια τσιγάρα πληρώνεται 35 ρουπίες (κάτι παραπάνω από μισό ευρώ) και χρειάζεται δύο ημέρες δουλειάς. Στο μέρος που στη δύση θα αποκαλούσαμε κρεαταγορά, ένας άντρας τεμαχίζει κοτόπουλα ενώ γυναίκες και παιδιά μαζεύουν από το ματωμένο δάπεδο κεφάλια και πόδια για να βγάλουν το μεσημεριανό τους και να πουλήσουν ότι απομένει. Λίγο παραδίπλα ένας άλλος άντρας έχει βάλει μια μεγάλη κατσαρόλα στη μέση του δρόμου και βάφει υφάσματα Οι άνθρωποι εδώ όπως και σε κάθε άλλη παραγκούπολη δεν είναι ανεπάγγελτοι. Αποτελούν οικονομικά ενεργό κομμάτι της κοινωνίας και δουλεύουν σαν οδηγοί, εργάτες, μικροπωλητές, οικιακοί βοηθοί και ότι άλλη δουλειά βρουν.
Το Dharavi για παράδειγμα αποτελεί μια μικρή βιοτεχνική ζώνη με κύκλο εργασιών 500 εκατομμύρια δολάρια το χρόνο, όπου οι οικογενειακές επιχειρήσεις μπορεί να φτιάχνουν από σουβενίρ μέχρι παπούτσια. Η ανακύκλωση πλαστικών και άχρηστων υπολογιστών είναι η «βαριά βιομηχανία» των περιοχών αυτών. Και παρά το χάος, τα λήμματα που σου κόβουν την ανάσα, και την ατμοσφαιρική ρύπανση, οι άνθρωποι προσπαθούν να διατηρήσουν τα σπίτια τους καθαρά ακόμη και αν το μόνο που έχουν είναι λάσπη, και αν τύχει και λίγος ασβέστης. Όσο για την εγκληματικότητα, ναι υπάρχει. Αλλά κάποιος που θα μείνει μόνο μερικές ημέρες μόνο να την φανταστεί μπορεί. Δεν μοιάζει με τις παραγκουπόλεις της Λατινικής Αμερικής ή της Νοτίου Αφρικής όπου είσαι πάντα σε εγρήγορση. Περισσότερο είναι η αίσθηση ότι νιώθεις παρείσακτος, ή ότι είσαι το κέντρο του κόσμου. Αλλά ο κόσμος καρφώνει το βλέμμα του πάνω σου όχι γιατί θέλει κάτι. Απλά του φαίνεσαι τόσο εξωτικός. Καλό βέβαια είναι να μην προκαλείς την τύχη σου. «Τους βλέπεις; Glou sniffers… (η εξάρτηση στις παραισθήσεις που προκαλεί η εισπνοή βενζινόκολλας ή απλά βενζίνης). Καλύτερα να φύγουμε. Στη γειτονιά που είναι οι πουτάνες και οι νταβατζίδες είναι λιγότερο επικίνδυνα» μου ψιθυρίζει στο αυτί ο Μακ.
Ο ριάλιτι τουρισμός ήταν στη μόδα πριν την επιτυχία του Slumdog millionaire. Πολλοί τουρίστες ήθελαν να δουν από κοντά αυτό για το οποίο άκουγαν αλλά τώρα όπως με πληροφόρησε η Γκάμπι, φίλη και συνάδελφος ανταποκρίτρια ξένης εφημερίδας στην Ινδία, η πελατεία των τουριστικών γραφείων έχει αυξηθεί.
Στα slums δεξιά κι αριστερά από τον ποταμό Γιαμούνα ζουν πάνω από 70.000 άνθρωποι. Από τα 14 εκατομμύρια που έχει πληθυσμό το Δελχί περίπου οι μισοί ζουν σε παραγκουπόλεις και σε συνοικίες που υπήρξαν στο πρόσφατο παρελθόν παραγκουπόλεις και τώρα οι τενεκεδένιες παράγκες έχουν αντικατασταθεί με σπιτάκια από τσιμεντόλιθους. Στα 2000 slums του Μουμπάι ζουν περίπου τα δυο τρίτα της πόλης, ενώ στην Κολκάτα (πρώην Καλκούτα) περίπου το ένα τρίτο (4,5 εκατομμύρια).
