Πριν από μερικά χρόνια ο Φιντέλ Κάστρο σε μία από τις πολύωρες ομιλίες τους στην «Πλάσα ντε λα Ρεβουλουσιόν» είχε πει πως «…η επανάσταση θα συνεχιστεί όποιος και αν πεθάνει» προφανώς αναφερόμενος στον εαυτό του. Το ζήτημα είναι τι μορφή θα πάρει αυτή η επανάσταση με βάση τη δομή που έχει αυτή τη στιγμή η οικονομία της Κούβας και το ρόλο που παίζει ο στρατός.
Η ασθένεια του Φιντέλ Κάστρο έχει ανοίξει ένα μεγάλο κύκλο συζητήσεων για την επόμενη μέρα. Αρκετοί αναλυτές πιστεύουν ότι ο αδερφός του Ραούλ, είναι περισσότερο ρεαλιστής και ικανός να οδηγήσει τη χώρα του προς ένα πιο ανοιχτό οικονομικό μοντέλο τύπου Κίνας, εκτιμήσεις που ενισχύονται και από τις πρώτες του κινήσεις.
Για παράδειγμα, εξέφρασε την έντονη δυσφορία του για την γραφειοκρατία στις κρατικές υπηρεσίες, έχει ζητήσει εξηγήσεις για την παρατεταμένη έλλειψη τροφίμων που παρατηρείται το τελευταίο διάστημα στην αγορά και ζήτησε από τον τύπο να είναι πιο επικριτικός.
Επιπλέον, συνέστησε μια επιτροπή οικονομολόγων με σκοπό να μελετήσουν το ρόλο που θα μπορούσε να παίξει η ιδιωτική πρωτοβουλία και η αλλαγή στο υπάρχον καθεστώς για την ιδιοκτησία.
Η τελευταία φορά που κομμουνιστής ηγέτης έκανε ανάλογη μελέτη ήταν το 1988 και ήταν ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ. Η μελέτη του όμως δεν πρόλαβε να εφαρμοστεί καθώς την πρόλαβε η πτώση του τείχους.
Στην κυβέρνηση ήδη έχουν αρχίσει να φαίνονται δύο κυρίαρχες τάσεις με τους σκληροπυρηνικούς να υποστηρίζουν ότι ένα άνοιγμα της αγοράς με τις ΗΠΑ σε απόσταση ανάσας μπορεί να σημάνει το τέλος τα επανάστασης και τους «εκσυγχρονιστές» που πιέζουν για μεταρρυθμίσεις.
Αλλά και για τις μεταρρυθμίσεις υπάρχουν διαφορετικές απόψεις.
Ο Κουβανός οικονομολόγος Εβέλιο Βιλαρίνο τονίζει ότι η χώρα του έχει πολλά να μάθει από την Κίνα και το Βιετνάμ σε ότι έχει να κάνει με το λιανεμπόριο και το ρόλο του στην οικονομία. Αυτό επιπλέον θα επιτρέψει στο κράτος να εξακολουθήσει να έχει τον ουσιαστικό έλεγχο της οικονομίας.
Με τη άποψη αυτή όμως δεν φαίνεται να συμφωνεί ο επικεφαλής της οικονομικής επιτροπής της Κούβας Οσβάλντο Μαρτίνες που θεωρεί ότι το Κινεζικό μοντέλο δεν είναι το ιδανικό για τη χώρα του, πού έχει άλλες ανάγκες, άλλες πηγές εσόδων και επιπλέον δεν είναι βιομηχανική.
Όπως τονίζει στους Φαινάνσιαλ Τάιμς το μέλος της κεντρικής επιτροπής του κομμουνιστικού κόμματος κ. Λουίς Μαρσέλο Γιέρα η κυβέρνηση επικεντρώνει τις προσπάθειές τις στην καλύτερη αξιοποίηση του εθνικού εισοδήματος που τα τελευταία τρία χρόνια έχει σχεδόν διπλασιαστεί χάριν των συμφωνιών με τη Βενεζουέλα και την Κίνα.
