Τα θύματα ρου Στάλιν, στα τριάντα χρόνια της παντοδυναμίας τους υπολογίζονται σε εκατομμύρια. Φυλακίσεις, εκτελέσεις, εξορίες, καταναγκαστικά έργα, συμπληρώνουν την πιο μαύρη σελίδα στην ιστορία της Ρωσίας, την οποία ο Στάλιν αν και θα το ήθελε δεν κατάφερε να σβήσει. Οι φωτογραφίες αυτές ανήκουν σε πολίτες που δολοφονήθηκαν στη δεκαετία του ‘30 και βρέθηκαν στα αρχεία της «Λουμπιάνκα» την έδρα της μυστικής αστυνομίας του Σοβιετικού καθεστώτος στη Μόσχα. Εκεί φυλάσσονται χιλιάδες ακόμη.  Πρόσωπα που συνθέτουν ένα μακάβριο μωσαϊκό σε ένα φωτογραφικό θάλαμο φρίκης, που θα μπορούσε να έχει τίτλο «εδώ σε φωτογραφίζω και εδώ σε σκοτώνω». Κάπως έτσι συνέβη με όλους αυτούς τους άντρες και τις γυναίκες. Εξαφανίστηκαν σε ένα, «σήμερα σε συλλαμβάνω και αύριο σε εκτελώ»…

Το 1917 τα Σοβιέτ παίρνουν την εξουσία βάζοντας τέλος στην τσαρική εποχή. Πέντε χρόνια μετά αρχίζει να «λάμπει» το άστρο του Στάλιν όταν ο Λένιν το κάνει γενικό γραμματέα του Κόμματος, έχοντας βέβαια τις επιφυλάξεις του χωρίς όμως να μπορεί να φανταστεί ότι αυτός, ένας από τους έξι έμπιστούς του θα δολοφονούσε τους υπόλοιπους πέντε και στη συνέχεια τους συμπατριώτες του σε μια άνευ προηγουμένου επιχείρηση «κοινωνικής εκκαθάρισης».

Τους ανθρώπους αυτούς, μέρες, ώρες ή λεπτά πριν την εκτέλεση, τους οδηγούσαν μέσα από σκοτεινούς διαδρόμους μετά από ανακρίσεις και βασανιστήρια σε μια γωνιά κάποιας αυλής να ποζάρουν μπροστά στον φωτογράφο, με φυσικό φως για να αποτυπωθούν καλύτερα τα χαρακτηριστικά τους. «Κοίταξε εδώ, μείνε ακίνητος, κοίτα το φακό…» Ίσως πάλι η φωτογράφηση να διέκοπτε την ανάκριση τους σε κάποια σκοτεινή αίθουσα απέναντι σε άλλους κρατούμενους κάνοντας αυτοκριτική, η αναγκαζόμενοι να κατηγορούν αλλήλους.
 «Μίλα, δώσε μας ονόματα, θέλουμε ονόματα…» Και στη συνέχεια μπροστά το φακό να καταγράφονται στα μάτια τους και το πρόσωπό τους όλα τα συναισθήματα. Δυσπιστία, τρόμος, περιφρόνηση, μίσος, λύπη, περηφάνια, θυμός, που και που και κάποιο χαμόγελο, απ' αυτά που ξεφεύγουν καμιά φορά όταν η ελπίδα έχει χαθεί ή όταν δεν υπάρχει πια επιθυμία για ζωή.

Η ιστορία αυτών των ανθρώπων επαναλήφθηκε πολλές φορές στην Ευρώπη στον αιώνα που πέρασε. Πολίτες μετατράπηκαν σε εχθρούς για άλλους πολίτες κάτω από την εξουσία δικτατόρων. Η διαφορά είναι ότι αυτοί οι άνθρωποι υπήρξαν δύο φορές θύματα. Πρώτον γιατί καταδικάστηκαν και εκτελέστηκαν χωρίς αποδείξεις και δεύτερον γιατί δεν υπήρχε στην ουσία κανένα λόγος να εκτελεστούν παρά μόνο ο παραλογισμός του δικτάτορα .

Μεταξύ αυτών και πολλοί πρώην «φίλοι», καταδότες, εκτελεστές, βασανιστές που εν μια νυκτί μετατράπηκαν σε εχθρούς και είχαν την ίδια τύχη με τους αθώους.
Όπως ο Αλεξάντερ Μαλτσένκο, φίλος του Λένιν από τα πρώτα νεανικά χρόνια. Ή ο Μιχαήλ Φρινόφσκι, υποδιοικητής της μυστικής αστυνομίας. Μαζί με αυτόν εκτελέστηκε και όλη η οικογένειά του. Ή ο Νικολάϊ Γιέζοφ, δεξί χέρι του Στάλιν, ο άνθρωπος που ανέλαβε να καθαρίσει τον τροτσκισμό και που το 1936 μόνο, διέταξε τη δολοφονία 3.000 αξιωματικών. Απ’ αυτόν δεν έμεινε ούτε η φωτογραφία του.
Υπάρχουν ακόμη μέλη του κομουνιστικού κόμματος, απλοί πολίτες, δάσκαλοι , φοιτητές, εργάτες, επιστήμονες, καλλιτέχνες, αξιωματικοί του κόκκινου στρατού.

