Σε πρόσφατο άρθρο του, ο Economist διαπίστωνε με μεγάλη του έκπληξη ότι… συμφωνεί με τον «δικτάτορα» -κατά δήλωση του περιοδικού- Φιντέλ Κάστρο για την «ανθυγιεινή» παραγωγή αιθανόλης. Και όχι χωρίς λόγο… Η ιδέα της μετατροπής των τροφίμων σε εναλλακτικό καύσιμο κίνησης έχει ήδη σχεδόν διπλασιάσει την τιμή του καλαμποκιού στις ΗΠΑ, που παρακολουθεί τους ρυθμούς αύξησης της χρήσης γης για τον σκοπό αυτό. Παράλληλα, όμως, η ίδια ιδέα προκαλεί τη μείωση της χρήσης γης για καλλιέργεια άλλων τροφίμων, με αποτέλεσμα να αυξάνονται οι τιμές τους. Και από τη στιγμή που το καλαμπόκι χρησιμοποιείται και σαν ζωοτροφή, αυξάνονται και οι τιμές του κρέατος.
Τα πάντα, λοιπόν, για να ικανοποιηθεί η «ακόρεστη δίψα» των αυτοκινήτων των Αμερικανών. Πέρυσι, η ποσότητα του αμερικανικού καλαμποκιού που προοριζόταν για καύσιμο ήταν ίση με εκείνη που προοριζόταν για εξαγωγή, αν και μέχρι τώρα οι αμερικανικές εξαγωγές βοηθούσαν στην επισιτιστική ανακούφιση 100 κυρίως φτωχών χωρών. Από φέτος, η ποσότητα καλαμποκιού που μετατρέπεται σε καύσιμο θα ξεπεράσει τις εξαγωγές και σύντομα θα οδηγήσει στη μείωση των αποθεμάτων που προορίζονται για τη βοήθεια των φτωχών στο εξωτερικό.
Τα παγκόσμια αποθέματα τροφίμων συρρικνώθηκαν και ενώ το 1999 ήταν αρκετά για να θρέψουν τον πλανήτη για 116 ημέρες, στο τέλος του 2006 αρκούσαν για μόλις 57 ημέρες κι αυτό είναι πιο κάτω από το όριο ασφαλείας. Την ίδια στιγμή, οι τιμές των τροφίμων αυξήθηκαν μέσα στο 2006 κατά 20%
Μικρή παραγωγή
Επιπλέον, η αιθανόλη που παράγεται στις ΗΠΑ από καλαμπόκι δεν είναι ούτε φθηνή, ούτε οικολογική. Ο David Tilman, περιβαλλοντολόγος στο Πανεπιστήμιο της Μινεσότα, υπολόγισε την περιβαλλοντική επιβάρυνση που προκαλεί η παρασκευή των βιοκαυσίμων σε σύγκριση με τα συμβατικά καύσιμα. Διαπίστωσε ότι η αιθανόλη μειώνει τις εκπομπές ρύπων μόλις κατά 12% συγκρινόμενη με τη βενζίνη.
Αντιστοίχως, το βιο-πετρέλαιο που παράγεται από σόγια μειώνει τις εκπομπές κατά 41% σε σχέση με το κανονικό πετρέλαιο. Όπως επισημαίνει χαρακτηριστικά, ακόμη και αν οι ΗΠΑ διέθεταν όλο το καλαμπόκι τους για αιθανόλη και όλη τη σόγια για βιο-πετρέλαιο, η παραγωγή βιο-καυσίμων θα κάλυπτε μετά βίας το 5% της αμερικανικής ανάγκης για βενζίνη και πετρέλαιο.
