Η περιοχή Ντονγκ Χόι στο κέντρο της Χο ΤσιΜινχ (πρώην Σαϊγκόν) θυμίζει κάτι από Ευρώπη. Ακριβά ξενοδοχεία, καταστήματα με την τελευταία λέξη της μόδας (άλλωστε εκεί ράβονται όλα), καλόγουστα εστιατόρια και φινετσάτα καφέ. Στη Σαϊγκόν βρίσκεται η έδρα μερικών από τις μεγαλύτερες διεθνείς τράπεζες και ασφαλιστικές εταιρείες όπως η Prudential, εμπορικά κέντρα όπως το Diamond και πολυτελή συγκροτήματα κατοικιών όπως το Garden View Court. Η καθημερινή ζωή κυλά σε δυτικούς ρυθμούς, με χιλιάδες μηχανάκια να σε τρελαίνουν στους δρόμους με τα ατέλειωτα «μπιπ-μπιπ», αλλά και τους απαραίτητους executives με τους χαρτοφύλακες και ακριβά κοστούμια.
Μέσα σε όλα αυτά, τα αναπαλαιωμένα κτίρια από την εποχή της γαλλικής αποικιοκρατίας δίπλα από τις παγόδες αλλά και από τα χαμόσπιτα δημιουργούν μια εξωτική ατμόσφαιρα που μυρίζει τόσο έντονα κάρυ, ώστε πολλές φορές μπορΑεί να γίνει ανυπόφορη ακόμη για τους Άγγλους τουρίστες που στην πατρίδα τους ζουν κοντά σε ινδικές συνοικίες. Παρ’ όλα αυτά, καμιά σχέση με αυτό που θα περίμενε ίσως κανείς να δει, επηρεασμένος από ταινίες όπως «Ο Ήσυχος Αμερικανός», η «Ινδοκίνα», αλλά και «Ο Εραστής» της Μαργκερίτ Ντιράς…
Όλα αυτά αλλάζουν όταν κατεβείς στο Δέλτα του ποταμού Μεκόνγκ. Διασχίζοντας τα κανάλια ψάχνεις με το φακό σου να βρεις εικόνες από το «Αποκάλυψη τώρα». Και αυτό πραγματικά δεν είναι καθόλου δύσκολο. Η διαφορά είναι ότι τη θέση των Αμερικανών με τα χακί την έχουν πάρει οι Αμερικανοί με τις βερμούδες και τις ψηφιακές κάμερες. Οι Αμερικανοί από εχθροί έγιναν οι υπ’ αριθμόν 1 τουρίστες και οι βασικοί εμπορικοί εταίροι του νέου Βιετνάμ. Όλα αλλάζουν σ΄ αυτή τη χώρα, ακόμη και εκεί που όλα φαινομενικά μένουν ίδια.
Η διαδρομή για το Χόι Αν, μια μικρή παραθαλάσσια πόλη στο κεντρικό Βιετνάμ, κρατάει αρκετές ώρες και το μεγαλύτερο μέρος της διαδρομής από τη Σαϊγκόν γίνεται νύχτα.
Φτάνουμε στην πόλη το ξημέρωμα. Οι αγρότες έχουν ήδη πάρει θέση στα χωράφια, που ακόμα είναι σκεπασμένα με την πρωινή ομίχλη. Όμως, η μεγάλη έκπληξη έρχεται όταν αποφασίσεις να κάνεις μια βόλτα στην πόλη, καθώς ο ήχος από χιλιάδες ραπτομηχανές που δουλεύουν ασταμάτητα σου παίρνει τα αυτιά. Στην πόλη, όπου η γαλλική αποικιακή αρχιτεκτονική παραμένει ζωντανή καθώς –κατά έναν ανεξήγητο τρόπο- βομβαρδισμοί δεν υπήρξαν εδώ στη διάρκεια του πολέμου από καμιά πλευρά, κάθε μαγαζί είναι και μια μικρή επιχείρηση που παράγει ρούχα και παπούτσια κατά παραγγελία. Μπαίνεις, διαλέγεις, προβάρεις και σε μερικές ώρες είναι έτοιμα να τα παραλάβεις ή να σου τα στείλουν πακέτο σε όποιο μέρος του κόσμου θέλεις. Έτσι γίνονται οι «μπίζνες» σήμερα, λένε όλοι οι μαγαζάτορες. Είναι φανερό: το Βιετνάμ είναι η «νέα Κίνα». Και έχουν περάσει μόλις 11 χρόνια από τότε που τα πενταετή προγράμματα είχαν βυθίσει την οικονομία και ο κόσμος έκανε ουρά για λίγο ρύζι. Πρόσφατα, ο γενικός γραμματέας του υπουργείου Εξωτερικών είχε δηλώσει ανοιχτά ότι «η χώρα μας προχωρεί σε μεταρρυθμίσεις που δεν θα είναι μόνο οικονομικές». Και όπως τονίζουν Ευρωπαίοι διπλωμάτες, «δεν θ’ αργήσει η στιγμή που θα δούμε και κόμματα στο Κοινοβούλιο».
