Το 1932, όταν ψηφίστηκε για πρώτη φορά ο Συνταγματικός χάρτης για την αυτονομία της Καταλονίας, ο Ισπανός φιλόσοφος Χοσέ Ορτέγκα η Γκασέτ είχε πει το εξής: «Το πρόβλημα της Ισπανίας με την Καταλονία, είναι θα πρέπει πάντα να κουβαλά στην πλάτη της, αυτό το πρόβλημα»Μήπως όμως ήρθε ο καιρός –θέλοντας και μη – να το ξεφορτωθεί;
Σε μια ιδιαίτερα δύσκολη στιγμή για την ισπανική κυβέρνηση – λόγω οικονομικών προβλημάτων - ανακύπτει αποσχιστικό κίνημα στην Καταλονία. Είναι η πρώτη φορά μετά τον θάνατο του Φράνκο και την αποκατάσταση της Δημοκρατίας (1975), που η Ισπανία αντιμετωπίζει σοβαρό θέμα εδαφικής συνοχής , με τις Βρυξέλλες να έχουν αρχίσει να ανησυχούν θεωρώντας ότι, «αυτό που συμβαίνει στην Καταλονία επιδεινώνει το πρόβλημα της Ισπανίας». (El Pais 22-9-2012)
Η σοσιαλιστική κυβέρνηση του Φελίπε Γκονσάλεθ χειρίστηκε με μαεστρία το πρόβλημα των Βάσκων το 1982, (αν και όχι πάντα στα πλαίσια της νομιμότητας, αφού έφτασε στο σημείο να χρηματοδοτήσει παραστρατιωτικές ομάδες που οργάνωναν δολοφονίας στελεχών της ΕΤΑ) παρέχοντας ευρεία αυτονομία στις 17 περιφέρειες, κάποιες από τις οποίες με ιστορικές και εθνολογικές ιδιαιτερότητες.
Η Καταλονία όμως πάντα ήταν ξεχωριστή περίπτωση. Σήμερα, υπό το βάρος της κρίσης και στα πρόθυρα της χρεοκοπίας, οι Καταλανοί τυλίχτηκαν με την κιτρινοκόκκινη σημαία τους και ζητούν ανεξαρτησία θεωρώντας ότι, τώρα είναι η κατάλληλη στιγμή μιας και η Μαδρίτη είναι στα πρόθυρα νευρικής κρίσης με τα οικονομικά και ότι, μια τέτοια εξέλιξη να λύσει και τα δικά τους οικονομικά προβλήματά. Όπως επισημαίνει στο HOT DOC ο κ. Αντρέου Σαφόντ Τρία, στέλεχος σε εταιρία δημοσκοπήσεων στη Βαρκελώνη, το 65% των Καταλανών είναι υπέρ της ανεξαρτησίας, το 28% κατά και το 7% αναποφάσιστοι.
Μετά την ρήξη του Ισπανού πρωθυπουργού Μαριάνο Ραχόι με τον κεντροδεξιό πρόεδρο της Καταλονίας Αρτούρ Μας για τη δημοσιονομική αυτονομία, η καταλάνικη κυβέρνηση αποφάσισε να τραβήξει το σκοινί χτυπώντας τα ευαίσθητα εθνικιστικά νεύρα των Καταλανών.
Στις 11 Σεπτεμβρίου 1,5 εκατομμύρια πολίτες (ούτε οι διαδηλώσεις για τα μέτρα λιτότητας δεν συγκέντρωσαν τόσο κόσμο) βγήκαν στους δρόμους της Βαρκελώνης ζητώντας ανεξαρτησία. Ακολούθησαν προειδοποιήσεις από τη Μαδρίτη αλλά και τον βασιλιά Χουάν Κάρλος προς όσους αμφισβητούν την ενότητα του ισπανικού κράτους αλλά η καταλανική πλευρά πήγε ακόμη παραπέρα.
