Πόσες ευρωπαϊκές χώρες θα χρειαστούν τελικά την βοήθεια του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου; αναρωτιόταν πριν από μερικές ημέρες σε άρθρο του το γνωστό οικονομικό περιοδικό Business Week. Μετά την Ανατολική Ευρώπη, ο οργανισμός που έχει ταυτιστεί με μερικές από τις πιο σκληρές πολιτικές δημοσιονομικής πειθαρχίας μπαίνει στην Ευρωζώνη από την πίσω πόρτα, σαν τοποτηρητής της ελληνικής εξόδου από την κρίση. Το τί σημαίνει αυτό για την ελληνική οικονομία, και κυρίως για την πραγματική οικονομία, δεν θα αργήσουμε να το καταλάβουμε. Θα ήταν όμως χρήσιμο να πάρουμε μια ιδέα από τα πρόσφατα παραδείγματα παρέμβασης του ΔΝΤ σε άλλες χώρες.
Το ΔΝΤ ιδρύθηκε με το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου από 44 χώρες σαν συμμετοχικό ταμείο με σκοπό την αλληλοβοήθεια των μελών του, την αναδόμηση και σταθεροποίηση του νομισματικού συστήματος.
Στα χρόνια που ακολούθησαν τετραπλασιάστηκε σε μέγεθος και παρενέβη δεκάδες φορές για τη στήριξη οικονομιών αναπτυσσόμενων χωρών, στήριξη που πάντα όμως ακολουθείτο από σκληρά μέτρα περιστολής των δημοσίων δαπανών που σαν πρώτο θύμα έχουν το κοινωνικό κράτος. Το ΔΝΤ είναι στην ουσία ένα «πολυμετοχικός οργανισμός» με βασικό μέτοχο τις ΗΠΑ. Γεγονός που σημαίνει ότι στις αποφάσεις του η Ουάσιγκτον έχει τον πρώτο λόγο.
Κανένας δεν συμπαθεί το ΔΝΤ. Το Ταμείο είναι δανειστής έσχατης ανάγκης και ως τέτοιος, προτιμά τον σκληρό τρόπο για να αναγκάσει τους δανειζόμενους να αποκτήσουν αυτοέλεγχο. Αν ήταν ελαστικό στις απαιτήσεις του, δεν θα ήταν αποτελεσματικό. Δυστυχώς, ωστόσο, όπως τονίζει και ο νομπελίστας οικονομολόγος Πολ Κρούγκμαν, δεν ισχύει και το αντίστροφο. Επειδή ο κόσμος το μισεί, δεν σημαίνει ότι το ΔΝΤ κάνει και καλά τη δουλειά του.
Για παράδειγμα, οι πολιτικές του ΔΝΤ όταν κλήθηκε να παρέμβει στις οικονομίες της Ταϊλάνδης, της Ινδονησίας και της Νότιας Κορέας, κατά τη χρηματοοικονομική κρίση του 1997-98, αποδείχτηκαν καταστροφικές. Ζητήθηκε από αυτές τις χώρες να αυξήσουν τους φόρους και να περικόψουν τις δαπάνες. Όπου οι απαιτήσεις εκπληρώθηκαν, η ζήτηση υπέστη καθίζηση, με αποτέλεσμα να βαθύνει η ύφεση. Όποιες δεν προχώρησαν στα μέτρα που ζητούσε το ΔΝΤ έδωσαν την αίσθηση ότι είχε χαθεί ο έλεγχος, με αποτέλεσμα να ανατροφοδοτηθεί ο πανικός της αγοράς. Δηλαδή, με λίγα λόγια: ή αιματηρές περικοπές ή έρμαιο στο έλεος των αρπακτικών της αγοράς.
