Θυμήθηκα μια σχετικά πρόσφατη συζήτησή που είχαμε κάνει με τον Χιλιανό συγγραφέα Λουίς Σεπούλβεδα, για την κρίση στην Ευρώπη και το οικονομικό μοντέλο που εφαρμόζει την τελευταία δεκαετία η πλειοψηφία των χωρών της Νοτίου Αμερικής. Για τον Σεπούλβδα το μοντέλο αυτό κρίνεται απόλυτα επιτυχημένο, γιατί κατάφερε να δημιουργήσει εναλλακτικές πολιτικές που βελτίωσαν κατά πολύ το βιοτικό επίπεδο αυτών των λαών. Πολιτικές σε τοπικό επίπεδο, που αφήνουν κατά μέρος τη μακροοικονομία, και προσπαθούν να δώσουν λύσεις άμεσες.
Η ανάδειξη αριστερόστροφων κυβερνήσεων στη Λατινική Αμερική την τελευταία δεκαετία είναι σύμφωνα με τον καθηγητή Ρομπέρτο Ρεγκαλάδο το αποτέλεσμα μιας σειράς παραγόντων μεταξύ των οποίων η αλλαγή της θέσης τη Λατινικής Αμερικής από τη δεκαετία του 80 στον παγκόσμιο καταμερισμό εργασίας, η χιονοστιβάδα του νεοφιλελευθερισμού που διέλυσε τις κοινωνικές και πολιτικές συμμαχίες που είχαν σχηματιστεί στις προηγούμενες περιόδους βάζοντας έτσι τις βάσεις για την αναδιοργάνωση της κοινωνίας και την ανάγκη θωράκισής της πολιτικά και οικονομικά απέναντι στην "ελεύθερη αγορά", η καταρράκωση της αξιοπιστίας των νεοφιλελευθέρων μοντέλων που επιβλήθηκαν, συχνά με τη βία, σε αυτές τις χώρες και τέλος, η κατάρρευση της σοσιαλδημοκρατίας στην Ευρώπη και η ενσωμάτωσή της στο νεοφιλελεύθερο ρεύμα.
Αν κάποιος τώρα βλέπει σε αυτό το παράδειγμα κάτι από το παρελθόν και από το μέλλον της Ευρώπης, πολύ καλά κάνει. Η εξέλιξη φυσικά μπορεί να μην είναι ανάλογη αλλά αυτό μένει να αποδειχθεί στο επόμενο διάστημα
Η άνοδος της, ας το πούμε αριστεράς, στη Λατινική Αμερική, συνοδεύτηκε από αναδιανομή του πλούτου, επανασχεδιασμό του κοινωνικού κράτους, γεωπολιτικές ανακατατάξεις με τη δημιουργία περιφερειακών ενώσεων και φυσικά πολλές εθνικοποιήσεις.
Εθνικοποιήσεις
Αργεντινή και Βολιβία προχώρησαν πρόσφατα - μετά από καιρό - σε δύο νέες εθνικοποιήσεις επιχειρήσεων γεγονός που προκάλεσε ποικίλες αντιδράσεις από τα συντηρητικά think tanks. "Πάνω στην ώρα που νόμιζες ότι είναι ασφαλής!" (σσ για ξένες επενδύσεις) ήταν ο τίτλος σχετικού άρθρου του Economist για την περίπτωση της Βολιβίας ενώ για νέο πλήγμα στο επενδυτικό περιβάλλον της Αργεντινής έκαναν λόγο μεγάλα συγκροτήματα του τύπου.
Για την αριστερά ήταν άλλη μια απόδειξη της αποτυχίας του νεοφιλελευθερισμού, μια κίνηση που "δείχνει το δρόμο" στην Ευρώπη και ότι "να λοιπόν το μοντέλο που πρέπει να ακολουθήσουμε και 'μεις.
Αναμφίβολα οι κινήσεις αυτές είναι λόγος για ανάταση της αριστεράς ωστόσο και οι δύο γίνονται σε μία στιγμή που είναι πλέον ορατά τα όρια του σύγχρονου λατινοαμερικάνικου πειράματος. Και αυτό όχι μόνο φαίνεται από τους λόγους που υπαγόρευσαν τις εθνικοποιήσεις αλλά από το οικονομικό περιβάλλον μέσα στο οποίο αυτές γίνονται. θα μπορούσε να δώσει κανείς κοινό τίτλο στις δύο εθνικοποιήσεις "Το ξεδόντιασμα του νεοφιλελευθερισμού, ως παράπλευρη απώλεια"
Η υπόθεση της εθνικοποίησης της πετρελαϊκής YPF της Αργεντινής που ανήκε μέχρι πρόσφατα στην Ισπανική Repsol, υπακούει φυσικά στην ανάγκη για κάλυψη της εγχώριας αγοράς σε υδρογονάνθρακες (αυτό επικαλέστηκε η αργεντίνικη κυβέρνηση) αλλά αποτελεί παράλληλα και μια σύγκρουση τεράστιων επιχειρηματικών συμφερόντων και δημιουργίας μιας νέας γεωπολιτικής στρατηγικής
Η κυβέρνηση κατηγορεί τη Repsol ότι δεν έκανε αρκετές επενδύσεις ώστε να αυξηθεί η παράγωγη της αλλά η εταιρία ισχυρίζεται ότι οι χαμηλές τιμές στο πετρέλαιο λόγω του ότι η κυβέρνηση το έχει αποσυνδέσει από τις διεθνείς διακυμάνσεις και οι επιδοτήσεις, καθιστούν τις επενδύσεις μη επικερδείς.
