Όταν πριν από εννέα χρόνια χτύπησε το τηλέφωνο στο δικηγορικό του γραφείο στο Κονέκτικατ, ο Ρίτσαρντ Άλτσουλερ, νόμιζε ότι κάποιος τον κοροϊδεύει. Στην άλλη άκρη της γραμμής ένα νεαρός δικηγόρος από την Νιγηρία με το δυσκολοπρόφερτο όνομα Ετίγκουε Όουο, άρχισε να του διηγείται μια τρελή ιστορία για παράνομες δοκιμές φαρμάκων και τελικά να του ζητεί βοήθεια για να καθίσει στο σκαμνί τον φαρμακευτικό κολοσσό Pfizer.Τη διαδικασία μάλιστα είχε ήδη ξεκινήσει ο γενικός εισαγγελέας της πρωτεύουσας της Νιγηρίας, Λάγκος. Ο κ. Άλτσουλερ δέχτηκε τελικά την πρόκληση, η μήνυση προχώρησε και μετά από σκληρό αγώνα, η Pfizer υποχρεώθηκε σε έναν οδυνηρό συμβιβασμό που θα τις στοιχίσει 75 εκατομμύρια δολάρια.
Η ιστορία δεν μοιάζει απλώς με σενάριο του Χόλιγουντ, αλλά αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για τον Τζον Λε Καρέ να γράψει τον «Επίμονο κηπουρό», το βιβλίο που αργότερα έγινε κινηματογραφική ταινία και που διαπραγματεύεται τις δοκιμές φαρμάκων σε ανυποψίαστους πολίτες στην Κένυα.
Το 1996 και ενώ στην πόλη Κάνο της Νιγηρίας βρισκόταν σε έξαρση μια σοβαρή επιδημίας μηνιγγίτιδας που είχε σκοτώσει 11.000 ανθρώπους, η Pfizer οργανώνει μια «ανθρωπιστική αποστολή», στέλνοντας στην περιοχή μια ομάδα γιατρών. Σκοπός τους ήταν να δοκιμάσουν ένα νέο, αντιβιοτικό ευρέως φάσματος, το οποίο η εταιρία ήλπιζε να γίνει πρώτο σε πωλήσεις.
Οι γιατροί της Pfizer, έστησαν το εργαστήριό τους δίπλα από ομάδα των γιατρών χωρίς σύνορα, οι οποίοι προσπαθούσαν να αντιμετωπίσουν τη νόσο με συμβατικά μέσα και αντιβιοτικά. Από το πλήθος των ασθενών που είχε στοιβαχθεί στο νοσοκομείο του Κάνο, οι υπεύθυνοι της Pfizer επέλεξαν 200 άρρωστα παιδιά. Στα μισά χορήγησαν το νέο φάρμακο, ονόματι Trovan και στα υπόλοιπα ένα αντιβιοτικό ανταγωνιστικής εταιρίας. Έντεκα από τα παιδιά πέθαναν ενώ υπήρξαν σοβαρές παρενέργειες σε αρκετά από τα υπόλοιπα, τα οποία εμφάνισαν ανεπάρκεια ζωτικών οργάνων. Οι γιατροί της Pfizer όπως ήταν φυσικό, τα μάζεψαν όπως όπως και εγκατέλειψαν τη χώρα μέσα σε δύο εβδομάδες και η ιστορία θα είχε θαφτεί χωρίς την επαγγελματική ευσυνειδησία του υπαλλήλου της εταιρίας Χουάν Βάλτερσπιλ. Δεκαοχτώ μήνες μετά το συμβάν, ο Βάλτερσπιλ στέλνει μια επιστολή στον διευθύνοντα σύμβουλο της Pfizer, Γουίλιαμ Στιρ, καταγγέλλοντας ότι στη Νιγηρία καταστρατηγήθηκαν οι ηθικοί κανόνες.
Η Pfizer επιβράβευσε τον υπάλληλό της απολύοντας τον την επόμενη κιόλας ημέρα και λίγο μετά άρχισαν οι μηνύσεις από γονείς των παιδιών που είχαν λάβει το Trovan. Η εταιρία στήριξε την υπερασπιστική της γραμμή στο ότι είχε πάρει σχετική έγκριση από τις αρχές της Νιγηρίας και από τις οικογένειες όσων παιδιών έλαβαν το φάρμακο. Το έγγραφο την έγκρισης όμως που παρουσίασε, αποδείχθηκε ότι είχε συνταχθεί και υπογραφεί ένα χρόνο μετά τις δοκιμές. Η Pfizer προσπάθησε να τραβήξει όσο περισσότερο μπορούσε τη διαδικασία στα δικαστήρια, αλλά τελικά πριν από μερικές ημέρες αναγκάστηκε να συμβιβαστεί σε δικαστήριο της Νιγηρίας. Οι επίμονοι δικηγόροι όμως δεν σταματούν εδώ και όπως δηλώνουν είναι έτοιμοι να συνεχίσουν την υπόθεση στα αμερικανικά δικαστήρια, αφού πριν τρεις μήνες έγινε δεκτή σχετική αίτηση στο εφετείο της Νέας Υόρκης.
Όσο για το Trovan δεν κατάφερε ποτέ να γίνει πρώτο σε πωλήσεις. Στην Ευρώπη απαγορεύτηκε και στις ΗΠΑ τελικά αποσύρθηκε.
Δύο εκατομμύρια πειραματόζωα
Η Ινδία θεωρείται ο παράδεισος των δοκιμών για τις φαρμακευτικές εταιρίες. Σύμφωνα με έρευνα του BBC μέχρι το 2010 στα κλινικά πειράματα των εταιριών θα συμμετέχουν δύο εκατομμύρια ασθενείς.
Το 2000 είχε ξεσπάσει ένα μεγάλο σκάνδαλο στην Ινδία με τις δοκιμές του αμερικανικής προέλευσης φαρμάκου M4N, σε ασθενείς με καρκίνο. Το φάρμακο δεν είχε δοκιμαστεί προηγουμένως σε πειραματόζωα όπως επιβάλλεται, και αργότερα αποκαλύφθηκε ότι πολλοί ασθενείς δεν γνώριζαν τι είδους φάρμακο τους είχε χορηγηθεί.
Το 2006 η GlaxoSmithKline δέχθηκε σφοδρή επίθεση για δοκιμή εμβολίου για ηπατίτιδα Ε σε Νεπαλέζους στρατιώτες. Είχε προηγηθεί προσπάθειά της να δοκιμάσει το εμβόλιο σε πολίτες του Νεπάλ αλλά μετά από αντιδράσεις αναγκάστηκε να υποχωρήσει. Η δοκιμή του φαρμάκου σε στρατιώτες δημιούργησε ωστόσο ηθικά διλλήματα και ερωτηματικά για το κατά πόσο η συμμετοχή τους ήταν πραγματικά εθελοντική.
Δημοσιεύθηκε στον Ελεύθερο Τύπο 8-5-2009