Δημοψήφισμα
Η Βαρκελώνη προκήρυξε πρόωρες εκλογές για τις 25 Νοεμβρίου και στη συνέχεια η τοπική Βουλή ενέκρινε την διενέργεια δημοψηφίσματος ανεξαρτησίας με ευρεία πλειοψηφία. Η κυβέρνηση Ραχόι απάντησε προειδοποιώντας ότι θα στείλει το δημοψήφισμα στο Συνταγματικό Δικαστήριο και ο Μας ανταπάντησε ότι, η διαδικασία θα προχωρήσει με, ή χωρίς την έγκριση της Μαδρίτης. Το γεγονός προκάλεσε χάος στο καταλανικό κοινοβούλιο με το Λαϊκό Κόμμα, (αδερφό κόμμα του κυβερνώντος κόμματος του Μαριάνο Ραχόι) σχεδόν να εκλιπαρεί τους Σοσιαλιστές (αντίστοιχο αδερφό κόμμα των Σοσιαλιστών της Μαδρίτης) να δημιουργήσουν κοινό μέτωπο κατά των Εθνικιστικών κομμάτων που ελέγχουν τη Βουλή. Τελικά οι Σοσιαλιστές δεν τα βρήκαν ούτε μεταξύ τους, με αποτέλεσμα να απόσχουν της διαδικασίας. Είναι τόσο «παρανοϊκή» η κατάσταση στην Ισπανία καθώς την ώρα που όλοι θα έπρεπε να μιλούν για το πακέτο λιτότητας 40 δις ευρώ που προωθεί ο Ραχόι μιλούν για την Καταλονία. Και τόσο παρανοϊκή στην Καταλονία που αντί οι Καταλανοί να τα βάζουν με την δεξιά, νεοφιλελεύθερη κυβέρνηση του Μας που επιβάλει σκληρά μέτρα λιτότητας, στρέφονται κατά της Μαδρίτης – με την υποκίνηση του Μας -θεωρώντας αυτήν, αιτία όλων των κακών. Με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που ο Ραχόι ρίχνει την ευθύνη στις Βρυξέλλες για τα μέτρα λιτότητας που παίρνει…
Και για να ολοκληρωθεί ο παραλογισμός, ο Μας ζητεί και από πάνω, οικονομική βοήθεια από την Μαδρίτη ύψους 5 δισεκατομμυρίων ευρώ.
«Πάντα βολεύει καλύτερα ένα εξωτερικός εχθρός» τονίζει με νόημα στο HOT DOC ο Ράφα Παναδέρο, δημοσιογράφος του ομίλου Cadena Ser, που μεταξύ άλλων εκδίδει και την El Pais.
catalanismo
Γιατί ξεπήδησε όμως τώρα και τόσο έντονα το εθνικιστικό στοιχείο (catalanismo). Ένας λόγος είναι η οικονομική κρίση αλλά το ζήτημα του καταλανικου εθνικισμού είναι ιδιαίτερα περίπλοκο στο να αποτυπωθεί χωρίς μια σύντομη ιστορική αναδρομή.
Η Καταλονία στον μεσαίωνα αποτελούσε τμήμα του βασιλείου της Αραγωνίας μια περιοχή που σήμερα καλύπτουν οι αυτόνομες επαρχίες της Αραγονίας της Καταλονίας τμήμα της Βαλένθια και της Ναβάρα. Μετά την διάλυση της αυτοκρατορίας του Καρλομάγνου, τον 10ο αιώνα το κομιτάτο της Βαρκελώνης ανακηρύχθηκε ντε φάκτο ανεξάρτητο κράτος. Μετά από μια σειρά συμμαχιών και ενώσεων με γειτονικά πριγκιπάτα και βασίλεια η Καταλονία πέρασε σε φάση παρακμής μέχρι την βιομηχανική επανάσταση. Στις αρχές του περασμένου αιώνα ιδρύθηκε η κοινοπολιτεία της Καταλονίας και το 1932 υπεγράφη ο πρώτος συνταγματικός της χάρτης. Κάνουμε αυτή τη σύντομη αναφορά γιατί θα πρέπει να επισημανθεί πως οι Καταλανοί δεν ενσωματώθηκαν στο ισπανικό βασίλειο, είχαν και έχουν δική τους γλώσσα και εθνική συνείδηση. Η υπογραφή του πρώτου συνταγματικού χάρτη (estatut) έβαλε την Καταλονία στο δρόμο της ανεξαρτησίας όνειρο όμως που τσακίστηκε από τους φασίστες του Φράνκο το χειμώνα του 1939.