Από το 1998 έως το 2011 η παραγωγή πετρελαίου στην Αργεντινή μειώθηκε κατά 15,9 εκατομμύρια κυβικά από τα οποία η Repsol ήταν υπεύθυνη για τα 8,6 εκατομμύρια.
Πέρυσι μετά από 17 χρόνια η Αργεντινή υποχρεώθηκε για πρώτη φορά να εισάγει πετρέλαιο καθώς παρουσιάστηκε έλλειψη.
Η πρόεδρος Κριστίνα Φερνάντες πήρε όμως μόνο το μερίδιο της Repsol και όχι των άλλων εταιριών όπως οι Shell, Petrobras, Total και Εxxon γιατί πολύ σύντομα θα χρειαστεί τη βοήθειά τους.
Η εκδίωξη της Repsol έχει παρασκήνιο που δύσκολα γίνεται ορατό με την πρώτη ματιά . Γίνεται μερικούς μήνες μετά την ανακάλυψη μεγάλων κοιτασμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου στην περιοχή Vaca Muerta που μπορούν να καταστήσουν τη Αργεντινή τρίτη χώρα παγκοσμίως σε κοιτάσματα αερίου. Εκεί ήδη έχει πάρει θέση για την εκμετάλλευσή τους η αμερικανική Exxon. H Repsol διαπραγματευόταν την πώληση της YPF στην κινεζική εταιρία Sinopec. Δεν ήταν δυνατό οι Αμερικανοί να αφήσουν να συμβεί κάτι τέτοιο και η κυβέρνηση Φερνάντες έδρασε σίγουρα -όπως επισημαίνει η αργεντίνικη εφημερίδα Clarin- με τις πλάτες των ΗΠΑ. Οι εικασίες δεν άργησαν να αποδειχθούν πραγματικότητα. Ο τύπος αποκαλύπτει ότι η Εxxon ήδη βρίσκεται σε επαφές με την Φερνάντες ώστε να μπει για τα καλά στην πετρελαϊκή αγορά της χώρας και ζητάει εγγυήσεις ανάλογες με αυτές που έχουν οι ξένες εταιρίες εξόρυξης μετάλλων όπως συμβόλαια για πενήντα χρόνια, σύνδεση της τιμής το πετρέλαιο με τη διεθνή αγορά σε συμβόλαια που θα υπάγονται στο αμερικανικό δίκαιο. Πρόσφατα μάλιστα αμερικανοί αξιωματούχοι της Αμερικανικής Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς ταξίδεψαν στην Αργεντινή για να εμποδίσουν να μπουν σε εφαρμογή σχέδια για την παραγωγή πετρελαίου με χαμηλό κόστος και για την επιδότησή τους ώστε να φτάνει σε χαμηλή τιμή στους καταναλωτές και στις επιχειρήσεις .
Οικονομική ασφυξία εν όψει
Η κυβέρνηση μπορεί να πήρε πίσω την YPF αλλά μάλλον δε ξέρει τι να την κάνει. Άλλωστε την τελευταία δεκαετία έχει κρατικοποιήσει πολλές επιχειρήσεις αλλά οι επιδόσεις του κράτους ως μάνατζερ, δεν είναι και οι καλύτερες.
Πέρυσι κόστισαν στο κράτος 3 δισεκατομμύρια δολάρια και φέτος θα κοστίσουν τα διπλά. Οι κρατικές αερογραμμές πέρυσι μόνο κόστισαν στο κράτος σχεδόν ένα δισεκατομμύριο δολάρια. Και καλά, το κράτος μπορεί αν διατείνεται ότι παρέχει υπηρεσίες στους πολίτες με χαμηλό κόστος κάνοντας κοινωνική πολιτική, αλλά την ίδια στιγμή αυξάνουν διαρκώς τα ελλείμματα και το χρέος. Η εκροή κεφαλαίων συνεχίζεται παρά τα μέτρα της Φερνάντες που περιλαμβάνουν την υποχρέωση των εταιριών ενέργειας να επαναπατρίζουν τα κεφάλαιά τους και μέτρα προστατευτικού χαρακτήρα στο εμπόριο. Ο πληθωρισμός είναι στο 23% και το νόμισμα της Βραζιλίας (του κυριότερου εμπορικού εταίρου της Αργεντινής) έχει υποτιμηθεί τον τελευταίο χρόνο κατά 20%. Το εμπορικό πλεόνασμα έχει μειωθεί σε σχέση με πέρυσι και εκφράζεται η βεβαιότητα ότι αργά η γρήγορα η Αργεντινή θα αναγκαστεί να υποτιμήσει το νόμισμά της. Τέλος, τα ομόλογα συνδεδεμένα με το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (cupon PBI) που εκδίδει η κυβέρνηση και που πληρώνονται τον επόμενο χρόνο της έκδοσης τους αν πληρούνται μια σειρά όρων μεταξύ αυτών και η αύξηση του ΑΕΠ πάνω από 3,25%, εκφράζονται φόβοι ότι δεν θα πληρωθούν του χρόνου γιατί η κυβέρνηση "μαγειρεύει" τα στοιχεία .