Επιπλέον, η αιθανόλη από καλαμπόκι είναι κακής ποιότητας σε σχέση με αυτή που παράγεται από ζαχαροκάλαμο. Η Βραζιλία παράγει μεγάλες ποσότητες αιθανόλης από ζαχαροκάλαμο, πληρώνοντας ωστόσο και αυτή το τίμημα της μονοκαλλιέργειας και της καταστροφής του φυσικού της πλούτου. Οι ΗΠΑ για την ώρα δεν εκμεταλλεύονται την βραζιλιάνική αιθανόλη. Μπορεί στο πρόσφατο ταξίδι του στη Λατινική Αμερική ο κ Τζορτζ Μπους να υπέρραψε μνημόνιο συνεργασίας με τον ομόλογό του κ. Λούλα Ντα Σίλβα αλλά δεν έγινε καμία κουβέντα για άρση των δασμών που επιβάλει το αμερικανικό κράτος στις εισαγωγές, προκειμένου να προστατεύσει τους Αμερικανούς παραγωγούς.
Η καλύτερη λύση είναι, σύμφωνα με τον κ. Tilman, η παραγωγή αιθανόλης από πηγές που δεν είναι βρώσιμες, όπως γρασίδι και ξυλώδη φυτά (αιθανόλη από κυτταρίνη). Το Αμερικανικό Τμήμα Ενέργειας δημοσίευσε πρόσφατα έκθεση στην οποία η αιθανόλη από κυτταρίνη θεωρείτε η εναλλακτική πηγή για να αντικατασταθεί το 30% των καυσίμων στις ΗΠΑ μέχρι το 2030.
Ποιοί στις ΗΠΑ αγαπούν την αιθανόλη…
Αγρότες: Γιατί βλέπουν σ’ αυτήν μια νέα πηγή επιδοτήσεων. Τα τελευταία 80 χρόνια, εκατομμύρια Αμερικανοί εγκατέλειψαν την ύπαιθρο παίρνοντας τον δρόμο γιατα αστικά κέντρα. Όμως, με τις τιμές του καλαμποκιού, της σόγιας και άλλων δημητριακών να έχουν εκτιναχθεί σε πρωτοφανή επίπεδα λόγω της ζήτησης από τους παραγωγούς βιοκαυσίμων, η γεωργία κερδίζει ξανά το ενδιαφέρον των Αμερικανών.
Γεράκια Ουάσιγκτον: Γιατί τους δίνει τη δυνατότητα να απεξαρτηθούν από τα πετρέλαια της Μέσης Ανατολής. Η αιθανόλη εμφανίζεται ως ελπιδοφόρα λύση για την ενεργειακή ασφάλεια, βοηθώντας στην απεξάρτηση από το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο, αφού η αστάθεια της Μέσης Ανατολής και η «διπλωματία των αγωγών» της Ρωσίας, ανησυχούν έντονα την Ουάσιγκτον. Οι προβλέψεις δείχνουν ότι η αμερικανική ζήτηση για πετρέλαιο θα φτάσει τα 26,7 εκατομμύρια βαρέλια την ημέρα μέχρι το τέλος του 2020. Περίπου το 30% του πετρελαίου τους οι ΗΠΑ το εισάγουν από την περιοχή του Κόλπου (35% από το Κουβέιτ, 18% από την Σαουδική Αραβία και 9% από το Ιράκ).
Αυτοκινητοβιομηχανίες: Γιατί η στροφή στο «πράσινο καύσιμο» θα στρέψει το ενδιαφέρον μακριά από τα αυτοκίνητα σε ό,τι αφορά το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Στην Καλιφόρνια ψηφίστηκε ο αυστηρότερος νόμος για την αυτοκινητοβιομηχανία, στο πλαίσιο του οποίου όλα τα Ι.Χ. που θα κυκλοφορήσουν μετά το 2009 θα πρέπει να εκπέμπουν 22% λιγότερα αέρια του θερμοκηπίου. Ήδη, εταιρείες όπως οι Ford Motor και η General Motors κάνουν χρήση της αιθανόλης ως ενεργειακής πρωτοβουλίας που τις φέρνει μπροστά σε σχέση με ιαπωνικές ανταγωνίστριές τους, δημιουργώντας «ευέλικτα» οχήματα.
