Μπορεί να είναι η επιστήμη αστεία; Να προκαλεί γέλιο, να επιχειρεί να λύσει απίθανα ή και φανταστικά προβλήματα; Η απάντηση δεν είναι απλώς «ναι» αλλά, επιπλέον, κάπως έτσι ξεκινούν οι μεγάλες ανακαλύψεις. Πριν πολλά χρόνια αυτός που πρώτος είχε την ιδέα να πάει στο φεγγάρι σίγουρα θα προκαλούσε το γέλιο όσων τον άκουγαν.
Οι Αμερικανοί δίνουν μεγάλη σημασία στο χιούμορ αλλά και στις «κακές ιδέες». Πρέπει να έχεις πολλές κακές ιδέες για να μπορέσεις κάποτε να έχεις μια πολύ καλή.
Ο Μαρκ Άμπραχαμς ήταν αυτός που σκέφτηκε ότι η «παράξενη επιστήμη και η απίθανη έρευνα» κατέχει σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη των ανθρώπων και των κοινωνιών και εδώ και 28 χρόνια καταγράφει όλα αυτά τα απίθανα επιτεύγματα με σκοπό να κάνει τους ανθρώπους πρώτα να γελούν και μετά να σκέφτονται.
Απόφοιτος του Χάρβαρντ, συγγραφέας και εκδότης και σταθερός αρθρογράφος του Guardian, ο Μαρκ Άμπραχαμς, δημιούργησε το 1991, τα «Ευτελή βραβεία Νόμπελ» (IG Nobel prizes) μια παρωδία των Νόμπελ που δίνονται κάθε χρόνο για να τιμήσουν τους ανθρώπους που επινοούν ασυνήθιστα πράγματα ακόμη και παράλογα, που κάνουν τους ανθρώπους πρώτα να γελούν και μετά να σκέφτονται.
Ο ίδιος εκδίδει το περιοδικό «Annals of Improbable Research» (Χρονικά της απίθανης έρευνας) στο οποίο παρουσιάζει όλα αυτά τα «επιτεύγματα». Οι Αμερικανοί, μάλιστα, δίνουν μεγάλη σημασία, όπως είπαμε, στις νέες αλλά και στις κακές ιδέες. Γι' αυτό και η τελετή απονομής των ευτελών Νόμπελ γίνεται στο Χάρβαρντ, παρουσία βραβευμένων επιστημόνων με Νόμπελ (τα κανονικά) και επαναλαμβάνεται στο MIT .
Έρευνα για τις ευεργετικές ιδιότητες της πίτσας στην υγεία αν αυτή φτιάχνεται και καταναλώνεται στην Ιταλία, μηχανή που αλλάζει πάνες σε μωρά, έρευνα για το ποιας χώρας τα χαρτονομίσματα είναι «καλύτερα» για να μεταφέρουν επικίνδυνα βακτήρια, μονάδα μέτρησης της ευχαρίστησης του ξυσίματος μιας περιοχής όταν έχετε φαγούρα, έρευνα που αποδεικνύει ότι οι χιμπατζήδες μιμούνται τους ανθρώπους όσο συχνά οι άνθρωποι μιμούνται τους χιμπατζήδες, έρευνα για το κατά πόσο είναι αποτελεσματικό οι εργαζόμενοι να χρησιμοποιούν κούκλες βουντού για να εκδικηθούν τους σκληρά αφεντικά τους… και δεκάδες ακόμη απίθανα πράγματα.
Συναντήσαμε τον Μάρκ Άμπραχαμς στο Νταχράν της Σαουδικής Αραβίας όπου στο πλαίσιο του ετήσιου event με τίτλο Tanween έδωσε διάλεξη και μιλήσαμε μαζί του για την παράξενη επιστήμη και όσα αυτή μπορεί να μας διδάξει.
Τι είναι η «παράξενη επιστήμη και η απίθανη έρευνα» την οποία καταγράφετε και διαδίδετε διεθνώς; Θα ήθελα να μου δώσετε έναν ορισμό ή απλώς μία περιγραφή.
