Στο χρηματιστήριο των τροφίμων, ο γαλαζόπτερος τόνος είναι ένα από τα «βαριά χαρτιά». Για όσο καιρό υπάρχει ακόμη στις θάλασσες, η εκμετάλλευσή του θα δίνει σε αυτούς που τον εμπορεύονται μεγάλα κέρδη και στους ανά τον κόσμο γκουρμέ την πολυτέλεια ενός σπάνιου και γευστικού πιάτου. Την πολυτέλεια αυτή, ως επί το πλείστον απολαμβάνουν οι Ιάπωνες, καθώς ο γαλαζόπτερος τόνος θεωρείται ιδανικό έδεσμα για την παραδοσιακή ιαπωνική κουζίνα. Το 80% της πασγκόσμιας ποσότητας που αλιεύεται έχει προορισμό τις κουζίνες των ιαπωνικών εστιατορίων. Ένα γιγάντιο ψάρι μπορεί να πουληθεί στην αγορά του Τόκιο μέχρι και 100.000 δολάρια. Το ερώτημα που τίθεται είναι για πόσο ακόμη;
Υπεραλίευση
Η υψηλή τιμή του τόνου, αποτελεί χρυσορυχείο για αλιείς και εμπόρους γεγονός, που έχει ως αποτέλεσμα την υπεραλίευσή του από ένα πολύ οργανωμένο στόλο που σύμφωνα με καταγγελίες δεν συμμορφώνεται με τα όρια και τις ποσοστώσεις που θέτουν η Ευρωπαϊκή Ένωση και οι διεθνείς οργανισμοί.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προχώρησε πριν από μερικές εβδομάδες ένα βήμα πιο κοντά στην απαγόρευση της αλιείας του γαλαζόπτερου τόνου, στηρίζοντας την πρόταση του Μονακό, την πρώτη χώρα που απαγόρευσε την εμπορία του συγκεκριμένου είδους.
Η απόφαση κρίνεται ιδιαίτερα σημαντική, ωστόσο υπάρχει ακόμη πολύ δρόμος μέχρι να κηρυχθεί τελικά ο τόνος απειλούμενο προς εξαφάνιση είδος. Ωστόσο η Επιτροπή ανακοίνωσε ότι θα ζητήσει περαιτέρω επιστημονικές απόψεις για το ζήτημα πριν προχωρήσει στην τελική απόφαση τον επόμενο Μάρτιο, στη Σύνοδο για το Διεθνές Εμπόριο Απειλούμενων Ειδών (CITES). Η Ευρώπη είναι διχασμένη σχετικά με το μέτρο, αφού η Βρετανία, η Γαλλία, η Γερμανία, η Ολλανδία και η Αυστρία είναι υπέρ της πλήρους απαγόρευσης, ενώ αντίθετη είναι η Μάλτα και πιθανότατα η Ισπανία και η Ιταλία, που έχουν μεγάλα συμφέροντα από το εμπόριο τόνου.
Σύμφωνα με τον Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας του ΟΗΕ (FAO), οι πληθυσμοί του τόνου στη Μεσόγειο και ιδιαίτερα στην Αδριατική, έχουν μειωθεί σε επικίνδυνο βαθμό, ενώ περιβαλλοντικές οργανώσεις όπως το WWF επισημαίνουν ότι ο τόνος βρίσκεται στα όρια της εξαφάνισης και καλούν την Ευρωπαϊκή Ένωση να κηρύξει μορατόριουμ στην αλιεία του, τουλάχιστον μέχρι τον Νοέμβριο όταν θα συνεδριάσει το Ντουμπρόβνικ της Κροατίας η Διεθνής Επιτροπή για τη Διατήρηση του Τόνου του Ατλαντικού (ICCAT).
Σύμφωνα με εκτιμήσεις, αν η αλιεία συνεχιστεί με την ίδια ένταση, ο τόνος θα εξαφανιστεί από τη Μεσόγειο μέχρι το 2012, ενώ μέχρι το 2048 θα έχει εξαφανιστεί εντελώς και από τον Ατλαντικό. Παρά το ότι το όριο ετήσιας αλίευσης που έχει θέσει η Διεθνής Επιτροπή για τη Διατήρηση των Θυννοειδών του Ατλαντικού (ICCAT) είναι 32.000 τόνοι, περιβαλλοντικές οργανώσεις υποστηρίζουν ότι η ποσότητα που αλιεύεται στην πραγματικότητα είναι περίπου 60.000 τόνοι. Η οργάνωση WWF ισχυρίζεται ότι εμπειρογνώμονες της ICCAT συμβουλεύουν την επιτροπή να μειώσει το όριο μεταξύ 8.000 και 15.000 τόνων.
