To 1964 η νεαρή Αμερικανίδα Γκρέτχεν Κλότς έφτασε στη Γερμανία μέσω Αμβέρσας με σκοπό να μάθει τη γλώσσα του Καντ και του Γκέτε. Σε ένα καφέ στην πλατεία Στάιν στο Βερολίνο γνώρισε ένα μελαχρινό νέο που είχε μαζί του κάποια πολωνικά βιβλία. Τον ρώτησε αν ήταν Πολωνός και της απάντησε “Όχι, απλά μαθαίνω πολωνικά για να μπορώ να διαβάζω βιβλία από το πρωτότυπο. Με λένε Ρούντι. Ρούντι Ντούτσκε”. Ήταν έρωτα με την πρώτη ματιά, θα πει αργότερα η Γκρέτχεν. Τα υπόλοιπα είναι κομμάτι της γερμανικής ιστορίας.
Παντρεύτηκαν το 1966 και ο Ρούντι έγινε ο ηγέτης του γερμανικού φοιτητικού κινήματος. Του γερμανικού Μάη, που τον βρήκε στο νοσοκομείο, βαριά τραυματισμένο με τρεις σφαίρες στο κορμί και στο κεφάλι, από έναν ακροδεξιό ελαιοχρωματιστή ο οποίος εμπνεύστηκε για την πράξη του από την δολοφονία του Μάρτιν Λούθερ Κίνγκ που είχε γίνει μερικές ημέρες νωρίτερα. Με την Γκρέτχεν έζησαν μαζί μέχρι το 1979 όταν ο Ρούντι πέθανε από επιπλοκές εξαιτίας των τραυμάτων του.
Η Γκρέτχεν έζησε δίπλα στο Ρούντι τα προεόρτια και τα επακόλουθα του Μάη με την εμφάνιση της RAF και τον αγώνα των νέων της Γερμανίας να απενοχοποιηθούν από το ναζιστικό παρελθόν της χώρας και να χτίσουν μια ανοιχτή, δημοκρατική κοινωνία.
Πριν μερικές εβδομάδες κυκλοφόρησε το νέο της βιβλίο, ένα μίγμα βιογραφίας και προσπάθειας να εξηγήσει τι ακριβώς ήταν ο Μάης, τι έμεινε από αυτόν και για τί η γενιά του Μάη θα πρέπει να είναι περήφανη. Πενήντα χρόνια μετά η Γκρέτχεν Ντούτσκε μίλησε στο CNN Greece για την κληρονομιά του Μάη και στη σημερινή Γερμανία.
Η εισαγωγή της παρουσίασης του νέου σας βιβλίου με τίτλο “1968. Για τί μπορούμε να είμαστε περήφανοι”, ξεκινά με τη φράση “Τι έμεινε;” Για τί κυρίως πιστεύετε ότι μπορεί η γενιά σας να είναι περήφανη και τί έμεινε από τον Μάη του 1968;
Όλοι εμείς που ζήσαμε στη Γερμανία μπορούμε να είμαστε περήφανοι και περήφανες για τον μετασχηματισμό της χώρας από μια αυταρχική, μολυσμένη από το ναζισμό κοινωνία σε μια δημοκρατική ζωντανή κοινωνία. Κι αυτό χάρη στη γενιά του ΄68. Οι αντιαυταρχικές ιδέες επηρέασαν την ανατροφή των παιδιών και την εκπαίδευση τους σε τεράστιο βαθμό. Οι σχέσεις μεταξύ ανδρών και γυναικών έγιναν πολύ πιο ισότιμες αν και ακόμη δεν έχουμε φτάσει στο ιδανικό σημείο. Το “πράσινο” κίνημα ήταν επίσης αποτέλεσμα του 1968.