… ποιοι τη μισούν…
Πετρελαιοβιομηχανίες: Ένας πόλεμος ανακοινώσεων έχει ξεσπάσει με αφορμή τα σχέδια του Λευκού Οίκου για απεξάρτηση της χώρας από τις εισαγωγές πετρελαίου και την προώθηση της χρήσης βιοκαυσίμων, που υπολογίζεται να πενταπλασιαστεί τα επόμενα 10 χρόνια. Οι εκκλήσεις για ενεργειακή απεξάρτηση των ΗΠΑ από τις εισαγωγές πετρελαίου απορρίφθηκαν ως στερούμενες νοήματος και, όπως δήλωσε ο πρόεδρος του Δ.Σ. και διευθύνων σύμβουλος της μεγαλύτερης πετρελαϊκής εταιρίας στον πλανήτη Exxon Mobil Ρεξ Τίλερσον «ο δρόμος για την ενεργειακή ασφάλεια έγκειται στο ανοιχτό διεθνές εμπόριο, τις ανταγωνιστικές αγορές, την ποικιλία πηγών τροφοδοσίας και την ενίσχυση των εταιρικών σχέσεων μεταξύ των παραγωγών χωρών και καταναλωτριών χωρών».
…και ποιοι δεν ξέρουν τι τους περιμένει
Φορολογούμενοι: Την αγαπούν χωρίς να ξέρουν ότι αυτοί, τελικά, θα «πληρώσουν τον λογαριασμό». Σύμφωνα με υπολογισμούς, οι επιδοτήσεις προς τους Αμερικανούς αγρότες που καλλιεργούν καλαμπόκι για την παραγωγή αιθανόλης κοστίζουν στους φορολογούμενους περί τα 5,5-7,3 δισ. δολάρια ετησίως. Η μόνη αντίδραση αναμένεται όταν η «αλλαγή χρήσης» των τροφίμων σε καύσιμα θα μειώσει την προσφορά και θα προκαλέσει αναπόφευκτα εκτίναξη των τιμών των τροφίμων στην αγορά.
Βραζιλία: Οι σκλάβοι της αιθανόλης
«Νομίζουν ότι βρέχει χρήματα στο Σάο Πάολο, αλλά κυνηγούν μια χίμαιρα. Όταν τους μιλάς, πολλοί λένε: ‘Αν ήξερα πως θα ήταν έτσι, δεν θα ερχόμουν ποτέ’. Δεν έχουν κανένα δικαίωμα και δεν μπορούν να διαμαρτυρηθούν σε κανέναν. Είναι σαν να μην υπάρχουν».
Τα λόγια αυτά ανήκουν σε καθολική ιεραπόστολο και αφορούν τους εργάτες στις φυτείες ζαχαροκάλαμου που προορίζεται για την παραγωγή αιθανόλης στη Βραζιλία. Ο πρόσφατος εναγκαλισμός του προέδρου των ΗΠΑ, Τζορτζ Μπους, με τον σοσιαλιστή ομόλογό του της Βραζιλίας, Ζοζέ Ινάσιο Λούλα ντα Σίλβα, μετά την υπογραφή μνημονίου συνεργασίας για τα βιοκαύσιμα, ήταν η εξωραϊσμένη εικόνα ενός σύγχρονου δουλεμπορίου με 200.000 αγροτοεργάτες να δουλεύουν για 12 ώρες την ημέρα, κερδίζοντας –όπως αποκαλύπτει η Guardian- μόλις ένα δολάριο για κάθε τόνο ζαχαροκάλαμου που θα κόψουν. Στη χώρα αυτή, υπολογίζεται ότι πάνω από 20 εκατομμύρια εκτάρια γης θα διατεθούν στην καλλιέργεια ζαχαροκάλαμων για την παραγωγή αιθανόλης. Οι επικριτές εκτιμούν ότι θα επηρεάσει τις τιμές του σίτου, της σόγιας και άλλων ειδών διατροφής, οι παραγωγοί των οποίων θα αντιμετωπίσουν την έλλειψη γης για την καλλιέργεια τους και το υψηλότερο κόστος.