Αυτό που συνήθως διαβάζουμε είναι ότι αυτοί οι άνθρωποι ζουν με λιγότερο από δύο δολάρια την ημέρα και το ερώτημα είναι: Μπορεί κάποιος να ζήσει με τόσα χρήματα; Το ερώτημα έχει βάση αλλά η πραγματικότητα παρουσιάζεται υπεραπλουστευμένη. Τα δύο δολάρια την ημέρα αντιστοιχούν σε κατακεφαλήν ΑΕΠ. Αν όμως θέλαμε να είμαστε πιο ακριβείς θα έπρεπε να χρησιμοποιήσουμε την Ισοτιμία Αγοραστικής δύναμης, δηλαδή το εισόδημα που προκύπτει με βάση τις τιμές για βασικά προϊόντα και υπηρεσίες σε διαφορετικές χώρες. Ο συγκεκριμένος δείκτης ανεβάζει το ΑΕΠ της Ινδίας στα 3,5 τρισεκατομμύρια δολάρια και κατά συνέπεια αυξάνει με όρους αγοραστικής δύναμης τον κατώτερο μισθό περίπου στα 7 δολάρια. Η οικονομική ανάπτυξη της Ινδίας τα τελευταία χρόνια με ρυθμούς κοντά στο 10% είχε σαν αποτέλεσμα νέες θέσεις εργασίας, και αύξηση του εισοδήματος των κατώτατων στρωμάτων. Βέβαια αυτά ήταν τα στρώματα που ωφελήθηκαν λιγότερο από το οικονομικό θαύμα και σύμφωνα με την έκθεση της State of the World’s Cities Report 2008-2009 το χάσμα μεταξύ πλουσίων και φτωχών αυξήθηκε.
Η γραφική παράσταση του εισοδήματος πάντως βαίνει ανοδικά για όλα τα εισοδήματα. Το ερώτημα είναι αν η οικονομική ανάπτυξη της Ινδίας μπορεί τελικά να εξαλείψει τα slums και αν η οικονομική κρίση που αρχίζει να ταρακουνά και την ινδική οικονομία, θα φέρει ένα πισωγύρισμα για όσα επετεύχθησαν όλα αυτά τα χρόνια. Σύμφωνα με μελέτη του South Asia Analysis Group, η κατάσταση δεν θα αλλάξει και πολύ στα επόμενα 20 με 25 χρόνια. Η πραγματική αλλαγή θα φανεί μετά από αυτό το διάστημα αλλά με δύο προϋποθέσεις. Πρώτον ότι η οικονομία θα τρέχει με ρυθμό ανάπτυξης 8%. Αυτό θα ανεβάσει το κατακεφαλήν ΑΕΠ στα 2.000 δολάρια (σήμερα είναι περίπου 1000) και την Ισοτιμία Αγοραστικής Δύναμης από τα 7 δολάρια στα 40. Η ανάπτυξη θα δημιουργήσει 150 εκατομμύρια νέες θέσεις εργασίας από τις οποίες το ένα τρίτο θα καλυφθεί από τα πιο φτωχά στρώματα. Η δεύτερη προϋπόθεση είναι ο πληθυσμός να εξακολουθήσει να αυξάνει με ποσοστό όχι πάνω του 2%. Αν δεν συμβεί αυτό, ο αριθμός των ανθρώπων που ζει σε slums θα τριπλασιαστεί στην επόμενη 25ετία. Για φέτος πάντως η Ινδία χάνει το στοίχημα καθώς η ανάπτυξής της υποχώρησε στο 5,3%. Μέχρι τότε οι κάτοικοι των «bastis» όπως λέγονται στα ινδικά οι παραγκουπόλεις θα αγωνίζονται για την επιβίωση και θα ονειρεύονται βλέποντας ταινίες του Bollywood επιτυχία που ποτέ δεν θα γευτούν.