Όταν στην Ασία οι κατευθύνσεις του ΔΝΤ χαλάρωσαν, σύντομα οι αγορές ισορρόπησαν και πάλι
Προς τί λοιπόν η σπουδή του ΔΝΤ; Σύμφωνα με τον Πολ Κρούγκμαν, το εύρος των απαιτήσεων δημιούργησε υποψίες ότι οι ΗΠΑ προσπαθούσαν να χρησιμοποιήσουν την κρίση για να επιβάλουν το ιδεολογικό τους όραμα στην Ασία. Αυτό οδήγησε σε μια παρατεταμένη διένεξη των ασιατικών κυβερνήσεων με τους "σωτήρες" τους.
Στην Αργεντινή - η οποία ακόμη δεν έχει συνέλθει από την κρίση του 2001- το ΔΝΤ στη δεκαετία του '90 επέβαλε περιορισμούς στον προϋπολογισμό, αλλά και την ιδιωτικοποίηση στρατηγικών τομέων της οικονομίας. Μέχρι το 2000 είχε δανείσει στην Αργεντινή πάνω από 13 δισεκατομμύρια δολάρια και το αστείο είναι ότι την θεωρούσε οικονομία-πρότυπο. Απαίτησε από τη χώρα να διατηρήσει την νομισματική της ισοτιμία, η οποία ήταν συνδεδεμένη με το δολάριο. Το αργεντίνικο νόμισμα όμως δεν εξασφάλιζε σταθερές ισοτιμίες με τα νομίσματα της Ευρώπης και της Βραζιλίας, με τις οποίες η Αργεντινή είχε και τις μεγαλύτερες εμπορικές συναλλαγές. Όταν το δολάριο έκανε άλμα σε σχέση με το ευρώ και το βραζιλιάνικο ρεάλ, η χώρα βρέθηκε ξεκρέμαστη και η κυβέρνηση άρχισε να κόβει διαρκώς από τον προϋπολογισμό της για να εξυπηρετήσει το χρέος, με αποτέλεσμα την κρίση που ξέρουμε. Όλο αυτό το σκηνικό ήταν αποτέλεσα της πολιτικής του ΔΝΤ, η οποία δημιούργησε αλυσιδωτές αντιδράσεις στη Λατινική Αμερική.
Το ΔΝΤ έχει κατηγορηθεί πολλάκις για πολιτικές που έχουν σοβαρές επιπτώσεις στην πρόσβαση των κατοίκων μιας χώρας σε νερό και τρόφιμα. Είναι χαρακτηριστική η περίπτωση της Βολιβίας, από την οποία το ΔΝΤ απαίτησε την πώληση του δικτύου ύδρευσης και των υδάτινων πόρων σε μια αμερικανική, τρεις ευρωπαϊκές και δύο εγχώριες εταιρείες. Η περίπτωση της Βολιβίας δεν είναι η μοναδική. Η μετατροπή των φυσικών πόρων ενός λαού σε εμπορεύσιμο αγαθό εντάσσεται σε ένα γενικότερο πλαίσιο αρχών που επινόησαν οι φονταμενταλιστές της αγοράς για τις αναπτυσσόμενες αγορές -όπως είδαμε παραπάνω- στις οποίες περιλαμβάνονται η απορρύθμιση των αγορών, οι ιδιωτικοποιήσεις, η απελευθέρωση του εμπορίου και η αυστηρή δημοσιονομική πειθαρχία. Οι αρχές αυτές με τον γενικότερο τίτλο "Συναίνεση της Ουάσιγκτον" αποτελούν εν πολλοίς αρχές του ΔΝΤ και εφαρμόζονται στις οικονομίες που θα καταφύγουν σ' αυτό για βοήθεια. Ωστόσο έχουν αμφισβητηθεί έντονα, ακόμα και από "αρπακτικά των αγορών" όπως ο Τζορτζ Σόρος, αλλά και από τους νεοκενσιανιστές, μεταξύ των οποίων ο Πολ Κρούγκμαν και Τζόζεφ Στιγκλιτζ. Ο τελευταίος, μάλιστα, στο βιβλίο του "Η Παγκοσμιοποίηση και οι Αντιδράσεις", υποστηρίζει ότι το ΔΝΤ αντικατοπτρίζει τα συμφέροντα και την ιδεολογία της δυτικής οικονομικής ελίτ.