Ντόι Μόι θα πει «διαρθρωτικές αλλαγές»
Ανόι. Τα σημάδια της ταχύρρυθμης ανάπτυξης είναι ευδιάκριτα παντού. Από τα νέα ντιζαϊνάτα κτίρια, τα σπορ αυτοκίνητα που κυκλοφορούν στους δρόμους, τα εργοστάσια αμερικανικών και ευρωπαϊκών επιχειρήσεων και τα συγκροτήματα κατοικιών των νέων στελεχών που φυτρώνουν κάθε τρεις και λίγο στα περίχωρα της πόλης. Στη διαδρομή προς το αεροδρόμιο οι εκτάσεις δεξιά και αριστερά από το δρόμο είναι διάσπαρτες από εργοστάσια αμερικανικών, ευρωπαϊκών και ιαπωνικών επιχειρήσεων. Τότε πράγματι σκέφτεσαι με τρόμο… «αν αυτό σημαίνει ασιατική τίγρη, αλλοίμονο μας».
Το Βιετνάμ, όπως και άλλες ασιατικές χώρες, από τη Μαλαισία μέχρι τις Φιλιππίνες, από χρόνια έχει ξεκαθαρίσει ότι θέλει να γίνουν ισχυρή βιομηχανική οικονομία. Η διαφορά είναι ότι το Βιετνάμ το εννοεί και αυτό αποτυπώνεται στους οικονομικούς δείκτες.
Μέχρι το 1980 η οικονομία, περιχαρακωμένη και οργανωμένη σε κομουνιστική βάση, οδήγησε τη χώρα στα όρια της οικονομικής καταστροφής. Με την έναρξη των μεταρρυθμίσεων όμως και σε πολύ γρήγορο χρονικό διάστημα η ανάπτυξη ήταν εντυπωσιακή. Την περίοδο 2001-2005 έφτασε σε μέσο όρο το 7,5% και πέρυσι το 8,4%. Για φέτος εκτιμάται να είναι στο 8%. Από το 1990 οι εξαγωγές τρέχουν με ρυθμό μεγαλύτερο ακόμη και από αυτόν της Κίνας, εμφανίζοντας αύξηση από χρόνο σε χρόνο περίπου 25%. Ανταγωνίζεται πια την Βραζιλία στον καφέ, σύντομα θα ξεπεράσει την Ταϊλάνδη στο ρύζι και πουλάει τσάι ακόμη και στην Ινδία.
Και μπορεί η αγροτική παραγωγή να συμβάλει τα μέγιστα στην οικονομία της χώρας το ενδιαφέρον όμως έχει στραφεί στα προϊόντα υψηλής τεχνολογίας, όπου στόχος είναι η ετησία αύξηση των εξαγωγών να φτάσει το 27%. Σε αυτό μάλλον θα βοηθήσει και η πρόσφατη απόφαση της Intel για επένδυση 600 εκατ. δολαρίων στη δημιουργία μιας «Σίλικον Βάλεϊ» στη χώρα.
Κοινωνία
Η ανάκαμψη των οικονομικών δεικτών σύντομα έκανε ευδιάκριτα τα αποτελέσματά της και σε κοινωνικό επίπεδο. Το Βιετνάμ εξακολουθεί να είναι μια από τις φτωχότερες χώρες της Ασίας αλλά τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια το επίπεδο ζωής έχει βελτιωθεί εντυπωσιακά. Το ποσοστό των ανθρώπων που ζουν με λιγότερο από ένα δολάριο την ημέρα είναι πλέον κάτω του 10% του συνολικού πληθυσμού, χαμηλότερα από το αντίστοιχο της Κίνας, της Ινδίας και των Φιλιππίνων.