Μέχρι το 1936 φαινόταν να παίρνει σάρκα και οστά το όραμα της πολυπολιτισμικής Ισπανίας το οποίο κατέρρευσε ολοκληρωτικά με τη δικτατορία του Φράνκο που επέβαλε έναν ισπανικό εθνικισμό με μια γιακωβίνικη λογική η οποία έπνιξε κάθε διαφορετικότητα.
Η αποκατάσταση της δημοκρατίας βρήκε στα όργανα εξουσίας, τους ίδιους ανθρώπους που κυβερνούσαν και επί Φράνκο και οι οποίοι έδωσαν μεν περισσότερες ελευθερίες στους Καταλανούς και στις άλλες επαρχίας, χωρίς όμως να αναγνωρίζουν την πολυπολιτισμικότητα για την οποία λέγαμε παραπάνω. Στην ουσία ήταν σαν το καθεστώς αυτονομίας στις περιφέρειες -χωρίς διακρίσεις- να αρνείται την πολυπολιτισμικότητα., σημειώνει ο κοινωνιολόγος Βισένκ Ναβάρο. [1] Αυτή η έλλειψη διακρίσεων για την ιδιαιτερότητα της Καταλονίας, όπως και για τη χώρα των Βάσκων έγινε η αιτία να αναδυθεί το αίτημα της «ασύμμετρης αυτονομίας» που στηρίχθηκε τόσο πολύ από την Καταλονία. Το 2005 το κοινοβούλιο της Καταλονίας αναθεώρησε τον συνταγματικό χάρτη και για πρώτη φορά περιέλαβε άρθρο που προέβλεπε την αναγνώριση της Καταλονίας ως «έθνους».
Ο τότε πρωθυπουργός Θαπατέρο αν και στην αρχή είπε ότι θα το υποστηρίξει μετά και τις αντιδράσεις της δεξιάς, πήγε το σχέδιο στο συνταγματικό δικαστήριο όπου και κόπηκαν όλα τα επίμαχα άρθρα. Το γεγονός προκάλεσε μεγάλη απογοήτευση στην Καταλονία και στις επόμενες εκλογές το Νοέμβριο του 2006 το εθνικιστικό κόμμα CiU (Σύγκλιση και Ένωση) του σημερινού προέδρου Αρτουρ Μας κέρδισε τις εκλογές.
Αναφέραμε όλα τα παραπάνω για να σκιαγραφήσουμε όσο πιο σύντομα γίνεται το πολιτικό και κοινωνικό πλαίσιο μέσα στο οποίο τράφηκε και φούντωσε ο καταλανικός εθνικισμός.
Και ερχόμαστε στην κρίση.
Σήμερα η Καταλονία έχει έλλειμμα 8,5% του ΑΕΠ και σύμφωνα με επίσημα στοιχεία το ποσό με το οποίο συνεισφέρει στον ισπανικό προϋπολογισμό αντιστοιχεί με το 8% του ΑΕΠ της, περίπου 16 δισεκατομμύρια ευρώ. Το αίτημα των Καταλανών μπορεί να συνοψιστεί στο έξης: «δώστε μας τα λεφτά μας πίσω. Δεν μπορούμε να πληρώνουμε για τις υπόλοιπες επαρχίες». «Δεν σας θυμίζει ακριβώς την ίδια λογική την οποία επικαλείται η Γερμανία όταν μιλά για την Ελλάδα ή την Ισπανία;» σημειώνει ο Ράφα Παναδέρο.