Πώς όμως φτάσαμε σε αυτό το σημείο; Ο πρώτος λόγος είναι βέβαια η υπεραλίευση. Οι σύγχρονοι στόλοι από τη Γαλλία, την Ιταλία και την Ισπανία χρησιμοποιούν μηχανήματα τελευταίας τεχνολογίας, σόναρ και αεροπλάνα με συστήματα εντοπισμού πληθυσμών τόνων, με τα οποία χτενίζουν τη Μεσόγειο. Ο δεύτερος λόγος είναι ότι παράλληλα με την υπεραλίευση ανθεί τα τελευταία χρόνια η ιχθυοκαλλιέργεια. Στα νησιά της Κροατίας, αλλά και σε άλλες χώρες όπως Ιταλία, Ισπανία και Τουρκία έχει δημιουργηθεί μια τεράστια βιομηχανία εκτροφής τόνων η οποία απασχολεί χιλιάδες εργαζόμενους.
Ιχθυοκαλλιέργειες
Στις ιχθυοκαλλιέργειες μέχρι τώρα δεν γίνεται αναπαραγωγή, ενώ μόλις πρόσφατα και σε πειραματικό στάδιο οι επιστήμονες κατάφεραν να πετύχουν καλύτερη γονιμοποίηση του τόνου για την παραγωγή αυγών.
Αυτό σημαίνει ότι οι ιχθυοκαλλιέργειες τροφοδοτούνται από την ίδια πηγή που τροφοδοτούνται και τα πιάτα μας. Τη θάλασσα.
Οι μικροί σε μέγεθος τόνοι που αλιεύονται δεν επιστρέφουν στη θάλασσα, αλλά μεταφέρονται σε αυτά τα εκτροφεία μέχρι να φτάσουν το επιθυμητό βάρος και να πάρουν τον δρόμο προς τις αγορές. Αυτές οι ποσότητες μικρών, μη εμπορεύσιμων υπό άλλες συνθήκες τόνων, δεν προσμετρώνται στις ποσοστώσεις που έχουν επιβάλλει οι διεθνείς οργανισμοί και η Ευρωπαϊκή Ένωση για την αλιεία τόνου κι έτσι με αυτό τον τρόπο οι ιχθυοκαλλιέργειες παρακάμπτουν τις όποιες ρυθμίσεις και περιορισμούς. Με αυτό τον τρόπο όμως δίνουν τη χαριστική βολή στο είδος, στερώντας του σταδιακά κάθε δυνατότητα αναπαραγωγής. Σύμφωνα με τις διεθνείς ρυθμίσεις που ισχύουν, δεν θα πρέπει να αλιεύονται τόνοι κάτω των 30 κιλών, καθώς αυτό είναι το μέσο βάρος που αντιστοιχεί στην ηλικία του τόνου κατά την οποία θα έχει αναπαραχθεί τουλάχιστον μία φορά.
Η Τουρκία διαθέτει τον μεγαλύτερο στόλο αλιευτικών τόνου στη Μεσόγειο και είναι η χώρα που επιβαρύνει περισσότερο τη Μεσόγειο. Έχει θεσπίσει δικά της όρια αλιείας, πολύ υψηλότερα από αυτά της ICCAT και διαθέτει μεγάλη βιομηχανία ιχθυοκαλλιέργειας. Πριν μερικούς μήνες η Greenpeace κατήγγειλε ότι έπιασε «επ’ αυτοφώρω» αλιευτικά να βγάζουν σε τουρκικό λιμάνι 10 τόνους μικρών ανώριμων για αναπαραγωγή ψαριών.
Αυτό τον μήνα, ακτιβιστές συγκέντρωσαν πάνω από 10.000 υπογραφές και αναμένεται να καταθέσουν στην τουρκική εθνοσυνέλευση αίτημα αλλαγής του νόμου για τις ποσοστώσεις στην αλιεία τόνου.
Στην Κροατία, είναι αδύνατο να βρει κανείς τόνο στα εστιατόρια, ενώ την ίδια στιγμή η εκτροφή τόνου είναι η πιο επικερδής επιχειρηματική δραστηριότητα της χώρας. Ο τρίτος λόγος για τον οποίο η κατάσταση έχει φτάσει στο απροχώρητο, είναι η δημιουργία μιας τεχνητής έλλειψης, όπου και όταν χρειάζεται, η οποία με τη σειρά της υποθάλπτει το παράνομο ψάρεμα. Όπως γίνεται σε κάθε μεγάλη αγορά οι ισχυροί παίκτες είναι αυτοί που δημιουργούν τις εξελίξεις. Ο ιαπωνικός επιχειρηματικός κολοσσός Mitsubishi είναι ένας από αυτούς, καθώς ελέγχει ήδη το 40% της αλιείας γαλαζόπτερου τόνου. Προκειμένου να κρατήσει τις τιμές και το μερίδιο αγοράς του, αυξάνει τις ποσότητες τόνου που καταψύχει, για μελλοντική χρήση. Η εταιρεία τονίζει ότι η συγκεκριμένη πρακτική έχει σκοπό να διατηρηθεί η σταθερότητα στις τιμές. Στην πραγματικότητα όμως λειτουργεί ως ρυθμιστής των τιμών, όπως γίνεται σε κάθε ολιγοπωλιακή αγορά. Τη στιγμή όμως που οι πληθυσμοί του γαλαζόπτερου τόνου μειώνονται διαρκώς στον Ατλαντικό και στη Μεσόγειο, η κατάψυξη μεγαλύτερων ποσοτήτων δείχνει ότι η ζήτηση θα μπορούσε να καλυφθεί, ακόμη και αν τίθονταν αυστηρότεροι περιορισμοί στην αλιεία. Κατ’ αυτή την έννοια οι φωνές των περιβαλλοντικών οργανώσεων θα μπορούσε κανείς να πει ότι έχουν ισχυρή βάση, μιας και το διακύβευμα σε αυτή την τεχνητή ισορροπία προσφοράς και ζήτησης, είναι η επιβίωση του είδους.
