Ο Πάπας Ιωάννης Παύλος ο δεύτερος έμεινε στην ιστορία για πολλούς λόγους αλλά κυρίως για το ρόλο που έπαιξε στην πτώση του κομουνισμού. Ο Κάρολ Βοϊτίλα τα κατέφερε πολύ καλά στην Πολωνία του Γιαρουζέλσκι και του Βαλέσα, και επέδειξε σιδηρά πυγμή στις χώρες της Λατινικής Αμερικής τη δεκαετία του 80 όπου είχε αρχίσει να δυναμώνει το κίνημα της «Θεολογίας της απελευθέρωσης», ένα κίνημα καθολικών ιερέων που πίστευε ότι η διδασκαλία του Ιησού Χριστού, σχετίζεται, και με την «απελευθέρωση» από τις κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές ανισότητες.
Ένα τέτοιο κίνημα ήταν απόλυτα λογικό να φουντώσει στη Λατινική Αμερική της φτώχειας και των εμφυλίων, αλλά για το Βατικανό παραήταν «αριστερό» και ο Βοϊτίλα έκανε ότι μπορούσε για να το καταπνίξει.
Με την Κούβα ωστόσο ο προηγούμενος Πάπας δεν τα κατάφερε εξίσου καλά. Ο Φιντέλ Κάστρο δεν ήταν Γιαρουζέλσκι και ο κουβανικός λαός δεν είναι θρησκευόμενος στο βαθμό που είναι ο Πολωνικός. Τελικά, ίσως ο στόχος του Ιωάννη Παύλου να μην ήταν να ρίξει τον κομουνισμό στην Κούβα όσο το να βοηθήσει την καθολική εκκλησία στο νησί, να σταθεί και πάλι στα πόδια της.
Δεκαπέντε χρόνια μετά την ιστορική επίσκεψη, η Κούβα δέχθηκε αυτή την εβδομάδα τον διάδοχο του Ιωάννη Παύλου, Βενέδικτο.
Ο νέος πάπας βρήκε μια νέα Κούβα, στην οποία έχουν γίνει αρκετές μεταρρυθμίσεις, έναν άλλο Κάστρο στο τιμόνι της χώρας και την εκκλησία σίγουρα πιο δυνατή.
Όπως έγραφε την περασμένη εβδομάδα το περιοδικό TIME «η εκκλησία είναι αυτή τη στιγμή ο μόνος επίσημος εναλλακτικός θεσμός απέναντι στην επανάσταση».
Για πρώτη φορά μετά από 50 χρόνια οι Κουβανοί καθολικοί ιερείς ξεκίνησαν και πάλι εκπαιδευτικά σεμινάρια, η εκκλησία έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στην απελευθέρωση 115 «πολιτικών κρατουμένων» ενώ έχει ξεκινήσει να κάνει εκπαιδευτικά προγράμματα πάνω στην ελεύθερη οικονομία – μιας και οι Κουβανοί στα πανεπιστήμια διδάσκονται μαρξισμό αλλά ελάχιστο «καπιταλιστικό μάρκεντινγκ».
Ο Πάπας με την επίσκεψή του θέλει να δώσει ένα στήριγμα στην καθολική εκκλησία και μάλιστα σε μία στιγμή που η οικονομία της χώρας αλλάζει. Πριν ακόμη πατήσει το πόδι του στην Κούβα ο Βενέδικτος δήλωσε στα ξένα μέσα μεταξύ άλλων ότι «κομμουνισμός στην Κούβα δεν λειτουργεί πλέον». Μέχρις εκεί όμως. Ο κομουνισμός έτσι όπως ήταν πριν πέντε χρόνια όντως δεν λειτουργεί και αυτό το έχει καταλάβει καλά ο Ραούλ Κάστρο που ήδη έχει βάλει σε εφαρμογή το δικό του «μνημόνιο» για την αναδιάρθρωση της οικονομίας που περιλαμβάνει απολύσεις ενός εκατομμυρίου υπαλλήλων άνοιγμα του ιδιωτικού τομέα, δυνατότητα αγοραπωλησίας ακίνητης περιουσίας κτλ.
mea culpa
Η εκκλησία σε αυτή την εκκλησία μπορεί να είναι για την κυβέρνηση Κάστρο ο μόνος αξιόπιστος συνεργάτης που δεν θα απειλήσει –τουλάχιστον ανοιχτά- το καθεστώς. Η κουβανική γραφειοκρατία έχει ανατρέψει –τουλάχιστον έτσι δείχνει – τα στερεότυπα δεκαετιών και δεν είναι πλέον εχθρική απέναντι στην εκκλησία. Ο Ραούλ Κάστρο πέρυσι μάλιστα είχε πει mea culpa για τις μαύρες λίστες των θρησκευόμενων όπως παλιότερα είχε κάνει και για τους ομοφυλόφιλους.
Η καθολική εκκλησία από την πλευρά της παίζει με προσεχή το παιχνίδι. Τόσο προσεκτικά που συχνά εξοργίσει τους αντικαθεστωτικούς στην Κούβα και στο Μαιάμι.
Ο Ιωάννης Παύλος το 1998 δεν συναντήθηκε με αντικαθεστωτικούς. Ούτε τώρα ο Βενέδικτος. Οι «γυναίκες με τα λευκά» -σύζυγοι φυλακισμένων- εκλιπαρούσαν μέχρι τελευταία στιγμή μια συνάντηση έστω για ένα λεπτό με τον Πάπα για να του εκθέσουν όπως έλεγαν τη δική τους εκδοχή.
Λίγες ημέρες πριν την επίσκεψη Βενέδικτου το επίσημο περιοδικό του Βατικανού, δημοσίευσε συνέντευξη του καρδινάλιου Χάιμε Λουκας Ορτέγκα στην οποία μεταξύ άλλων λέει ότι δεν υπάρχουν πολιτικοί κρατούμενοι και ότι η χώρα βρίσκεται εν μέσω μιας ευρείας οικονομικής μεταρρύθμισης.
Ο Βενέδικτος αρκέστηκε στις δηλώσεις του να πει ότι «έχει στην καρδιά του και τους αντιφρονούντες» αλλά τίποτε περισσότερο.
Η αποφασιστική καμπή στη αλλαγή των σχέσεων μεταξύ εκκλησιάς και κράτους ήταν το 2008 όταν ο Ραούλ ανέλαβε τα ηνία της χώρας από τον αδερφό του. Το 2010 οι επίσκοποι της Κούβας ξεκίνησαν μια άνευ προηγουμένου διαμεσολάβηση μαζί με την ισπανική κυβέρνηση για την απελευθέρωσης πολιτικών κρατουμένων, γεγονός που έδωσε στην εκκλησία αρκετούς πόντους.
Στην κοινωνία πάντως η επιρροή της καθολικής εκκλησίας παραμένει χαμηλή. Στις συγκεντρώσεις με τον Παπα αυτή την εβδομάδα να υπήρξε κοσμοσυρροή καθώς προβλήθηκε πολύ από την κυβέρνηση που παρότρυνε τον κόσμο να πάει, όμως η Κούβα δεν είναι Μεξικό ή Πολωνία, καθώς εκεί η καθολική εκκλησία αντιμετωπίζει διάφορες ευαγγελικές σέκτες και την τοπική θρησκεία, τη σαντερία, η οποία έχει αφρικανική προέλευση. Και φυσικά την ίδια την παρουσία των αδερφών Κάστρο που προβάλλονται και ως θεματοφύλακες του κοσμικού κράτους.
Δημοσιεύθηκε 01-04-12 στον Τύπο της Κυριακής