Πρωινό στο Πουέρτο Μαλντονάδο. Το τροπικό ψιλόβροχο, «γκαρούα» στη γλώσσα των ντόπιων, σκάει στα νερά του Μάδρε ντελ Ντιός σηκώνοντας πάχνη πάνω από την επιφάνεια του ποταμού και κάνοντας την ατμόσφαιρα μαγευτική. Από τα ανατολικά έρχονται μαούνες φορτωμένες με κορμούς δέντρων.
-«Τα βλέπεις αυτά;» θα μου πει ο Πέδρο, οδηγός τουριστών στη ζούγκλα. «Είναι ξυλεία από την Βραζιλία. Ή τουλάχιστον έτσι λένε. Ξέρω τι θα πεις. Ότι καταστρέφουμε το δάσος κ.τ.λ. κ.τ.λ. Αυτή είναι όμως η μία άποψη. Για χιλιάδες ανθρώπους είναι η μόνη λύση για την επιβίωσή τους...»
Η περιοχή του Μάδρε ντελ Ντιός βρίσκεται στην Αμαζονία του Περού, μερικές ώρες από τα σύνορα με τη Βραζιλία και τη Βολιβία, και είναι η περιοχή με την πιο πλούσια βιοποικιλότητα του πλανήτη.
Παράλληλα, όμως, είναι και η περιοχή από την οποία θα περάσει η διηπειρωτική λεωφόρος που θα συνδέει το Σάο Πάολο της Βραζιλίας με την περουβιανή πρωτεύουσα, Λίμα. Ένα έργο που κυβερνήσεις και ντόπιοι το περιμένουν πώς και πώς, αλλά που για τις οικολογικές οργανώσεις είναι συνώνυμο του εφιάλτη.
Το μεγάλο πρόβλημα βέβαια το έχει η Βραζιλία, στο έδαφος της οποίας βρίσκεται το μεγαλύτερο μέρος της ζούγκλας του Αμαζονίου. Από το 2000 μέχρι το 2006 η χώρα έχασε περίπου 150.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα δάσους, μια έκταση λίγο μεγαλύτερη από τη χώρα μας, ενώ από το 1970 το εμβαδόν των κατεστραμμένων δασών υπολογίζεται σε 600.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Το 2006 ήταν «καλή χρονιά», καθώς χάθηκαν μόλις 13.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα.
Ξυλεία - κτηνοτροφία
Η διαμάχη για την καταστροφή των «πνευμόνων του πλανήτη» κρατάει χρόνια και παρά τη διεθνή ευαισθητοποίηση και τις προσπάθειες μη κυβερνητικών οργανώσεων, η αποψίλωση συνεχίζεται. Σε όλες τις χώρες της Νοτίου Αμερικής, η καταστροφή του Αμαζονίου συνδέεται με τις ενέργειες φτωχών αγροτών για να αποκτήσουν λίγη περισσότερη γη. Στη Βραζιλία, τα πράγματα είναι διαφορετικά. Η καταστροφή του Αμαζονίου είναι αποτέλεσμα της ραγδαίας οικονομικής ανάπτυξης που γνώρισε η χώρα τις τελευταίες δεκαετίες και οφείλεται στην κτηνοτροφία, τη δίψα των πολυεθνικών για πετρέλαιο και μεταλλεύματα, τις κακές πολιτικές που εφάρμοσαν οι κυβερνήσεις, τα αποτυχημένα σχέδια της Παγκόσμιας Τράπεζας και την εμπορική εκμετάλλευση της ξυλείας.
Σήμερα, ένας από τους βασικούς παράγοντες πίσω από την καταστροφή της Αμαζονίας της Βραζιλίας είναι η κτηνοτροφία. Σε περιόδους πτώσης των τιμών του κρέατος, η αποψίλωση δασών για να χρησιμοποιηθούν οι εκτάσεις ως βοσκότοποι θεωρείται η καλύτερη λύση. Το 80% του κρέατος που παράγεται έχει προορισμό την Ευρώπη, ενώ η ξυλεία παίρνει τον δρόμο για τις ασιατικές αγορές.