«Δεν είναι στα σχέδιά μας μια περεστρόικα ούτε ένας ιδιότυπος κομμουνισμός της αγοράς, αλλά να ενισχύσουμε τους συνεταιρισμούς, την αγροτική παραγωγή και να απελευθερώσουμε σταδιακά τις τιμές» καταλήγει ο κ. Γιέρα.
Το ερώτημα που τίθεται είναι αν η Κούβα βρίσκεται όντος μπροστά σε σοβαρές οικονομικές μεταρρυθμίσεις ή προσπαθεί να θωρακίσει το σοσιαλισμό πριν αναλάβει τα ινία της χώρας η επόμενη γενιά που δεν θα έχει πλέον δεσμούς με την επανάσταση. Ίσως αυτή να ήταν και η ανησυχία του Φιντέλ Κάστρο όταν λίγο πριν αρωστήσει έλεγε ότι «οι επαναστάσεις έχουν την ικανότητα να αυτοκαταστρέφονται»
Ένας Κουβανός στην Ελλάδα
Στην κουζίνα του σπιτιού του στη Νέα Σμύρνη, ο Μιγκέλ μαγειρεύει «κονγκρί» και τηγανιά υπό τους ήχους σάλσα. Σε λίγο, στο διαμέρισμα καταφθάνουν φωνακλάδες Κουβανοί με τα ρούμια τους παραμάσχαλα και αρχίζουν τις αγκαλιές και στα φιλιά.
«Είμαι στην Ελλάδα τέσσερα χρόνια. Είμαστε αρκετοί Κουβανοί αλλά δεν έχουμε κάποιο σύλλογο ούτε κάνουμε και πολύ παρέα μεταξύ μας. Βρισκόμαστε περισσότερο σε γιορτές και εκδηλώσεις που κάνει η πρεσβεία. Γι' αυτό μη σε παραπλανεί το σημερινό»
Ο Μιγκέλ είναι μουσικός. Έφυγε από την Κούβα με άδεια μουσικού για την Ευρώπη και από κει κι ύστερα επιστρέφει μόνο σαν επισκέπτης.
«Κάθε χρόνο στην επέτειο της επανάστασης η πρεσβεία μας κάνει μια γιορτή και κόβει πίτα. Το αστείο είναι ότι χρόνο με το χρόνο η πίτα γίνεται όλο και μικρότερη. Την τελευταία φόρα φαντάσου ότι μόλις που έβγαλε δέκα κομμάτια. Δες το αυτό σαν προέκταση της οικονομικής κατάστασης της χώρας μας και του ενθουσιασμού για την επανάσταση. Πιστεύω ότι εφέτος δεν θα γίνει καν γιορτή.
Αλλά έστω κι αν τέτοιου τύπου εκδηλώσεις είναι λίγο κωμωδία, δηλαδή φαντάσου ότι πάμε, τρώμε, χορεύουμε, φωνάζουμε ζήτω ο Φιντέλ και φεύγουμε, όλοι μας θα στενοχωρηθούμε».
Η ατμόσφαιρα αμηχανίας για το τι συμβαίνει αυτή τη στιγμή στη χώρα τους είναι έκδηλη όταν η κουβέντα γυρνά σ’ αυτό αν και προτιμούν να μην το κουβεντιάζουν και πολύ μεταξύ τους.
«Ποτέ δεν μπορείς να είσαι σίγουρος με ποιόν μιλάς και τι σχέσεις μπορεί να έχει αυτός με διπλωμάτες από την πρεσβεία. Το θέμα είναι ότι και 'μείς πολλές φορές δίνουμε λάθος εντύπωση για τη χώρα μας και εμάς τους ίδιους. Για τον περισσότερο κόσμο Κουβανός εκτός Κούβας σημαίνει αντικαθεστωτικός.