Σύμφωνα με το δίκτυο της Καθολικής Εκκλησίας για τους μετανάστες, στη διετία 2004-06 καταγράφηκαν 17 θάνατοι εργατών από υπερβολική εργασία, μόνο στο Σάο Πάολο. Το χαμηλό κόστος παραγωγής του ζαχαροκάλαμου οφείλεται στο άφθονο εργατικό δυναμικό και την άρνηση εφαρμογής περιβαλλοντικών κανονισμών. Στο Σάο Πάολο, το κόστος παραγωγής ανέρχεται μόλις στα 165 δολάρια ο τόνος, όταν στην Ευρώπη φθάνει τα 700 δολάρια. Η εντατικοποίηση της εργασίας έχει φθάσει σε ύψη ρεκόρ. Τη δεκαετία του ’80, η μέση ποσότητα ζαχαροκάλαμων που έκοβαν καθημερινά οι εργάτες ήταν 5-8 τόνοι ημερησίως κατ’ άτομο. Σήμερα, έχει φθάσει τους 12-15 τόνους.
Σε όλα αυτά προστίθεται η τεράστια οικολογική καταστροφή που προκύπτει από τη μονοκαλλιέργεια, με την καταστροφή χιλιάδων στρεμμάτων τροπικού δάσους και την κατανάλωση νερού για τη διύλιση της αιθανόλης.
Ο Independent για την αιθανόλη
Σε κύριο άρθρο της και με την επισήμανση ότι «δυστυχώς, αυτό δεν φτάνει», η εφημερίδα Independent σημειώνει ότι για να αυξηθεί η παραγωγή αιθανόλης στα επίπεδα που ελπίζει ο κ. Μπους, θα χρειαστεί να αποψιλωθούν τεράστιες εκτάσεις από τα εναπομείναντα δάση του κόσμου και να μετατραπούν σε φυτείες καλαμποκιού ή ζαχαροκάλαμου ώστε να παραχθούν οι επιθυμητές ποσότητες ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Έτσι, κατά παράδοξο τρόπο, η αυξανόμενη εξάρτηση από τις ανανεώσιμες πηγές θα επισπεύσει την καταστροφή των τροπικών δασών που τόσο αναγκαία είναι για τη διαφύλαξη της φυσιολογικής θερμοκρασίας του πλανήτη. Αν σ’ αυτό προστεθεί το γεγονός ότι η καλλιέργεια καλαμποκιού απαιτεί πολύ περισσότερη ενέργεια απ’ όση παράγει ως καύσιμο αυτό το προϊόν, αλλά και πως η εκτίναξη της ζήτησης για αιθανόλη στις ΗΠΑ προκάλεσε ήδη δραστική αύξηση της τιμής της… τορτίγιας –βασικού είδους διατροφής ιδίως των φτωχών τάξεων στο Μεξικό- βλέπουμε ότι η απλή στροφή από τα ορυκτά καύσιμα στην αιθανόλη δεν είναι η λύση στο δίλημμα.
Όπως επισημαίνει το δημοσίευμα, η στροφή αυτή δεν θα «σώσει τον κόσμο» αν δεν συνοδευθεί από δραστική μείωση της κατανάλωσης καυσίμων. Το ζήτημα –καταλήγει η εφημερίδα- είναι αν ο κ. Μπους, άλλοι ηγέτες στον κόσμο ή και το κοινό έχουν συνειδητοποιήσει αυτή την αλήθεια.
Σε νούμερα
5,9 δισ. ευρώ οι ετήσιες εξαγωγές της Βραζιλίας σε ζάχαρη και οινόπνευμα
55% η αύξηση της παραγωγής ζαχαροκάλαμου τα επόμενα έξι χρόνια
147 ευρώ ο μηνιαίος μισθός ενός εργάτη στις φυτείες ζαχαροκάλαμου
Δημοσιεύθηκε στον Ελεύθερο Τύπο 05-06-2011