«Στην ουσία λοιπόν δεν έχουμε ένα πατριωτικό κίνημα, αλλά μια μομφή κατά της κυβέρνησης για την αδυναμία της να δώσει λύσεις στα καθημερινά προβλήματα των πολιτών» θα πει στο ΗOT DOC ο καθηγητής του πανεπιστημίου Coplutense της Μαδρίτης Φερνάντο Ροδρίγκεθ Λαφουέντε. «Αυτό δηλαδή που απασχολεί τους Καταλανούς είναι το οικονομικό τους πρόβλημα».
«Μόνο που αντί να στρέφονται κατά της καταλανικής κυβέρνησης στρέφονται κατά της Μαδρίτης και αυτό δημιουργεί πρόσφορο έδαφος για να φυτρώσουν εθνικιστικές κραυγές» επισημαίνει ο κ. Παναδέρο. Το εθνικιστικό παραλήρημα σκεπάζει αιτίες για την οικονομική κατάσταση της Καταλονίας όπως οι πολιτικές που επέβαλε ο Μας σε συνεργασία με το κυβερνών δεξιό κόμμα, μεταξύ αυτών η μείωση των φόρων στα κέρδη κεφαλαίου και οι ιδιωτικοποιήσεις. Επιπλέον τις περικοπές στην υγεία και στην παιδεία τις προώθησαν επίσης και τα δύο κόμματα.
«Μπορεί οι Καταλανοί να διαμαρτύρονται γιατί πληρώνουν περισσότερα αλλά και η Μαδρίτη μπορεί να αντιτάξει ότι αυτό είναι δίκαιο γιατί η συνοχή επιβάλει την αλληλεγγύη πάνω στην οποία στηρίχθηκε το ισπανικό κράτος».
Η ανεξαρτησία μπορεί να είναι ένα πεδίο πρόσφορα για πολιτική δημαγωγία ωστόσο δεν είναι και τόσο απλή υπόθεση γιατί πάνω απ όλα σημαίνει χρήμα. Οι επιχειρηματίες ήδη άρχισαν να αντιδρούν και είναι χαρακτηριστική η περίπτωση του Χοσέ Μανουέλ Λάρα.
«Αν η Καταλονία γίνει ανεξάρτητη εγώ θα πάρω τις επιχειρήσεις μου και θα φύγω», απείλησε ο μεγιστάνας του ομίλου εκδόσεων και ΜΜΕ Planeta. Το επιχείρημά του μάλιστα ήταν καταλυτικό: Μια ανεξάρτητη Καταλονία θα μπορούσε να φορτωθεί το 20% του ισπανικού χρέους και των τόκων του, ενώ ως πλούσιο μέλος της ΕΕ θα κληθεί να συνεισφέρει στα κοινοτικά ταμεία!
Υπάρχει μια εκτίμηση ότι ίσως Μαδρίτη και Βαρκελόνη επιστρέψουν σύντομα στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων για να βρεθεί μια μέση λύση στο θέμα της δημοσιονομικής αυτονομίας. Μακροπρόθεσμα ίσως όλη αυτή η αναστάτωση γίνει μοχλός για να ανοίξει ο διάλογος για την συνταγματική αναθεώρηση που θα μετατρέψει την Ισπανία σε Ομοσπονδία.
«Αλλά προσοχή», καταλήγει ο κ. Παναδέρο. «Μπορεί οι Καταλανοί να έχουν κουραστεί με τους υπόλοιπους Ισπανούς (όπως οι Γερμανοί με τους νοτιοευρωπαίους) αλλά και οι υπόλοιποι Ισπανοί έχουν αρχίσει να κουράζονται με τους Καταλανούς.
[1] http://www.vnavarro.org/?p=7850
Δημοσιεύθηκε στο περιοδικό HOT DOC το Σεπτέμβριο του 2012
ο