Θα ήταν παράλειψη να μην επισημάνουμε ότι ένας από τους κυριότερους παράγοντες αποψίλωσης είναι η καλλιέργεια σόγιας, ιδίως μιας νέας ποικιλίας που ανέπτυξαν Βραζιλιανοί επιστήμονες και ευδοκιμεί σε τροπικά κλίματα. Η Βραζιλία προορίζεται να ξεπεράσει σε λίγο καιρό τις ΗΠΑ ως υπ’ αριθμόν 1 εξαγωγέας σόγιας, της οποίας οι υψηλές τιμές ευνοούν τη σχετική καλλιέργεια. Οι μικροκαλλιέργειες, πάντως, είναι από τις σοβαρότερες αιτίες. Βάσει νόμου, αν κάποιος πολίτης καλλιεργήσει ένα κομμάτι δημόσιας γης, όσο απομακρυσμένο κι αν είναι, και παράλληλα κατοικεί εκεί, μετά πέντε χρόνια αποκτά νόμιμα την ιδιοκτησία και έχει δικαίωμα να την πουλήσει. Οι φτωχοί αγρότες βάζουν φωτιά για να καθαρίσουν τη γη και καθημερινά οι δορυφόροι στέλνουν φωτογραφίες με εκατοντάδες πυρκαγιές στον Αμαζόνιο.
Η κατασκευή δρόμων και οι πυρκαγιές από φυσικά αίτια είναι, τέλος, σημαντικές αιτίες, όπως και τα εργοστάσια παραγωγής υδροηλεκτρικής ενέργειας.
Σε αυτή την καταστροφή που χρόνια τώρα συντελείται δεν θα πρέπει να ξεχνάμε μια άλλη, εξίσου σοβαρή παράμετρο: τους θανάτους χιλιάδων ιθαγενών, οι οποίοι είτε αναγκάστηκαν να μετακινούνται διαρκώς μέχρι τελικά να αφανιστούν είτε έπεσαν θύματα οργανωμένου σχεδίου.
Όπως περιγράφει ο Εντουάρντο Γκαλεάνο, «οι ιθαγενείς σκοτώνονταν μαζικά με πολυβόλα από ελικόπτερα ή μικρά αεροπλάνα. Έριχναν δυναμίτες πάνω στις καλύβες τους, μετέδιδαν στις κοινότητές τους τον ιό της ευλογιάς και τους προμήθευαν με αλάτι και ζάχαρη στα όποια είχαν ρίξει στρυχνίνη». Αυτό γινόταν ως τις αρχές της δεκαετίας του ’70 και υπεύθυνη για το έγκλημα αυτό ήταν η ίδια η υπηρεσία για την προστασία των αυτοχθόνων.
Η βία συνεχίζεται, έχοντας πάρει όμως άλλα χαρακτηριστικά. Οι συγκρούσεις μεταξύ μεγαλοτσιφλικάδων, φτωχών καλλιεργητών και ιθαγενών για τον έλεγχο της γης είναι καθημερινό φαινόμενο. Ιδιωτικοί στρατοί γαιοκτημόνων δρουν ανενόχλητοι εφαρμόζοντας μαφιόζικες πρακτικές με δεκάδες θύματα κάθε χρόνο. Η δουλεία, αν και επίσημα έχει καταργηθεί, στην πράξη θεωρείται καθεστώς.
Η κυβέρνηση αναγνωρίζει ότι σήμερα περισσότεροι από 25.000 σκλάβοι δουλεύουν με την κυριολεκτική έννοια του όρου σε μεγάλες ιδιοκτησίες αλλά ανθρωπιστικές οργανώσεις κάνουν λόγο για πολύ περισσότερους. Πριν ενάμιση χρόνο ο στρατός με συντονισμένη επιχείρησή του απελευθέρωσε 4.133 ανθρώπους από 183 φάρμες.
Εκατομμυριούχοι αγοράζουν τεράστιες εκτάσεις
Ενώ ο πλανήτης χάνει διαρκώς δάση, κάποιοι άνθρωποι, με οικολογική συνείδηση και τα απαραίτητα οικονομικά μέσα, απογοητευμένοι από τις εθνικές πολιτικές για την προστασία του περιβάλλοντος αποφασίζουν να πάρουν την κατάσταση στα χέρια τους.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο Σουηδός μεγιστάνας Γιόχαν Ελιάς, ο οποίος αγόρασε μια τεράστια έκταση στον Αμαζόνιο με σκοπό να προστατέψει το δάσος και την πανίδα της περιοχής.
Σε συνέντευξή του στο βραζιλιάνικο περιοδικό Dinheiro τόνισε πως «η αγορά γης με σκοπό την προστασία της είναι το μόνο που μπορεί να κάνει σήμερα κάποιος πολίτης ενάντια στην αλλαγή του κλίματος. Εγώ δεν μπορώ να επιβάλω στις αυτοκινητοβιομηχανίες να φτιάξουν αυτοκίνητα με χαμηλότερες εκπομπές ρύπων.