Ο ένας ορισμός είναι αυτός που χρησιμοποιούμε πάντα σχεδόν. Με μία φράση είναι οι επινοήσεις ή ανακαλύψεις που κάνουν τον κόσμο πρώτα να γελάει και μετά να σκέφτεται.
Να είναι κάτι το οποίο είναι αστείο αλλά ταυτόχρονα και πολύ σοβαρό.
Στο σχολείο όλοι μαθαίνουμε για σημαντικά πράγματα, σημαντικές ανακαλύψεις της επιστήμης και της μηχανικής, της Ιατρικής κτλ. Όλοι, λοιπόν, ακούγαμε για αυτά και για το ποσό οι σημαντικές ανακαλύψεις άλλαξαν τον κόσμο.
Αν κοιτάξουμε στην ιστορία, τι ακριβώς συνέβαινε σε όλες αυτές τις περιπτώσεις και αν συναντήσεις σήμερα έναν επιστήμονα που έκανε μία σημαντική ανακάλυψη και έγινε παγκοσμίως διάσημος για αυτήν και συζητήσεις μαζί του για το πως του ήρθε αυτή η ιδέα, τις περισσότερες φορές η απάντηση θα είναι παρόμοια.
Θα σου πει ότι στην αρχή σε όποιον έλεγε την ιδέα του εισέπραττε αδιαφορία, ότι οι άνθρωποι δεν καταλάβαιναν, ότι κάποιοι του έλεγαν ότι είναι μία ηλίθια ιδέα, αλλά αργότερα στις περισσότερες από αυτές τις περιπτώσεις οι άνθρωποι άλλαζαν γνώμη και σκέφτονται ότι ναι πράγματι αυτή η ιδέα θα μπορούσε να καταλήξει σε κάτι χρήσιμο. Και πάρα πολλοί, επίσης, άρχισαν να σκέφτονται ότι εκτός από χρήσιμη θα μπορούσε να φέρει και πολλά λεφτά.
Μετά από αυτό όλα αλλάζουν και όλος ο κόσμος λέει ότι αυτός ο επιστήμονας ανακάλυψε το τάδε πράγμα και όλοι ήξεραν πόσο σημαντικό και υπέροχο είναι, αλλά η ιστορία είναι εντελώς διαφορετική.
Τα πράγματα τα οποία κοιτάμε συνήθως κάνουν τους ανθρώπους να γελάνε και μετά να σκέφτονται, και κάπως έτσι έγιναν οι μεγάλες ανακαλύψεις.
Υπάρχει λοιπόν αυτή η επιστήμη η οποία σε κάνει να γελάς αλλά ταυτόχρονα σε κάνει να σκέφτεσαι ότι ίσως κάτι να υπάρχει εδώ που να έχει αξία. Είναι η επιστήμη που δεν σου λέει: «θα ανακαλύψω κάτι υπέροχο ή κάτι ηλίθιο» αλλά σου λέει ότι αυτό που θα ανακαλύψω μπορεί να είναι υπέροχο αλλά μπορεί να είναι και ηλίθιο. Αυτό λοιπόν είναι κάτι με το οποίο ασχολούμαι και το οποίο ερευνώ.
Πιστεύετε ότι είναι σημαντικό για τον κόσμο να μαθαίνει για αυτή την παράξενη επιστήμη;
Ο τρόπος με τον οποίο κάνει την κάνετε την ερώτηση είναι παράξενος και ο τρόπος που κάνετε την ερώτηση είναι ο τρόπος που όλοι κάνουν την ίδια ερώτηση. Για παράδειγμα στα σχολεία: «Είναι σημαντικό να μαθαίνουμε για την επιστήμη;»
Μπορεί να μαθαίνεις για τα πρόσωπα τα οποία έχουν κάνει μία ανακάλυψη ή να μαθαίνεις για την ίδια την ανακάλυψη κάποια πράγματα, για το πώς προέκυψε κτλ. αλλά ίσως είναι πιο σημαντικό να μαθαίνεις ότι μπορείς να δίνεις προσοχή στο συναίσθημα που νιώθεις μία στο τόσο όταν βλέπεις κάτι που είναι αστείο, όταν υπάρχει κάτι περίεργο γύρω από αυτό. Κάτι που σε κάνει να γελάς. Νομίζω είναι σημαντικό όταν οι άνθρωποι δίνουν προσοχή κάθε φορά που τους καταλαβαίνει αυτό το συναίσθημα και νομίζω ότι πολλοί περισσότεροι άνθρωποι μπορούν να φτάσουν στο σημείο να ανακαλύψουν κάτι από μόνοι τους.