Γράφετε ότι η ιστορία του 1968 μπορεί να γίνει έμπνευση για τις ενέργειές μας σήμερα. Πώς θα μπορούσε να γίνει αυτό όταν σε όλη την Ευρώπη κυριαρχεί η λογική του “There Is No Alterntative”;
Το δόγμα του “Δεν υπάρχει εναλλακτική” ήταν μια προπαγάνδα που δημιουργήθηκε από την κυρίαρχη ιδεολογία των ΗΠΑ, οι οποίες επίσης ένιωσαν ότι μετά το 1989 μπορούν να ελέγχουν απόλυτα τον κόσμο. Αυτό προφανώς αποδείχθηκε λάθος, καθώς οι ΗΠΑ βυθίζονται στην παράνοια του “τραμπισμού”.
Υπάρχουν εναλλακτικές και πρέπει να τις προσδιορίσουμε. Υπάρχουν προτάσεις όπως η βιώσιμη παραγωγή και κατανάλωση, διάφορα μέσα για την αναδιανομή του πλούτου πολλά από τα οποία μάλιστα δεν θέτουν υπό αμφισβήτηση της βασικές δομές του καπιταλισμού -κάποια άλλα όμως τις θέτουν -, ή ο κοινοτισμός. Είναι καταπληκτικό ότι ο Μαρξ γίνεται ξανά δημοφιλής. Οι άνθρωποι ψάχνουν να βρουν τρόπους για να βάλουν ένα τέλος στην εκμετάλλευση των ανθρώπων και της φύσης από το παγκοσμιοποιημένο κεφάλαιο.
Το νέο βιβλίο τη Γκρέτχεν Ντούτσκε με τίτλο: “1968. Για τί μπορούμε να είμαστε περήφανοι” (kursbuchedition).
Την κριτική στις ελίτ και την ανάγκη να μπει ένα τέλος στην δύναμή τους, βλέπουμε σε πολλές χώρες. Συχνά βέβαια οι διαμαρτυρίες εστιάζουν σε συντεχνιακά προβλήματα και τους λείπει η συνοχή. Αλλά ακόμη και αυτό, έχει την τάση να εξελίσσεται και οι άνθρωποι να βλέπουν τα ζητήματα συνολικά και να οργανώνονται.
Πενήντα χρόνια μετά τον Μάη του ‘68 πιστεύετε ότι οι άνθρωποι στον κόσμο σήμερα έχουν λιγότερα ή περισσότερα δικαιώματα σε σχέση με τότε;
Σε κάποιες περιπτώσεις έχουν περισσότερα και σε κάποιες λιγότερα. Για τις γυναίκες πιστεύω ότι στις περισσότερες περιπτώσεις η κατάσταση είναι καλύτερη, παρόλο που η φαλλοκρατική συμπεριφορά συχνά είναι παντού αποδεκτή.
Πόσο ρόλο έπαιξε ο Μάης στο φεμινιστικό κίνημα και γενικότερα στο θέμα της χειραφέτησης της γυναίκας;
Στη Γερμανία το φεμινιστικό κίνημα έκανε αισθητή την παρουσία το Σεπτέμβριο του 1968 (όχι το Μάιο) με την επίθεση με ντομάτες στους φαλλοκράτες της Σοσιαλιστικής Φοιτητικής Ένωσης. Ήταν η πιο σημαντική ενέργεια για τη διάδοση των αντιαυταρχικών ιδεών σε ολόκληρη της Δυτική Γερμανία.
Τι απέγιναν οι σύντροφοί σας από εκείνη περίοδο; Κάποιοι ενσωματώθηκαν στο σύστημα. Πως νιώθετε γι αυτό;
“Η μεγάλη πορεία δια μέσου των θεσμών” πέτυχε μόνο αποσπασματικά στο να αλλάξει τους θεσμούς (που ήταν και ο στόχος). Κάποιοι θεσμοί άλλαξαν περισσότερο από κάποιους άλλους και κάποιοι καθόλου. Ήταν όμως κάτι για το οποίο έπρεπε να προσπαθήσουμε και μπορώ να δικαιολογήσω όσους το έκαναν.
