Σε μια εποχή που το αγροτικό εισόδημα έχει υποστεί δραματική συρρίκνωση, η αυτοοργάνωση πολιτών στην περιφέρεια μέσα από τη δημιουργία μικρών συνεταιρισμών αποτελεί σε πολλές περιπτώσεις απάντηση στην κρίση.

Άγιος Αντώνιος και Καλοαγρίτισσα
"Πριν από χρόνια πουλήθηκαν όλα τα ζώα του χωριού και οι γυναίκες μείναμε χωρίς δουλειά", μας λέει η κυρία Δέσποινα Ιωαννίδου, πρόεδρος του γυναικείου αγροτικού συνεταιρισμού Αγίου Αντωνίου Θεσσαλονίκης. "Έτσι, σιγά σιγά, αποφασίσαμε να κάνουμε έναν γυναικείο συνεταιρισμό, για να έχουμε μια δουλειά αλλά και ένα επιπλέον εισόδημα."


Παραδοσιακές πίτες περέκ, γλυκά, αρτοσκευάσματα, ζυμαρικά είναι τα προϊόντα που παράγουν στον Άγιο Άντώνιο 22 γυναίκες με μέσο όρο ηλικίας τα 50 έτη.
Με απλά λόγια, αυτό σημαίνει ότι σε τουλάχιστον 20 σπίτια μπαίνει εισόδημα, που μάλιστα σε πολλά από αυτά είναι το μοναδικό.

Πριν από μια δεκαετία, την εποχή δηλαδή της αφθονίας και των υψηλών επιδοτήσεων, το εγχείρημα των γυναικείων συνεταιρισμών αντιμετωπίζονταν περίπου ως χόμπι και το εισόδημα ως χαρτζιλίκι. Σήμερα όμως τα πράγματα είναι αλλιώς...

"Κάποτε οι άντρες μας σνόμπαραν γι' αυτό που κάνουμε, αλλά σήμερα είμαστε εμείς που φέρνουμε τα λεφτά στο σπίτι", μας λέει η κυρία Ιωαννίδου.

Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και στον συνεταιρισμό Καλοαγρίτισσα της Δράμας, ο οποίος ξεκίνησε το 2009 και σήμερα δουλεύουν σε αυτόν έξι γυναίκες, που έχουν καταφέρει να στέλνουν τα παραδοσιακά προϊόντα τους μέχρι και στην Αθήνα.

"Πριν ξεκινήσουμε εδώ τον συνεταιρισμό, οι περισσότερες κυρίες δουλεύαμε σε βιοτεχνίες του νομού της Δράμας", μας λέει η κυρία Γεσθημανή Ακούτη. "Όμως, με το που έκλεισαν τα εργοστάσια, αναζητούσαμε να βρούμε κάτι άλλο, οπότε δημιουργήσαμε τον συνεταιρισμό. Αν και τα χρήματα που παίρνουμε δεν είναι όσα όταν δουλεύαμε τότε στις βιοτεχνίες, το άγχος και το στρες που μας δημιουργούσε η βιοτεχνία δεν συγκρίνεται με αυτό που ζούμε εδώ πέρα. Εδώ το θεωρούμε μια οικογένεια, είμαστε όλοι μαζί, δεν έχουμε το άγχος, μπορεί να δουλεύουμε και παραπάνω ώρες, αλλά μας ευχαριστεί το ότι δημιουργούμε κάτι δικό μας."

Ξάνθη: μαύρη τρούφα και πετιμέζι
Καθ' οδόν προς την Κομοτηνή βρεθήκαμε σε άλλους δύο συνεταιρισμούς, των οποίων τα προϊόντα σπάνια βλέπουμε στα μεγάλα αστικά κέντρα. Ο πρώτος είναι ο συνεταιρισμός μαύρης τρούφας στην Ξάνθη, ένα προϊόν πανάκριβο και με πολύ μεγάλες προοπτικές, αρκεί να έχεις υπομονή να περιμένεις τη φύση να δουλέψει για σένα.

"Η Ελλάδα είναι μια χώρα που βρίσκεται μέσα στη ζώνη καλλιέργειας, έχουμε ανακαλύψει όλα τα είδη της τρούφας, και εκτός αυτών έχουμε ανακαλύψει άλλα δυο-τρία τα οποία δεν έχουν βρεθεί πουθενά αλλού, είναι ενδημικές τρούφες της Ελλάδας. Μπορεί να καλλιεργηθεί, και νομίζω ότι είναι μια πολύ καλή διέξοδος για τους αγρότες, να μπορέσουν να καλλιεργήσουν πράγματα τα οποία είναι και βιολογικά, και δεν καταστρέφουν και δεν χρειάζονται και πολλή δουλειά", μας λέει ο κ. Παναγιώτης Παναγιωτίδης, από τον Κοινωνικό Συνεταιρισμό μαύρης τρούφας της Ξάνθης. Ένα κιλό τρούφα πουλιέται από 400 ευρώ και πάνω, ενώ υπάρχει απεριόριστος χώρος στην αγορά για όποιον το επιθυμεί, καθώς η ζήτηση για τρούφα παγκοσμίως καλύπτεται σε ποσοστό μόλις 10%.
Τα χωράφια μας στη Β. Ελλάδα είναι κατάλληλα και για καλλιέργεια, αρκεί να κάνεις υπομονή δέκα χρόνια για να αρχίσεις τη συγκομιδή.