Το προσδόκιμο ζωής έχει κάνει άλμα και η παιδική θνησιμότητα έχει μειωθεί κατακόρυφα και μάλιστα βρίσκεται σε καλύτερο επίπεδο και από της γειτονικής Ταϊλάνδης, μιας σαφώς πλουσιότερης χώρας. Τα τρία τέταρτα των παιδιών ολοκληρώνουν τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, πολύ περισσότερα σε ποσοστό απ' ότι στην Κίνα, την Ινδία και την Ινδονησία.
Όπως, ωστόσο, μπορεί να παρατηρήσει κανείς και σε πολύ πιο εξελιγμένες χώρες της Νοτιοανατολικής Ασίας –η Ταϊλάνδη είναι ένα πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα- η οικονομία της αγοράς συνοδεύεται πάντα και από φαινόμενα κοινωνικής παθογένειας. Μεγάλη εγκληματικότητα δεν υπάρχει, αλλά η πορνεία αρχίζει να γίνεται όλο και λιγότερο «διακριτική», ενώ η ομοφυλοφιλία εξακολουθεί να είναι ανεπιθύμητη, σύμφωνα με τον νόμο. Τα ναρκωτικά έχουν επιστρέψει, με την ηρωίνη να έχει κάνει ένα δυναμικό «comeback», και σε αυτό τον τομέα το κόμμα ακολουθεί τις πρακτικές της Κίνας: οι έμποροι καταδικάζονται σε θάνατο.
Η Αμερική έχασε, ο καπιταλισμός κέρδισε
Στις αρχές του χρόνου, το Βιετνάμ έγινε το 150ό μέλος του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου. Σχεδόν δώδεκα χρόνια συζητήσεων και διαπραγματεύσεων κατέληξαν σε ένα κείμενο 880 σελίδων από υποχρεώσεις που θα πρέπει να ικανοποιηθούν, συμπεριλαμβανομένης της κατάργησης των επιδοτήσεων στην κλωστοϋφαντουργία και το άνοιγμα του τραπεζικού συστήματος. Η διαφορά για το Βιετνάμ, όπως άλλωστε για την Κίνα και κάποιες χώρες του πρώην Ανατολικού μπλοκ είναι ότι θα παραμείνει στον ΠΟΕ για όσο καιρό χρειαστεί, στην λίστα των «οικονομιών εκτός αγοράς». Το αποτέλεσμα θα είναι η δυσκολία που θα αντιμετωπίσει η χώρα στο να προστατέψει τα προϊόντα της από το «αντι-ντάμπινγκ». Την πρακτική δηλαδή να επιβάλλονται πρόσθετοι δασμοί σε προϊόντα των οποίων η τιμή εισαγωγής είναι χαμηλότερη από την τιμή στην οποία πωλούνται στη χώρα παραγωγής και πολλές φορές και σε τιμή κάτω του κόστους. Οι ΗΠΑ είναι ο μεγαλύτερος εισαγωγέας προϊόντων από το Βιετνάμ και εφαρμόζει με τον πλέον επικερδή τρόπο τις πρακτικές αντι-ντάμπινγκ. Αλλά και η Ευρωπαϊκή Ένωση πρόσφατα έγειρε θέμα ντάμπινγκ για τις εισαγωγές παπουτσιών.
Οι απαιτήσεις των ΗΠΑ και της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι συγκεκριμένες και το Βιετνάμ θα πρέπει να μπει σε τροχιά μεταρρυθμίσεων προκειμένου να βγει από τη λίστα των «οικονομιών εκτός αγοράς». Κι αυτό σημαίνει απελευθέρωση των τιμών, κατάργηση του ελέγχου στην ισοτιμία του νομίσματος, περισσότερες ξένες επενδύσεις και περιορισμό της συμμετοχής του κράτους στις επιχειρήσεις.
Σε αυτή την κατεύθυνση εντάσσεται η πρόσφατη απόφαση της κυβέρνησης να ιδιωτικοποιήσει πάνω από 100 εταιρίες, ανάμεσα στις οποίες η Vietnam Airlines, που έχει ήδη ανανεώσει το στόλο της, η πετρελαιοβιομηχανία και το φυσικό αέριο.
Δημοσιεύθηκε στον Ελεύθερο Τύπο τον Φεβρουάριο του 2007