Με λίγα λόγια σύντομα η περονική κυβέρνηση της Αργεντινής θα παγιδευτεί μεταξύ ενός μπασταρδεμένου σοσιαλισμού που επίσης δεν μπορεί να πάει μακριά και επιστροφής στην οικονομία της αγοράς αφού θα χρειαστεί μια επανεκκίνηση της οικονομίας με ότι αυτό σημαίνει. .
Βολιβία
Στη Βολιβία η κατάσταση είναι διαφορετική. Η πρακτική των εθνικοποιήσεων λειτουργεί και επικεντρώνεται σε έναν συγκεκριμένο τομέα. Την ενέργεια. Η κυβέρνηση Μοράλες που ήδη διανύει τη δεύτερη θητεία της έχει όμως αρχίσει να νιώθει τη φθορά σε κοινωνικό επίπεδο. Η τελευταίες κρατικοποιήσεις του Μοράλες είχαν γίνει τον Μάιο του 2010 όταν πήρε τον έλεγχο τεσσάρων εταιριών ενέργειας μεταξύ αυτών της Βρετανικής Rulepec PLC και της γαλλικής Suez. Η κρατικοποίηση της Transportadora de Electricidad (TDE) έγινε ανήμερα την Πρωτομαγιά, προφανώς για συμβολικούς λόγους.
Ο Μοράλες αντίθετα από τη Φερνάντες φρόντισε να μην εξοργίσει ιδιαίτερα το διεθνές κεφάλαιο που δείχνει να τον έχει -σχετικά- αποδεχθεί. Πρόσφατα η S&P αναβάθμισε μάλιστα την οικονομία της χώρας με το σκεπτικό ότι έχει χτίσει σημαντικά συναλλαγματικά αποθέματα που της επιτρέπουν να αντιμετωπίσει πιθανά εξωτερικά σόκ.
Έχοντας εθνικοποιήσει τις πλέον κερδοφόρες εταιρίες της Βολιβίας ο Μοράλες καταλαβαίνει ότι δεν έχει να κερδίσει και πολλά εθνικοποιώντας και τις υπόλοιπες. Και μάλλον είναι απίθανο να προχωρήσει πέραν του ενεργειακού τομέα. Ακόμη και εκεί μάλιστα διατηρεί καλή σχέση με τους ξένες εταιρίες (Petrobras, Total, Repsol κτλ) και έχει έρθει σε μια επικερδή και για τις δύο πλευρές συμφωνία μαζί τους.
Οι προσπάθειες του τα τελευταία χρόνια είναι περισσότερο προς την κατεύθυνση του να ανακτήσει την εμπιστοσύνη των ξένων επενδυτών - σε αντίθεση με ότι κάνει ο Ούγκο Τσάβες ή η Φερνάντες - και σχεδιάζει μάλιστα η χώρα να εκδώσει -μετά από 90 χρόνια- ομόλογα για ξένους επενδυτές. (Άλλο ένα παράδειγμα λατινοαμερικάνικου σοσιαλισμού)
Τους τελευταίους μήνες ο Μοράλες έχει βρεθεί αντιμέτωπος με τη φθορά που αναφέραμε παραπάνω, καθώς χιλιάδες εργαζόμενοι απεργούν με εργασιακά και μισθολογικά αιτήματα. Η εθνικοποίηση της TDE θα του δώσει μια ώθηση να ξεπεράσει την πολιτική κρίση, χωρίς να τα χαλάσει και πολύ με τους ξένους επενδυτές καθώς υποσχέθηκε δίκαιη τιμή για την αποζημίωση των Ισπανών μέχρι πρότινος ιδιοκτητών.,
Η TDE είναι μικρή εταιρία και η συμβολή της στα κέρδη της Ισπανικής REE στην οποία ανήκε μέχρι τώρα ήταν μόλις 3%, σε αντίθεση με την YPF που συνέβαλε με 21% στα κέρδη της Repsol.
Δημοσιεύθηκε στο περιοδικό ΜΟΝΟ 25-5-2012