Στα πλοκάμια του ΔΝΤ
Αρκετές ευρωπαϊκές χώρες αναγκάστηκαν να προστρέξουν στο ΔΝΤ για βοήθεια από τις αρχές του 2008. Το τι συμβαίνει σήμερα σε αυτές τις χώρες έχει ιδιαίτερη σημασία και για την Ελλάδα, από τη στιγμή που έχουμε που έχουμε και εμείς το ΔΝΤ στην πόρτα μας.
Μαχαίρι στους μισθούς, συρρίκνωση των δαπανών και σκληρά μέτρα λιτότητας είναι η συνταγή που ακολουθούν Ρουμανία, Ουγγαρία. Λετονία και Ουκρανία. Κάποιες από αυτές τις χώρες βγαίνουν ήδη από μια περίοδο λιτότητας με στόχο την ένταξη στο ευρώ. Μετά την περιπέτεια της Ελλάδας, ίσως κάποιες τώρα να το ξανασκέφτονται.
Λετονία
Η Λετονία είναι η χώρα που έχει "ματώσει" περισσότερο από τις επιταγές της ΕΕ και του ΔΝΤ. Η κυβέρνηση έχει πάρει σκληρά μέτρα που περιλαμβάνουν την περικοπή μισθών στον δημόσιο τομέα κατά 40% ενώ επίσης κατά 40% έχει περιοριστεί ο προϋπολογισμός των νοσοκομείων. Το αποτέλεσμα είναι η χώρα να ζει τη χειρότερη ύφεση από κάθε άλλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενώ το ΑΕΠ της έχει υποχωρήσει κατά 24% από το ξέσπασμα της κρίσης. Η Λετονία συμφώνησε να δανειστεί σταδιακά 7,5 δισεκατομμύρια ευρώ με τον όρο να μειώσει το έλλειμμα της στο 10% το 2009 και στο 8,5% το 2010. Η σύνδεση του λετονικού λατ με το ευρώ το 2004 (η ιστορία θυμίζει λίγο Αργεντινή) δεν δίνει τη δυνατότητα υποτίμησης και έτσι η χώρα δεν έχει άλλη επιλογή από τη σκληρή λιτότητα. Μέχρι και το ΔΝΤ δήλωσε εντυπωσιασμένο από τα μέτρα.
Ρουμανία
Η βουλή ενέκρινε πρόσφατα τον προϋπολογισμό λιτότητας προκειμένου να πάρει η χώρα δάνειο 3,3 δισεκατομμυρίων ευρώ από τα 20 που έχει ζητήσει. Το έλλειμμα της Ρουμανίας το 2009 ήταν 7,3% και στόχος είναι να πέσει φέτος στο 5,9%. Για να γίνει όμως αυτό θα χρειαστεί να απολυθούν 100.000 δημόσιοι υπάλληλοι και θα υπάρξει πανεθνικό πάγωμα μισθών και συντάξεων. Η επόμενη αξιολόγηση από το ΔΝΤ είναι σε δύο μήνες. Το πρόβλημα στη Ρουμανία είναι ότι η παρούσα κυβέρνηση έχει ισχνή πλειοψηφία και εκτιμάται ότι αργά ή γρήγορα θα αντιμετωπίσει σθεναρή αντίσταση στην επιβολή των μέτρων.
Ουγγαρία
Από τις χώρες που έχουν χτυπηθεί περισσότερο από την κρίση και αυτή που προσέτρεξε πρώτη στο ΔΝΤ το 2008. Έχει συμφωνήσει για δάνειο 25,1 δισεκατομμυρίων ευρώ και έχει προχωρήσει σε περικοπές δαπανών μέσω μειώσεων μισθών και συντάξεων στο δημόσιο. Το ΑΕΠ της χώρας μειώθηκε κατά 7,5% το 2009 και η κυβέρνηση αποφάσισε την περικοπή επιπλέον δαπανών ύψους 1 δισεκατομμυρίου ευρώ. Εκτός από τις περικοπές σε συντάξεις αυξήθηκε το όριο ηλικίας συνταξιοδότησης στα 65 χρόνια, κόπηκαν οι παροχές στις οικογένειες και η 13η σύνταξη. Ο ΦΠΑ αυξήθηκε από 20% σε 25% ενώ η κυβέρνηση προσπάθησε ανεπιτυχώς να περάσει νόμο για την φορολόγηση της ακίνητης περιουσίας των μεσαίων εισοδημάτων.