Δεν είναι ακριβώς έτσι όμως. Αν δεις τι συμβαίνει σε άλλες χώρες τις Λατινικής Αμερικής θα διαπιστώσεις ότι εκατομμύρια κόσμου από αυτές, θα παρακαλούσαν να ζούνε όπως ζούνε οι άνθρωποι στην Κούβα . Με όλα τα προβλήματα, οικονομικά και πολιτικά. Άλλωστε τι είναι προτιμότερο; Να ζεις σε μια χώρα που τη μαστίζει η ανεργία, χωρίς κοινωνική ασφάλιση, χωρίς δημόσια παιδεία, ούτε καν πόσιμο νερό, ακραία εγκληματικότητα αλλά έχεις το δικαίωμα να ψηφίζεις, ή να ζεις σε μια χώρα που σου δίνει όλα τα παραπάνω αλλά όχι δικαίωμα ψήφου; Βλέπεις ότι δεν είναι και τόσο εύκολη η απάντηση, εκτός και αν έχεις άλλες επιλογές».
Όλη η παρέα συμφωνεί πως η Ελλάδα τους φέρθηκε πολύ καλά.
«Το ότι είσαι Κουβανός στην Ελλάδα είναι από μόνο του ένα πλεονέκτημα, υποστηρίζει η Νάνσι. Ο κόσμος μας εκτιμά, αγαπά τη χώρα μας και τη μουσική μας. Όπου και να πάμε είμαστε ευπρόσδεκτοι.». Ωστόσο σε όλους λείπει πολύ η πατρίδα τους και η οικογένειά τους και εύχονται να μπορέσουν να γυρίσουν με καλύτερες συνθήκες.
Στρατηγοί μάνατζερ
Ο κομουνισμός είναι στο μυαλό, ενώ ο καπιταλισμός στην τσέπη. Με αυτή την αρχή διοικούνται τώρα πια πολλές επιχειρήσεις στην Κούβα και μάλιστα όχι από μάνατζερ αλλά από στρατηγούς και ανώτερους αξιωματικούς.
Σύμφωνα με τα στοιχεία του 2006 ο στρατός ελέγχει 844 επιχειρήσεις, δηλαδή περίπου το 30% του συνόλου. Μεταξύ αυτών ο τομέας της ζάχαρης, το σύνολο της αγροτικής παραγωγής, οι κατασκευές, ο τουρισμός, και αρκετές βιομηχανίες.
Η πρακτική να περνούν διοικητικά οι επιχειρήσεις στα χέρια του στρατού ξεκίνησε το 1994.
«Με καπιταλιστική οργάνωση και σοσιαλιστικές αρχές» όπως λένε, αναδιοργάνωσαν την παραγωγή, έθεσαν στόχους που θα πρέπει να εκπληρωθούν και καθιέρωσαν πριμ παραγωγικότητας, κάτι που μέχρι τότε γινόταν μόνο στις επιχειρήσεις στρατιωτικού υλικού.
Σύντομα άρχισαν να φαίνονται τα πρώτα αποτελέσματα. Σήμερα το 64% της εισροής συναλλάγματος προέρχεται από προϊόντα και υπηρεσίες επιχειρήσεων που ελέγχονται από το στρατό.
Διπλωματικοί αναλυτές επισημαίνουν ότι είναι απίθανο ένα κίνημα στρατηγών κατά των αδερφών Κάστρο καθώς ο στρατός είναι η σπονδυλική στήλη του καθεστώτος και θα έχει σημαντικό ρόλο στο μέλλον, όποια πορεία κι αν ακολουθήσει η χώρα.
Επίσης έχει την αποδοχή του λαού, καθώς ποτέ δεν συνέδεσε το στρατό με την αστυνομία και την καταπίεση και ούτε ποτέ είδε τους στρατιωτικούς σαν προνομιούχους. Η συντριπτική πλειοψηφία τους, πέρασε το ίδιο άσχημα με τον υπόλοιπο κόσμο, τα πρώτα χρόνια μετά την διακοπή της σοβιετικής βοήθειας και ακόμη και σήμερα, ο μισθός τους είναι πενιχρός.
Δημοσιεύθηκε στον Ελεύθερο Τύπο τον Φεβρουάριο του 2007