Ο σύζυγός σας ήταν η ηγετική μορφή του κινήματος στο Γερμανία. Πως φανταζόταν την εξέλιξη του κινήματος και της Αριστεράς;
Η οπτική του άλλαζε μέσα στο χρόνο. Στο τέλος, πίστευε ότι αν η φύση καταστραφεί, η χειραφέτηση θα είναι αδύνατη. Πίστευε ότι η προτεραιότητα είναι να σώσουμε τη φύση και αυτός ήταν ο λόγος που αποφάσισε να εμπλακεί με το κόμμα των Πρασίνων. Ωστόσο πίστευε επίσης ότι ακόμη και αν χρειαστεί πολύς χρόνος, οι θεμελιώδεις δομές του παγκοσμιοποιημένου καπιταλιστικού κόσμου, όπως και η κοινοβουλευτική δομή των κυβερνήσεων, οι οποίες ελέγχονται από οικονομικά λόμπι, πρέπει να αλλάξουν.
Το ‘68 ο υπαρκτός σοσιαλισμός, σε κάθε πιθανή εκδοχή του, αποτελούσε έμπνευση και είχε ταυτόχρονα σημαντική πολιτική επιρροή στη Δυτική Ευρώπη. Πενήντα χρόνια μετά, η Αριστερά μοιάζει εντελώς διαφορετική. Πώς θα χαρακτηρίζατε την σημερινή Αριστερά; Οι ιδέες της Αριστεράς εξακολουθούν να εμπνέουν και γιατί παντού στην Ευρώπη έχει υποχωρήσει;
Η επιρροή που είχε ο υπαρκτός σοσιαλισμός ήταν κυρίως αρνητική. Ωστόσο κάποιοι Αριστεροί τον έβλεπαν σαν την μόνη εναλλακτική. Όταν κατάρρευσε αυτοί οι Αριστεροί ένιωσαν χαμένοι. Κάποια άλλοι Αριστεροί προσπάθησαν να αναπτύξουν παραλλαγές του Σοσιαλισμού. Δημοκρατικός σοσιαλισμός, σοσιαλισμός με ανθρώπινο πρόσωπο κτλ. Η αλήθεια όμως είναι ότι μετά την Άνοιξη της Πράγας κάτι τέτοιο πλέον ήταν αδύνατο. Στο τέλος της δεκαετίας του ‘80, το αριστερό κίνημα ήταν μια Αριστερά με την συμμετοχή του φεμινιστικού κινήματος- το οποίο ακόμη κρατά ψηλά τα αντιαυταρχικά ιδεώδη -και το κίνημα των Πρασίνων.
Καμία από αυτές τις τρεις συνιστώσες δεν πρότεινε μια εναλλακτική για την οικονομία. Στην πραγματικότητα ποτέ δεν προτάθηκαν εναλλακτικές οικονομικές δομές. Ο καπιταλισμός έτσι, είχε ελεύθερο πεδίο να κυριαρχήσει σε όλο τον κόσμο και να πείσει τους ανθρώπους ότι δεν υπάρχει εναλλακτική. Αυτός ο παγκοσμιοποιημένος καπιταλισμός ωστόσο, παρόλο του ότι μπόρεσε να βελτιώσει τη ζωή κάποιων ανθρώπων, στο τέλος προκάλεσε ένα τεράστιο χάσμα μεταξύ πλουσίων και φτωχών στις αναπτυγμένες χώρες και την καταστροφή του περιβάλλοντος.
Έτσι η απογοήτευση μεγάλωσε ξανά και η ευθύνη αποδόθηκε όχι στον καπιταλισμό και στη νεοφιλελεύθερη τάξη πραγμάτων που αυτός δημιούργησε, αλλά στην Αριστερά. Ακροδεξιοί δημαγωγοί δημιούργησαν αποδιοπομπαίους τράγους και ο κόσμος που δεν μπορούσε να καταλάβει γιατί τα πράγματα δεν ήταν πια όπως τους υποσχέθηκαν, πίστεψε αυτούς τους δημαγωγούς.