Μπορώ όμως να συνεργαστώ με τους ανθρώπους της περιοχής, αφενός για να προστατεύσω το δάσος, αφετέρου για να μη χάσουν και αυτοί την πηγή εισοδήματος τους». Η κίνηση του Ελιάς όπως ήταν φυσικό προκάλεσε πολλές διαμαρτυρίες. Οικολογικές οργανώσεις κατηγόρησαν τον ίδιο και την κυβέρνηση της χώρας κάνοντας λόγο για «πράσινη αποικιοκρατία». Κάτι ανάλογο συμβαίνει και στην Παταγονία. Ο Ντάγκλας Τόμπκινς πλήρωσε 150 εκατομμύρια ευρώ για μία τεράστια έκταση στη Χιλή, που εκτείνεται από τα παράλια του Ειρηνικού μέχρι την οροσειρά των Άνδεων. «Το μόνο που θέλουμε να κάνουμε είναι να προστατεύσουμε αυτή τη γωνιά του πλανήτη» λέει ο Τόμπκινς. Και μπορεί όντως να έχει καλές προθέσεις, όμως η περιοχή που αγόρασε έχει κόψει τη χώρα στα δύο.
Η πρακτική αυτή φαίνεται να επεκτείνεται βρίσκοντας υποστηρικτές αλλά και φανατικούς πολέμιους. Ο γενικός γραμματέας του WWF-Adena κ. Χουάν Κάρλος ντε Όλμο με δηλώσεις του στην El Pais υπεραμύνθηκε της «ιδιωτικής πρωτοβουλίας», τόνισε όμως ότι τον πρώτο λόγο για την προστασία των δασών θα πρέπει να τον έχουν οι κυβερνήσεις.
Όλο και λιγότερο πράσινο
Οι φωτογραφίες της γης που στέλνουν οι δορυφόροι είναι όλο και λιγότερο «πράσινες». Στη δεκαετία που διανύουμε, η αποψίλωση των δασών τρέχει με ρυθμό 73.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων το χρόνο. Με άλλα λόγια, ο πλανήτης χάνει κάθε χρόνο δασική έκταση περίπου στο μέγεθος της Αυστρίας. Ωστόσο, σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΗΕ, η κατάσταση είναι σαφώς βελτιωμένη σε σχέση με την προηγούμενη δεκαετία, όταν χάναμε περίπου 83.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα κάθε χρόνο.
Σε Ευρώπη, Βόρειο Αμερική, Ρωσία και Κίνα η επιφάνεια των δασών παραμένει σταθερή ή αυξάνεται. Σε Λατινική Αμερική, Αφρική και Ασία, όμως, η καταστροφή των δασών συνεχίζεται με αμείωτους ρυθμούς. Η περιβαλλοντική οργάνωση WWF-Adena θεωρεί ότι η κατάσταση είναι χειρότερη και πως τα στοιχεία που δίνει ο ΟΗΕ είναι κατά κάποιο τρόπο «μαγική εικόνα», καθώς στις αναδασωμένες περιοχές υπολογίζονται όχι μόνο εκτάσεις ώριμου δάσους αλλά και εγκαταλειμμένες καλλιέργειες.
Η Βραζιλία τα τελευταία χρόνια χάνει κατά μέσο όρο δασική έκταση περίπου στο μέγεθος του Βελγίου και η Ινδονησία όσο η Πελοπόννησος. Χώρες όπως η Νιγηρία και το Τόγκο χάνουν περίπου το 3% με 4% των δασών τους. Από την άλλη, η Κίνα αποκαθιστά κάθε χρόνο 40.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα δάσους. Προφανώς όμως νοιάζεται μόνο για τον εαυτό της καθώς οι κινεζικές επιχειρήσεις εισάγουν ξυλεία από την Λατινική Αμερική και τη Βόρνεο η οποία σε πολλές περιπτώσεις, εν γνώσει τους, είναι κομμένη παράνομα.
Info
Βιβλίο: Eduardo Galeano: Open Veins of Latin America. Siglo XXI Editores
Ιντερνετ: www.mongabay.com
Ταινία: Το σμαραγδένιο δάσος (1985). John Boorman
Δημοσιεύθηκε στον Ελεύθερο Τύπο 06-05-2007