Απειλούμενα είδη
Ο γαλαζόπτερος τόνος είναι πάντως η κορυφή του παγόβουνου. Αρκετά ακόμη είδη της θαλάσσιας ζωής απειλούνται με εξαφάνιση λόγω της υπεραλίευσής τους, καθώς αυξάνεται διαρκώς η κατανάλωση. Η κατανάλωση θαλασσινών έχει διπλασιαστεί από το 1973 και το 90% αυτής της αύξησης προέρχεται από τις αναπτυσσόμενες χώρες.
Σύμφωνα με τον FAO, οι ποσότητες αλιευμάτων από τους ωκεανούς του πλανήτη έχουν ήδη «χτυπήσει κόκκινο» και μελέτη του 20Ο6 εκτιμά ότι αν συνεχίσουμε να ψαρεύουμε με τον ίδιο ρυθμό, το 2048 τα μεγαλύτερα αποθέματα εμπορικών αλιευμάτων, θα έχουν εξαντληθεί. Ο βακαλάος του βορείου Ατλαντικού ήδη απειλείται, η πέρκα της Χιλής επίσης, ενώ στη Μεσόγειο έχουν μειωθεί επικίνδυνα οι πληθυσμοί χριστόψαρου και καραβίδας. Το πρόβλημα επιτείνεται από τη συνεχή αύξηση των ιχθυοκαλλιεργειών. Σχεδόν το ένα τρίτο των θαλάσσιων ψαριών που αλιεύονται, καταλήγουν τροφή για τα ψάρια των ιχθυοκαλλιεργειών, και για ζωοτροφές, βοοειδών και χοίρων. Η ανταποδοτικότητα όμως μιας τέτοιας πρακτικής, όσον αφορά στις ιχθυοκαλλιέργειες, είναι πολύ μικρή αν αναλογιστούμε ότι πέντε κιλά θαλάσσιων ψαριών, αρκούν να παράξουν ένα κιλό σολομού. Στην περίπτωση του βακαλάου η αναλογία είναι πέντε προς ένα και για τον τόνο 20 προς ένα. Πρόκειται ουσιαστικά για σπατάλη πολυτίμων πόρων. Δεν είναι τυχαίο ότι σε πρόσφατο άρθρο τους οι New York Times σχολίαζαν το γεγονός αυτό λέγοντας ότι «…σε λίγα χρόνια, θα είναι ευκολότερο να ψαρέψουμε μόνοι μας ένα ψάρι στην θάλασσα, από το να το αγοράσουμε σε κάποιο σούπερ μάρκετ». Η κατάσταση, αν και οριακή, πάντως, είναι αναστρέψιμη και σε αυτό συμφωνούν επιστήμονες και περιβαλλοντικές οργανώσεις. Μια από τις λύσεις που προτείνεται είναι η επέκταση του συστήματος «catch shares», που έχει εφαρμοστεί με επιτυχία σε διάφορες περιοχές συμπεριλαμβανομένης και της Αλάσκας. Σύμφωνα με αυτό το σύστημα, ο κάθε αλιέας αποκτά τη δυνατότητα αλίευσης ενός ποσοστού από την επιστημονικά προσδιορισμένη ποσότητα ενός συγκεκριμένου είδους ψαριών που μπορεί να αλιευθεί. Το ποσοστό αυτό αντιστοιχεί σε συγκεκριμένη χρηματική αξία και μπορεί να πωλείται και να αγοράζεται μεταξύ αλιέων, όπως τα δικαιώματα σε κάθε χρηματιστήριο. Έτσι ο κάθε επαγγελματίας γνωρίζει τi ποσότητες μπορεί να αλιεύσει και να μεγιστοποιήσει το κέρδος του κάνοντας καλύτερο προγραμματισμό. Σύμφωνα με μελέτη του Enviromental Defence Fund, αν αυτό το σύστημα είχε εφαρμοστεί παγκοσμίως το 1970, θα είχε εξαντληθεί μόνο το 9% των παγκοσμίων αποθεμάτων αντί του 27% που είναι σήμερα.
Δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Τρόφιμα και Ποτά, τον Οκτώβριο του 2009