Γέλιο και σκέψη. Δώστε μου ένα παράδειγμα μιας ιδέας που θα μας κάνει να γελάσουμε αλλά και να σκεφτούμε.
Θα σας πω και μία περίπτωση στην οποία μάλιστα δώσαμε κι ένα Νόμπελ πριν από περίπου 10 χρόνια.
Ήταν μία ανακάλυψη από μια γιατρό ονόματι Ελένα Μπόντναρ και ήταν ένα σουτιέν. Ένα ειδικής κατασκευής σουτιέν το οποίο μπορούσε να χωριστεί γρήγορα σε δύο μέρη και το καθένα από αυτά να μετατραπεί σε μια μάσκα προσώπου για προστασία από επικίνδυνα αέρια για αυτήν που το φορά και για κάποιον τυχερό ή τυχερή που θα βρίσκεται κοντά της. Ακούγεται λίγο παράξενο. Στην απονομή των βραβείων ήρθε με ένα πρωτότυπο της εφεύρεσης της και το παρουσίασε με τη βοήθεια τριών βραβευμένων με Νόμπελ.
Του Πολ Κρούγκμαν, Νόμπελ οικονομίας του Ορχάν Παμούκ, Νόμπελ λογοτεχνίας και του Βόλφγκανγκ Κέτερλε, Νόμπελ Φυσικής.
Η όλη παρουσίαση έβγαζε πολύ γέλιο. Αλλά σκεφτείτε. Γιατί έφτιαξε αυτή η γυναίκα αυτό το σουτιέν;
Αυτή η γιατρός μεγάλωσε στην Ουκρανία και τελείωσε εκεί την ιατρική. Μετά την αποφοίτησή της συνέβη το ατύχημα του Τσερνομπίλ και ήταν από τους γιατρούς που περιέθαλψαν πολλά από τα θύματα του δυστυχήματος.
Στο διάστημα και στα χρόνια που ακολούθησαν, διατήρησε την επαφή με τους άλλους γιατρούς και όπως μας είπε από όλη αυτή την ιστορία έμαθε κάτι που δεν το περίμενε.
Η μεγαλύτερη βλάβη στην υγεία των ανθρώπων της περιοχής του Τσερνομπίλ προήλθε από τα μικρά εκείνα σωματίδια στην ατμόσφαιρα μετά το δυστύχημα που κατέληγαν στους πνεύμονες των ανθρώπων.
Για χρόνια πολλά μετά αυτή η τραγική εμπειρία της έγινε εμμονή και σκεφτόταν αν θα μπορούσαμε να κάνουμε κάτι ώστε σε περίπτωση κινδύνου να προστατεύσουμε τους πνεύμονες μας από την εισπνοή επικίνδυνων σωματιδίων στην ατμόσφαιρα.
Είτε αυτό μπορεί να είναι από ένα βιομηχανικό ατύχημα, από μία έκρηξη ηφαιστείου, ή από οτιδήποτε. Να φτιάξουμε κάτι που θα μπορούσε να προστατεύσει τους ανθρώπους τουλάχιστον για τις πρώτες ώρες ή τα πρώτα λεπτά μέχρι να βρουν ασφαλές καταφύγιο.
Μετά από χρόνια, η κυρία αυτή παντρεύτηκε έκανε παιδιά και κάποια στιγμή είδε το μικρό της γιο στο πάτωμα να παίζει με το σουτιέν της. Να το βάζει στο πρόσωπό του και έτσι της προέκυψε η ιδέα. Φανταστείτε λοιπόν αν όλες οι γυναίκες στον κόσμο που φορούν ένα τέτοιο σουτιέν σε μία περίπτωση έκτακτης ανάγκης. Θα μπορούσαν να σωθούν ζωές.