Ο δεύτερος συνεταιρισμός που είχε ενδιαφέρον, ως προϊόν, ήταν ο γυναικείος συνεταιρισμός Γενισέας στην Ξάνθη. ΟΙ γυναίκες εκεί παράγουν πετιμέζι από ζαχαροκάλαμο, ένα προϊόν που είχε χαθεί για χρόνια. Έψαξαν μάλιστα στην Τραπεζούντα για να βρουν τον σπόρο που καλλιεργούσαν οι γονείς τους και σήμερα παράγουν ένα προϊόν μοναδικό σε θρεπτικές ουσίες. Οι ίδιες μάλιστα οι γυναίκες του συνεταιρισμού φρόντισαν να γίνουν χημικές αναλύσεις σε πανεπιστήμια των Αθηνών και της Θεσσαλονίκης για να χρησιμοποιήσουν τα συμπεράσματα για εμπορικούς σκοπούς.

Το πρόβλημά τους όμως είναι ανάλογο με των περισσότερες συνεταιρισμών. Η δυσκολία να βρουν διέξοδο στην αγορά.

"Είμαστε πανέτοιμες και σίγουρες να σταθούμε στα πόδια μας, για την καλλιέργεια για τη μεταποίηση. Στο κομμάτι που υστερούμε είναι οι πωλήσεις. Γιατί δεν μπορούμε να αντεπεξέλθουμε στην αγορά, χρειάζονται πολλά χρήματα για τη διαφήμιση", μας είπε η κυρία Αναστασία Αμανατίδου, πρόεδρος του συνεταιρισμού.

Ο "Σπάρτακος" στην Κομοτηνή
Τέλος, το πιο ενδιαφέρον παράδειγμα συνεταιρισμού το συναντήσαμε στην Κομοτηνή, όπου οι συμμετέχοντες στο συνεταιρισμό "Σπάρτακος" δημιουργούν λαχανόκηπους μέσα στην πόλη σε συνεργασία με τον Δήμο, ο οποίος τους παρέχει το νερό. Σε μια κατοικημένη περιοχή μέσα στην Κομοτηνή, μπορεί να δει κανείς ένα οικόπεδο όπου καλλιεργούνται όλα τα λαχανικά. Όποιος θέλει μπορεί να έχει μερικά τετραγωνικά μέτρα γης και να καλλιεργεί τα λαχανικά του, να ανταλλάσσει να τα καταναλώνει ο ίδιος ή να ανταλλάσσει με τους γείτονες. Οι ίδιο άνθρωποι έχουν δημιουργήσει και ένα εργαστήριο παραγωγής αλεύρων από παραδοσιακού τύπου πετρόμυλο και παράγουν παραδοσιακά ζυμαρικά.
Όλοι οι συνεταιρισμοί τους οποίους επισκεφτήκαμε έχουν τη νομική μορφή της ΚΟΙΝΣΕΠ που δίνει αρκετά φορολογικά και ασφαλιστικά πλεονεκτήματα. Διαφορετικά θα ήταν πολύ δύσκολη η επιβίωσή τους με το υπάρχον φορολογικό καθεστώς και χωρίς τη δυνατότητα επιδοτήσεων. Μέχρι σήμερα οι συνεταιρισμοί ήταν εκτός ΕΣΠΑ. Το κοινό χαρακτηριστικό τους είναι ότι, εκτός από την περιφέρεια που τους βοήθησε με τεχνογνωσία και τους διευκόλυνε σε αρκετά που έχουν να κάνουν με τη γραφειοκρατία και την προβολή τους, ο μόνος που τους βοήθησε με υλικοτεχνική υποδομή ήταν η Αποστολή, ο Φιλανθρωπικός οργανισμός της Αρχιεπισκοπής Αθηνών που σε συνεργασία με τον IOCC, τη φιλανθρωπική οργάνωση των ορθοδόξων της Αμερικής, δαπάνησαν πέρυσι 327.000 ευρώ για την αγορά εξοπλισμού και μηχανημάτων. Η Αποστολή πέρυσι ενίσχυσε 24 συνεταιρισμούς στη Μακεδονία και στη Θράκη, αγοράζοντας για λογαριασμό τους τα μηχανήματα που χρειάζονταν, αλλά για να έχει συνέχεια η προσπάθειά τους, θα πρέπει η βοήθεια να συνεχιστεί, ίσως με άλλη μορφή. Οι άνθρωποι αυτοί έχουν καταφέρει να παράγουν και πρώτες ύλες και τελικό προϊόν, κάτι που θωρακίζει τους ίδιους και τις οικογένειές τους απέναντι στην οικονομική κρίση, αλλά θα πρέπει να γίνουν πολλά ακόμη ώστε να σπάσουν τα σύνορα του νομού τους και να μπορέσουν να παράξουν ανταγωνιστικό προϊόν.


Το πρώτο που λείπει είναι τα χρήματα και η τεχνογνωσία ώστε όλοι αυτοί οι συνεταιρισμοί να αποκτήσουν πιστοποίηση ISO για να μπορέσουν να πάνε σε ξένες αγορές και να πληρούν τα διεθνή πρότυπα. Το δεύτερο, μια συντονισμένη και ενιαία στρατηγική μάρκετινγκ ώστε να μάθουν οι αγορές για τα προϊόντα τους και να αρχίσουν να τα ζητούν. Αυτό προϋποθέτει, πέρα από μια επένδυση σε διαφήμιση και προβολή, μια κουλτούρα συνεργασίας μεταξύ συνεταιρισμών με ομοειδή προϊόντα και φυσικά την συμμετοχή κρατικών φορέων σε ρόλο συντονιστή που βγάλει τα προϊόντα εκτός συνόρων.