Τα στοιχεία για όλους αυτούς τους ανθρώπους συλλέγησαν από το Ίδρυμα «Μemorial» που δημιουργήθηκε το 1989, όσο ήταν «ζεστή» ακόμη η περεστρόικα του Γκορμπατσόφ, με σκοπό να καταγράψει τα εγκλήματα του Στάλιν. Τότε ξεκίνησε και η δεύτερη φάση της αποκατάστασης  των θυμάτων που κατηγορήθηκαν για πολιτικά εγκλήματα (η πρώτη είχε ξεκινήσει σχεδόν αμέσως μετά τον θάνατο του Στάλιν). Το «Μemorial» εκδίδει διαρκώς «βιβλία μνήμης» για τα θύματα κάθε περιοχής με φωτογραφίες και βιογραφικά τους, αλλά όπως παραδέχονται οι άνθρωποι του Ιδρύματος, για να ολοκληρωθεί το αρχείο με τους σημερινούς ρυθμούς, θα χρειαστούν περίπου εκατό χρόνια ακόμη. Μέχρι στιγμής έχει αποκατασταθεί η μνήμη περίπου ενός εκατομμυρίου ανθρώπων.

Πολλές από αυτές τις φωτογραφίες περιλαμβάνονται στο βιβλίο του Ντέιβιντ Κίνγκ «Απλοί πολίτες. Τα θύματα του Στάλιν». Ο Κίνγκ, δημοσιογράφος, πρώην διευθυντής του Sunday Times Magazine ήταν ο πρώτος που εξέδωσε βιβλία εκτός Ρωσίας  γι αυτή τη σκοτεινή περίοδο. Όπως λέει ο ίδιος «Είναι μια μακάβρια ειρωνεία το πώς αυτή η σκληρή μυστική αστυνομία κατάφερε να δημιουργήσει τόσο εκφραστικά και ευαίσθητα πορτρέτα»

Καλλιτέχνες
Ο Χοσέ Λεσάμα Λίμα, ένας από τους σημαντικότερους Κουβανούς συγγραφείς, είχε πει : «Οι καλλιτέχνες είναι επικίνδυνοι για κάθε δικτατορία. Ξεφεύγουν από τα όρια. Δημιουργούν ομορφιά. Και η ομορφιά είναι εχθρός…»
Ανάμεσα στις φωτογραφίες υπάρχουν και πολλές καλλιτεχνών, συγγραφέων και ποιητών. Ο Στάλιν τους θεωρούσε τους πιο επικίνδυνους εχθρούς. Παρόλα αυτά η δημιουργικότητα των Ρώσων καλλιτεχνών που έλαμψε στις αρχές του περασμένου αιώνα και τα πρώτα χρόνια της Σοβιετικής Επανάστασης κατάφερε να μείνει ζωντανή παρά τους διωγμούς και τη λογοκρισία.
Λεπτομέρειες από εκείνη την εποχή έχουν μείνει καταγεγραμμένες σε έργα πολλών δημιουργών, εκτελεσμένων ή καταδικασμένων σε καταναγκαστικά έργα σε κάποιο γκούλαγκ στα Ουράλια ή στα βάθη της Σιβηρίας.

Περιγράφουν όσα βλέπουν τα μάτια τους, νιώθουν τα κορμιά τους, ονειρεύονται. Διηγούνται τον αγώνα τους για την επιβίωση, τον αγώνα για να παραμείνουν άνθρωποι. Όπως ο Ισαάκ Μπάμπελ, που έγραφε ένα μυθιστόρημα με αναφορές στην «Cheka», την μυστική αστυνομία του Λένιν και που δεν πρόλαβε να τελειώσει.
Ο Όσιπ Μάντελσταμ που πέθανε σε κάποιο Γκούλαγκ στο Βλαδιβοστόκ, για ένα ποίημα που αναφερόταν στον Στάλιν. Έγραφε: «Αυτός μπορεί να σκοτώνει και ταυτόχρονα να είναι τόσο γλυκός. Είναι ένας Γεωργιανός με μεγάλη καρδιά…»
Ο Βζέβολοντ Μέγιερχολντ, ηθοποιός, συγγραφέας και από τους σημαντικότερους θεατρικούς σκηνοθέτες,  θεμελιωτής του Συμβολισμού, στενός συνεργάτης του Μαγιακόφσκι, και ο άνθρωπος που επηρέασε όσο λίγοι τον πρωτοπόρο σκηνοθέτη Σεργκέι Αϊζενστάιν
Ο Βαρλάμ Σαλάμωφ που φυλακίστηκε για περισσότερα από δεκαπέντε χρόνια γιατί αποκάλυψε τη διαθήκη του Λένιν και τις επιφυλάξεις του για τον Στάλιν.
Οι «Ιστορίες της Κολίμα», περίπου εκατό διηγήματα που εκδόθηκαν στη Ρωσία μόλις το 1978 αποτελούν την πιο συγκλονιστική μαρτυρία για τη ζωή στα στρατόπεδα του Στάλιν από τα οποία πέρασαν πάνω από είκοσι εκατομμύρια άνθρωποι.
Από τη φυλακή του ο Σαλάμωφ, όπου τελικά κατάφερε να βγει ζωντανός έγραφε:
«Αυτό που είδα δεν πρέπει να το δει άνθρωπος ούτε να το ζήσει. Πώς να περιγράψεις αυτό που δεν περιγράφεται; Είναι αδύνατο να βρεις τις λέξεις. Το να πεθάνεις θα ήταν ίσως πιο εύκολο…»

Info
http://www.memo.ru/eng/
http://www.davidkingcollection.com/

Δημοσιεύθηκε στον Ελεύθερο Τύπο 15-4-2007