Μεγάλη εταιρία αθλητικών ειδών, φτιάχνει μαγιό με τα ρετάλια από τα εργοστάσια κλωστοϋφαντουργίας, αμερικανική αυτοκινητοβιομηχανία μετατρέπει τα παλιά ταπέτα από τα αυτοκίνητά της σε υλικά για τις μηχανές της, εταιρίες σε όλο τον κόσμο μετατρέπουν τις παλιές μπαταρίες σε καινούργιες και μια εταιρία στη Γαλλία μαζεύει τα λύματα τα από τις χημικές τουαλέτες στα εκατοντάδες φεστιβάλ της χώρας και βγάζει φώσφορο για χρήση στις αγροτικές καλλιέργειες.Και ο κατάλογος μεγαλώνει διαρκώς.
“Ανακύκλωση” θα σκεφτεί κάποιος.“
Όχι” θα πει στο CNN Greece o Φρανσουά Μισέλ Λαμπέρ, βουλευτής των Οικολόγων στην γαλλική Εθνοσυνέλευση και πρόεδρος του Γαλλικού Ινστιτούτου Κυκλικής Οικονομίας, ο οποίος βρέθηκε πρόσφατα στην Αθήνα στο πλαίσιο εκδήλωσης που οργάνωσε το Γαλλικό Ινστιτούτο.
“Αυτό για το οποίο μιλάμε είναι η αποκαλούμενη “Κυκλική Oικονομία.” Ανακυκλώνω σημαίνει ότι βλέπω τα πράγματα σαν μελλοντικά σκουπίδια και όχι σαν μια ευκαιρία για να δημιουργήσω αξία. Θα πρέπει να αρχίσουμε να βλέπουμε τα πάντα γύρω μας σαν μια ευκαιρία για τη δημιουργία αξίας, όχι στο τέλος του κύκλου της ζωής τους αλλά σε κάθε φάση της χρήσης του κάθε προϊόντος.
Για παράδειγμα η επαναχρησιμοποίηση ενός προϊόντος, ενός τηλεφώνου ας πούμε ή ενός αυτοκινήτου ή άλλων προϊόντων, ή η επαναχρησιμοποίηση τμημάτων ενός αυτοκινήτου για άλλο αυτοκίνητο, είναι μια ευκαιρία για να ανοίξει ένας νέος κύκλος ζωής για το συγκεκριμένο υλικό.”
Πολύ σύντομα στην Ευρώπη θα ακούμε όλο και περισσότερο για τις πρακτικές της κυκλικής οικονομίας που σταδιακά θα αποκτήσουν υποχρεωτικό χαρακτήρα. Αν εξαιρέσει κανείς το επιχειρηματικό παιχνίδι και τον επανασχεδιασμό των παραγωγικών μονάδων με ότι μπορεί να σημαίνει αυτό (αναδιατάξεις στην αγορά εργασίας, ευρωπαϊκά κονδύλια και πως ξοδεύονται κτλ) δεν υπάρχει τίποτα κακό στο να μην αλλάζεις κινητό τηλέφωνο κάθε δύο χρόνια ή το αυτοκίνητό σου να μπορεί να εξυπηρετεί περισσότερους ανθρώπους και να υλικά με τα οποία έχει κατασκευαστεί να αποκτήσουν πολύ μεγαλύτερο χρόνο ζωής.
Το μοντέλο της ανακύκλωσης αντιμετωπίζει τα προϊόντα σαν μελλοντικά σκουπίδια. Στην κυκλική οικονομία το ζητούμενο είναι να αυξηθεί ο χρόνος ζωής κάθε προϊόντος με την επαναχρησιμοποίησή του. Πηγή: REUTERS/Erik De Castro
Νέο παραγωγικό μοντέλο
Με απλά λόγια, αυτό σημαίνει “κυκλική οικονομία”. Η σταδιακή δημιουργία ενός νέου παραγωγικού και καταναλωτικού μοντέλου που επιτρέπει τη χρήση των υλικών για πολύ μεγαλύτερο χρόνο με παράλληλη ελαχιστοποίηση της χρήσης φυσικών πόρων. Είναι η μετάβαση από ένα κάθετο μοντέλο “παραγωγής, κατανάλωσης, απόρριψης” σε ένα κλειστό κυκλικό μοντέλο όπου τα προϊόντα θα μπορούν να αποσυναρμολογούνται και να επαναχρησιμοποιούνται με την ελάχιστη δυνατή μεταποίηση.