Θα μπορούσατε να μου πείτε κάποια εφεύρεση ή κάποια όπως λέτε εσείς «απίθανη έρευνα» που θα μπορούσε να μας αποκαλύπτει διεφθαρμένους πολιτικούς ή τραπεζίτες;
Έχουμε δώσει πολλά βραβεία που έχουν σχέση με αυτό που λέτε. Έχουμε δώσει βραβεία σε 27 επιχειρήσεις και επικεφαλής επιχειρήσεων. Κάποιες από αυτές τις επιχειρήσεις είχαν ανακοινώσει κέρδη εκατομμυρίων δολαρίων και λίγο μετά έβγαιναν και αποκάλυπταν ότι αυτά τα κέρδη ουδέποτε υπήρξαν. Αρκετά παλιά, το 1991 είχαμε δώσει ένα βραβείο στον Μάικλ Μίλκεν, τον άνθρωπο που επινόησε τον όρο «ομόλογα σκουπίδια» (junk bonds). Βέβαια δεν ήρθε τότε να παραλάβει το βραβείο του γιατί ήταν στη φυλακή…
Πριν από χρόνια πάλι δώσαμε ένα βραβείο σε κάποιους οι οποίοι έκαναν μία έρευνα για το κατά πόσο οι άνθρωποι λένε ψέματα και οι οποίοι συμπέραναν με την έρευνά τους ότι όλοι οι άνθρωποι λένε ψέματα κάθε μέρα και οι περισσότεροι από αυτούς πάνω από τέσσερις πέντε φορές με εξαίρεση μία μικρή ομάδα ανθρώπων και οποία παραδέχτηκε χωρίς καμία αναστολή και μάλλον με ικανοποίηση ότι λέει ψέματα 20-30 φορές τη μέρα.
Πιστεύετε ότι θα έχει ενδιαφέρον ή κάποια ιδιαίτερη σημασία το να εισαχθεί στην εκπαίδευση αυτό το μοντέλο προσέγγισης της επιστήμης. Δηλαδή η διδασκαλία της από την αστεία αλλά ταυτόχρονα και την σοβαρή της πλευρά;
Αν σκεφτείτε λίγο το παρελθόν και θυμηθείτε όλους τους δασκάλους και τους καθηγητές που είχατε στο σχολείο θα συμπεράνετε ίσως ότι πολύ λίγους από αυτούς μπορείτε να χαρακτηρίσετε καλούς δασκάλους ή τους θυμάστε τουλάχιστον ως καλούς δασκάλους.
-Συγκεκριμένα από το δημοτικό θυμάμαι μόνο έναν.
Θυμάστε μήπως αν σας έλεγαν αστείες ή διασκεδαστικές ιστορίες;
-Η αλήθεια είναι πως ναι.
Είδατε λοιπόν θυμάστε και είμαι σίγουρος ότι θυμάστε και κάποιες από αυτές τις ιστορίες. Είναι λοιπόν αυτή μία μέθοδος την οποία πάρα πολλοί δάσκαλοι εφαρμόζουν. Δεν είναι αν μιλάμε για κάτι ιδιαίτερο ή δυσκολονόητο, αλλά ο τρόπος με τον οποίο μιλάμε και θα ευχόμουν πολλοί περισσότεροι δάσκαλοι να το έκαναν αυτό.
Δεν είναι φυσικά η κατάλληλη μέθοδος για να διδάξεις τα πάντα αλλά είναι μία πάρα πολύ καλή μέθοδος για να προκαλέσεις το ενδιαφέρον αυτού που σε ακούει ή σε βλέπει. Κι αν καταφέρεις να κερδίσεις το ενδιαφέρον ή την περιέργεια του ακροατηρίου σου έστω για 10 δευτερόλεπτα έχεις πετύχει τουλάχιστον στο πιο δύσκολο κομμάτι της διδασκαλίας.
Νομίζω, λοιπόν, ότι είναι καλή μέθοδος για να κερδίσεις το ενδιαφέρον ή να κεντρίσεις την περιέργεια των ανθρώπων και επίσης να τους βοηθήσεις να αποβάλουν το φόβο για την επιστήμη ειδικά για τα παιδιά με όλες αυτές τις περίεργες ορολογίες και τα δύσκολα νοήματα.