Παρόλα αυτά, πιστεύω ότι υπάρχουν πλέον σημάδια που δείχνουν ότι όλο και περισσότεροι άνθρωποι, ειδικά αυτοί που ήταν αδιάφοροι, που πίστευαν ότι δεν μπορούν να αλλάξουν τα πράγματα, έχουν αρχίσει να απορρίπτουν τους δημαγωγούς και τις απόψεις τους και να αναζητούν εναλλακτικές οι οποίες δεν βασίζονται σε αποδιοπομπαίους τράγους, δεν ενσταλάζουν το φόβο και το μίσος και αναζητούν αλλαγές στις κοινωνικές δομές. Έτσι στις ΗΠΑ, οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι περίπου το 50% των νέων ανθρώπων πιστεύει ότι ο σοσιαλισμός είναι καλός και αυτό είναι μια που σημαντική αλλαγή σε σχέση με πριν μερικά χρόνια.
Η Γκρέτχεν Ντούτσκε σήμερα. copyright: Lune Dutschke
Η γενιά του ‘68 στη Γερμανία ήρθε αντιμέτωπη με το ναζιστικό παρελθόν και τη γενιά των γονιών της και προσπάθησε πολύ για να χαράξει το δικό της δρόμο. Πιστεύετε ότι η Γερμανία σήμερα έχει ξεπεράσει τις ενοχές της; Γιατί η Ακροδεξιά στη έφτασε να γίνει το δεύτερο πιο ισχυρό κόμμα;
Η ύπαρξη αισθήματος ενοχής δεν μπορεί να απαντηθεί με ένα ναι ή όχι. Οι άνθρωποι σήμερα στη Γερμανία δεν έχουν καμία σχέση με όσα έκανα οι Ναζί. Ωστόσο έχουν την ευθύνη να μην αφήσουν να γεννηθεί κάτι σαν τον Ναζισμό, στη Γερμανία. Αν οι άνθρωποι αρχίσουν να στηρίζουν ναζιστικές ιδέες όπως κάνουν το Pegida (Πατριώτες Ευρωπαίοι ενάντια στην Ισλαμοποίηση της Δύσης) και το AFD (Εναλλακτική για τη Γερμανία), τότε είναι ένοχοι.
Το AFD έχει την ικανότητα να χρησιμοποιεί την δυσαρέσκεια των πολιτών, η οποία έχει προκληθεί από τις νεοφιλελεύθερες οικονομικές πολιτικές και βρίσκει αποδιοπομπαίους τράγους όπως τους μουσουλμάνους ή όποιον είναι με κάποιο τρόπο διαφορετικός και εύκολα τραβά την προσοχή. Όσοι έχουν ρατσιστικές τάσεις αμέσως στηρίζουν τέτοιες απόψεις. Όταν τέτοιες απόψεις δεν είναι ανεκτές στο δημόσιο διάλογο οι ρατσιστικές τάσεις δεν ενθαρρύνονται και παραμένουν στο σκοτάδι και χωρίς επιρροή.
Το AFD έχει περίπου 15% στη Γερμανία. Παρά το γεγονός ότι είναι υψηλό αυτό το ποσοστό, νομίζω ότι η επιρροή της δημοκρατικής ώθησης από το ‘60, ακόμη προλαμβάνει μια κατάσταση όπως αυτή που βλέπουμε σε γειτονικές χώρες όπου η ακροδεξιά πλησιάζει στο 50%.
Ωστόσο, χωρίς ένα ισχυρό κίνημα ενάντια στο ρατσισμό και στις νεοφιλελεύθερες οικονομικές δομές η κατάσταση πιθανότατα θα χειροτερέψει. Γι αυτό η γνώμη μου είναι ότι οι νέοι θα πρέπει να οργανωθούν και να αγωνιστούν ενάντια στο μίσος και για μία κοινωνία στην οποία άνθρωποι και φύση δεν θα γίνονται αντικείμενο εκμετάλλευσης για τα κέρδη των λίγων.