Και για να δώσουμε μια τάξη μεγέθους, μόνο η αξιοποίηση των οικιακών σκουπιδιών με τη μέθοδο της “αναερόβιας χώνευσης” για παραγωγή ενέργειας για παράδειγμα, θα αποφέρει στη βιομηχανία 700 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως.
“Θα σας δώσω ένα παράδειγμα” μας λέει ο κ. Λαμπέρ. “Ένας τόνος μετάλλου που χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή ενός αυτοκινήτου εξυπηρετεί τις ανάγκες ενός ατόμου ή μιας οικογένειας και το αυτοκίνητο κινείται στο 20% ή 30% του χρόνου που θα μπορούσε να κινηθεί. Αν λοιπόν το ίδιο αυτοκίνητο αυξήσει τον ωφέλιμο χρόνο μετακίνησής του με χρήση και από άλλους ανθρώπους, τότε ο ένας τόνος μετάλλου που παρήχθη μοιράζεται σε περισσότερους ανθρώπους. Έτσι έχουμε οικονομία πρώτης ύλης. Αν τώρα το αυτοκίνητο κατασκευαστεί με τέτοια τρόπο ώστε και μετά το τέλος της ζωής του κάποια κομμάτια του μπορούν να χρησιμοποιηθούν από άλλα νέα αυτοκίνητα το όφελος γίνεται ακόμη μεγαλύτερο. Το carpooling (το να μετακινείς με το αυτοκίνητό σου και άλλους ανθρώπους που κάνουν την ίδια διαδρομή με σένα) είναι χαρακτηριστική περίπτωση κυκλικής οικονομίας. Γαλλική εταιρία που φέρνει σε επαφή ανθρώπους για carpooling, έχει αυτή τη στιγμή 40 εκατομμύρια μέλη.”
Παραδείγματα κυκλικής οικονομίας
Μιλώντας με έναν φίλο τεχνικό υπολογιστών, μου έλεγε ότι το τελευταίο διάστημα, παρά την κρίση έχει πολύ δουλειά επισκευάζοντας λάπτοπ. Και είναι φυσικό. Τα λάπτοπ που αγοράστηκαν στην αρχή της κρίσης τώρα έχουν αρχίσει να χαλάνε και επειδή ο πελάτης δεν έχει λεφτά για καινούργιο, το επισκευάζει. Σε άλλες εποχές θα το πέταγε και θα αγόραζε καινούργιο. Στη Ν. Κορέα μεγάλη εταιρία ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών συσκευών, έχει ανοίξει “ιατρικά κέντρα” για της ηλεκτρικές συσκευές, όπου ο “γιατρός εξετάζει τον ασθενή” και αποκαθιστά τη βλάβη επιτόπου, χρησιμοποιώντας μεταχειρισμένα ανταλλακτικά όπου είναι δυνατό.
Ας δούμε όμως μερικά ακόμη παραδείγματα.
Αμερικανική αεροπορική εταιρία, μετατρέπει το υλικό από τα παλιά καθίσματα, σε τσάντες και πορτοφόλια, γνωστή εταιρία ελαστικών έχει συνάψει συνεργασία με μία από τις μεγαλύτερες εταιρίες ειδών ένδυσης και σχεδιάζει τα ελαστικά της με τέτοιο τρόπο ώστε μετά τη χρήση τους να μπορούν να χρησιμοποιηθούν γα σόλες παπουτσιών, κολοσσός της πληροφορικής συγκεντρώνει όλα τα άδεια δοχεία από μελάνια εκτυπωτών και τα επαναχρησιμοποιεί.
Όπως ειπώθηκε κατά τη διάρκεια εκδήλωσης στο Γαλλικό Ινστιτούτο για την Κυκλική Οικονομία, η ΕΕ έχει ήδη τις ντιρετκίβες και σύντομα θα προχωρήσεις στην έγγκριση πακέτου δράσεων για τα επόμενα χρονια. Πηγή: CNN Greece
Τα δερμάτινα καθίσματα αμερικανικής αεροπορικής εταιρίας χρησιμοποιούνται με ελάχιστη μεταποίηση για την παραγωγή παπουτσιών, τσαντών, ποδοσφαιρικών μπαλών, και μια από τις μεγαλύτερες πολυεθνικές στα είδη λιανικής συγκεντρώνει κάθε χρόνο δύο εκατομμύρια τόνους άδειες συσκευασίες τις οποίες είτε ανακυκλώνει είτε επαναχρησιμοποιεί.