Bollywood για τη Δύση
« Στην Ελλάδα βλέπετε Bollywood;» με ρωτάει κάποια στιγμή η Έλσα, Φιλανδή σχεδιάστρια μόδας που απαρνήθηκε το Παρίσι για χάρη του Δελχί.
«Όχι» της απαντώ. Και αρχίζει μια διάλεξη για τη ινδική κινηματογραφία, το ανατρεπτικό μελό και τον εξωτισμό για τον οποίο διψά η δύση, που όλο το Ego Thai, ένα από τα πιο γκλαμουράτα εστιατόρια της πόλης γύρισε και μας κοίταγε. «Επομένως η απάντηση σου θα έπρεπε να είναι “όχι ακόμη”»…Σήμερα, μερικούς μήνες μετά καταλαβαίνω τι εννοούσε.
Η Ινδική κινηματογραφία ταξιδεύει στη Δύση. Για την ώρα με τη βοήθεια ενός Βρετανού σκηνοθέτη και μιας χολιγουντιανής εταιρίας παραγωγής, αλλά όλα τα υπόλοιπα μυρίζουν κάρι και μασάλα…
Tα Ινδικά φίλμ βέβαια δεν είναι μόνο Bollywood. Ας θυμηθεί κανείς το βραβευμένο στη Βενετία «Έθνος χωρίς γυναίκες» του Μανίς Τζα και τα πολυβραβευμένα αριστουργήματα της Ντίπα Μέτα.
Το Bollywood όμως έχει το χρήμα. Και στις αίθουσες, αλλά και στους ισολογισμούς των δυτικών εταιριών παραγωγής που βρίσκουν στην Ινδία, φθηνά πλατό, ακόμη φθηνότερα κασέ, ικανούς τεχνικούς και εφάμιλλα με του Χόλιγουντ animation.
Οι παραγωγές του Bollywood ωστόσο (και με τον όρο Bollywοod αναφερόμαστε εσφαλμένα σε όλα τα κινηματογραφικά στούντιο της χώρας, παρά τις διαφορές τους) ένα κράμα περιπέτειας μελό και μιούζικαλ, παρέμεναν μέχρι σήμερα ταινίες για την Ινδία και την Ασία. Απόπειρες είχαν γίνει στο παρελθόν αλλά τo Slumdog millionaire είναι η πρώτη ταινία αυτού το είδους που γυρίστηκε και για τη Δύση και πέτυχε. Με παραγωγή 1.000 ταινίες το χρόνο και έσοδα που προβλέπεται να φτάσουν τα 4 δισεκατομμύρια δολάρια το 2012, οι Ινδοί παραγωγοί τώρα ονειρεύονται νέες αγορές και συνεργασίες. Το Χόλιγουντ από την άλλη ήδη μετακινείται προς την Ινδία. Ο Γουίλ Σμιθ, που επισκέφθηκε τρεις φορές τον Ντάνι Μπόιλ στα γυρίσματα του Slumdog, έχει μια εταιρία παραγωγής η οποία συνεργάζεται με την UTV, τη μεγαλύτερη εταιρία παραγωγής του Μουμπάι, της οποίας το 57% ανήκει στην Disney. Άλλες μεγάλες εταιρίες όπως οι Sony, Warner και Paramount, συνεργάζονται με Ινδούς παραγωγούς και το ίδιο γίνεται και από την άλλη πλευρά.
Πριν από τρείς εβδομάδες ο Ινδός παραγωγός Ανίλ Αμπανί, έκλεισε συμφωνίες με τις εταιρίες της Τζούλια Ρόμπερτς και του σκηνοθέτη Μπρεντ Ράτνερ. Όταν ο Στίβεν Σπίλμπεργκ πέρυσι θέλησε να διαχωρίσει την εταιρία του, Dreamworks, από την Paramount, κατέφυγε στον Ανίλ Αμπανί. Ο Ινδός πολυεκατομμυριούχος έχει επενδύσει στην Dreamworks ήδη 600 εκατομμύρια δολάρια. Τελικά η μέρα που θα βλέπουμε Bollywood είναι πολύ κοντά. Ή μήπως ήδη βλέπουμε και δεν το έχουμε καταλάβει;
Δημοσιεύθηκε στον Ελεύθερο Τύπο 7-3-2009