Ουκρανία
Το ΔΝΤ είχε απορρίψει το Δεκέμβριο αίτημα της Ουκρανίας για εκταμίευση οικονομικής βοήθειας, λόγω της πολιτικής αβεβαιότητας ενόψει των προεδρικών εκλογών. Η χώρα έχει λάβει 10,6 δισεκατομμύρια δολάρια από τα 16,4 δισεκατομμύρια που συμφώνησε να πάρει από το ΔΝΤ. Ο νέος πρόεδρος θα πρέπει να προχωρήσει σε δυσάρεστες μεταρρυθμίσεις που περιλαμβάνουν περικοπές δαπανών, ιδιωτικοποιήσεις και μεταρρύθμιση του τραπεζικού τομέα. Το πρόβλημα είναι ότι ο νέος πρόεδρος της Ουκρανίας, Βίκτορ Γιανούκοβιτς, εξελέγη υποσχόμενος αύξηση των συντάξεων και μείωση της φορολογίας στις μικρές επιχειρήσεις. Υπό τις παρούσες συνθήκες είναι αμφίβολο αν θα τα καταφέρει.
Ισλανδία
Το ισλανδικό θαύμα είχε την πιο τραγική κατάληξη. Η κατάρρευση του τραπεζικού συστήματος έπληξε το ισλανδικό νόμισμα και βύθισε την οικονομία στην ύφεση. Η χώρα συμφώνησε να πάρει δάνεια ύψους 4,6 δισεκατομμυρίων δολαρίων από το ΔΝΤ και τις σκανδιναβικές χώρες. Το ΔΝΤ επέβαλε μέτρα λιτότητας με αποτέλεσμα να αυξηθεί η ανεργία και να βαθύνει η ύφεση. Το έλλειμμα για το 2009 υπολογίζεται να ξεπεράσει το 14%, ενώ το δημόσιο χρέος το 109% του ΑΕΠ – από μόλις 27% το 2007. Η Ισλανδία δεν δίστασε να σηκώσει κεφάλι στην Ευρωπαϊκή Ένωση αρνούμενη να πληρώσει χρέη ύψους 3,8 δισεκατομμυρίων ευρώ προς ολλανδικές και βρετανικές τράπεζες. Οι Ισλανδοί δεν είναι διατεθειμένοι να πληρώσουν χρέη για τα οποία ευθύνονται ιδιωτικές τράπεζες και έτσι ο πρόεδρος της χώρας υποχρεώθηκε να προκηρύξει δημοψήφισμα.
Αποτέλεσμα, η Ισλανδία να βρίσκεται τώρα στην μέγγενη των αρπακτικών του διεθνούς καπιταλισμού, που σε αυτές τις περιπτώσεις λειτουργεί σαν οδοστρωτήρας. Με την βοήθεια κάποιων εταιριών αξιολόγησης (στην Ελλάδα τις γνωρίσαμε πολύ καλά πρόσφατα) τα ισλανδικά ομόλογα έλαβαν τη χειρότερη δυνατή αξιολόγηση (Junk), το νόμισμα "υποβιβάστηκε" (στο BBB+ από ΒΒ+ προηγουμένως) και οι συζητήσεις για την ενδεχόμενη είσοδο της Ισλανδίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση πάγωσαν.
Το ΔΝΤ, ευθυγραμμιζόμενο με την εκβιαστική γραμμή που ακολούθησε η ΕΕ, αρνήθηκε να προχωρήσει στην εκταμίευση της δεύτερης δόσης του δανείου.
Δημοσιεύθηκε στον Τύπο της Κυριακής 16-02-2010