Κάποιοι πολίτες στο Τορόντο του Καναδά, δημιούργησαν μια δανειστική εργαλειοθήκη, η οποία έχει πάνω από 5.000 εργαλεία τα οποία με μια ετήσια εγγραφή της τάξης των 50 δολαρίων, μπορεί να τα χρησιμοποιήσει οποιοσδήποτε ιδιώτης ή επαγγελματίας για απλά μαστορέματα ή για επαγγελματική δουλειά όσο συχνά θέλει.
Αλλά η ιδέα της κυκλικής οικονομίας μπορεί να είναι πολύ πιο δημιουργική αν ψάχνεις για ευκαιρίες σε και κάθε τομέα της καθημερινής ζωής,
“Γαλλική εταιρία του διαδικτύου που φέρνει σε επαφή κόσμο που θέλει να κάνει διακοπές και κόσμο που διαθέτει ένα σπίτι, στο Παρίσι για παράδειγμα, είχε πέρυσι 4 εκατομμύρια χρήστες” θα μας πει ο κ. Λαμπέρ. Αυτό σημαίνει ότι δεν χτίζουμε νέα διαμερίσματα. Καλύπτουμε τις ανάγκες μας με τα διαμερίσματα που ήδη διαθέτουμε. Τέσσερα εκατομμύρια άνθρωποι στο Παρίσι φιλοξενήθηκαν σε ήδη υπάρχοντα διαμερίσματα. Αυτό σημαίνει κυκλική οικονομία. Να χρησιμοποιείς καλύτερα ότι ήδη διαθέτεις και να να έχεις ανάπτυξη με λιγότερη κατανάλωση πρώτων υλών.”
Το 2017 έτος της κυκλικής οικονομίας
Σε ένα κόσμο που σύντομα ο πληθυσμός του θα φτάσει τα δέκα δισεκατομμύρια, το σημερινό παραγωγικό και καταναλωτικό μοντέλο δεν θα αντέξει για πολύ. Η μείωση του κόστους παραγωγής δεν μπορεί να συνεχιστεί επ’ άπειρο χωρίς συνέπειες, πρώτα οικονομικές και στη συνέχεια πολιτικές και κοινωνικές. Το μοντέλο της κυκλικής οικονομίας που δίνει τη δυνατότητα τα προϊόντα να μετατρέπονται σε σκουπίδια αφού έχουν κάνει έναν πολύ μεγαλύτερο κύκλο ζωής, δίνει, σύμφωνα με μελέτες, μια διέξοδο.
Σύμφωνα με μελέτη του ιδρύματος Ellen McArthour που παρουσιάστηκε στο Νταβός πέρυσι, κάθε πολίτης των χωρών του ΟΟΣΑ καταναλώνει κάθε χρόνο, κατά μέσο όρο 800 κιλά τροφίμων και ποτών, 120 κιλά συσκευασιών, και 20 κιλά ρούχα και παπούτσια.
Σήμερα το 80% αυτών των προϊόντων καταλήγουν σε σκουπιδότοπους, καταστρέφονται ή μετατρέπονται σε λήμματα. Ολοκληρώνεται δηλαδή ο κύκλος της ζωής τους. Χωρίς να γίνουν δραματικές αλλαγές στην αλυσίδα παραγωγής και κατανάλωσης το ποσοστό αυτό μπορεί να πέσει μέχρι το 50%.
Το 2017 θα είναι για την Ευρώπη το έτος της Κυκλικής Οικονομίας. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει ετοιμάσει ήδη τις σχετικές ντιρεκτίβες και τον Ιούλιο του 2014 παρουσίασε για πρώτη φορά το “Πακέτο Κυκλικής Οικονομίας” ύψους 6,1 δισεκατομμυρίων ευρώ. Μεταξύ των στόχων ήταν η μείωση της απόρριψης τροφίμων κατά 50% μέχρι το 2030, η εισαγωγή προτύπων ποιότητας για δευτερεύουσες πρώτες ύλες, μέτρα για την ενίσχυση της ανακυκλωσιμότητα των προϊόντων, μέτρα για την επαναχρησιμοποίηση των υδάτων, για τα αγροτικά λιπάσματα κ.α.
Επίσης έθεσε στόχο την ανακύκλωση των σκουπιδιών των Δήμων σε ποσοστό 65% μέχρι το 2030 και την ανακύκλωση των συσκευασιών σε ποσοστό 75% επίσης μέχρι το 2030. Σύμφωνα με τις προβλέψεις της ΕΕ η κυκλική οικονομία μπορεί να δημιουργήσει στην Ευρώπη δύο εκατομμύρια νέες θέσεις εργασίας.
Κατόπιν πολλών πιέσεων από επιχειρηματικά λόμπι που δήλωναν “όχι έτοιμα” για τη μετάβαση στη νέα εποχή, το 2015 η Κομισιόν απέσυρε την πρόταση με τη δέσμευση να την επαναφέρει εντός του 2017. Στη νέα πρόταση προβλέπεται ότι η ανακύκλωση των οικιακών σκουπιδιών θα πρέπει να φτάσει το 50% μέχρι το 2010 και το 65% μέχρι το 2030.
Αλλαγή προσανατολισμού
Εύλογα θα μπορούσε να αναρωτηθεί κανείς - και αυτό είναι ένα από τα επιχειρήματα των βιομηχάνων - ότι η μεγαλύτερη διάρκεια ζωής των προϊόντων σημαίνει πτώση πωλήσεων, κερδών και πάει λέγοντας. Οι υπέρμαχοι ωστόσο της κυκλικής οικονομίας έχουν άλλη γνώμη. Στη Βρετανία για παράδειγμα, οι εταιρίες έχουν κάθε χρόνο επιστροφές ύψους 400 εκατομμυρίων ευρώ. Ενθαρρύνοντας τους πελάτες να κρατήσουν τα προϊόντα τους για περισσότερο χρόνο θα δημιουργηθεί και μια νέα αγορά για επισκευές και συντήρησή τους. Η αγορά με λίγα λόγια θα αλλάξει προσανατολισμό. Δεν θα μειωθεί η κατανάλωση στο σύνολό της.
Ειδικά σε μια χρονική στιγμή που το κόστος των πρώτων υλών όχι μόνο δεν μπορεί να μειωθεί άλλο, αλλά αντίθετα αυξάνει, είναι φθηνότερο να δημιουργήσει κανείς υποδομές για την μεταποίηση παλαιότερων προϊόντων όπως πχ κάνει πλέον σε καινούργια της μοντέλα βρετανική αυτοκινητοβιομηχανία που χρησιμοποιεί σε ποσοστό 50% ανακυκλωμένο αλουμίνιο.
Η Inovative UK (τεχνολογικό ημικρατικό think tank) εκτιμά ότι μέχρι το 2030 η κυκλική οικονομία μπορεί να δώσει στην παγκόσμια οικονομία επιπλέον 2,9 τρισεκατομμύρια δολάρια ενώ στη Βρετανία μόνο, αν συνεχιστούν οι πρωτοβουλίες που έχουν ξεκινήσει, θα προστεθούν 200.000 επιπλέον θέσεις εργασίας. Όλη αυτή η “συνθήκη” της κυκλικής οικονομίας θα έχει, και είναι λογικό, θετική συμβολή στη μείωση του ενεργειακού αποτυπώματος. Όχι ότι ενδιαφέρει και πολύ τις επιχειρήσεις αλλά θα είναι μια παράπλευρη θετική εξέλιξη.
Σε έναν πλανήτη που έχει ήδη δεχθεί τεράστιες παρεμβάσεις και υπερεκμετάλλευση, η επαναχρησιμοποίηση των πρώτων υλών και η εξάντληση του χρόνου ζωής τους δεν μπορεί παρά να είναι κάτι θετικό. Ταυτόχρονα όμως η κυκλική οικονομία είναι και μια διέξοδος από ένα οικονομικό μοντέλο που έχει κορεστεί και που την τελευταία δεκαετία γεννά μόνο κρίσεις, ανεργία και πολέμους. Ίσως η κυκλική οικονομία είναι το τελευταίο οικονομικό εργαλείο για τον παγκόσμιο καπιταλισμό να ξεπεράσει άλλη μία - τη σοβαρότερη μέχρι σήμερα- κρίση του. Μέχρι να έρθει η επόμενη...