Στην τελευταία σκηνή ενός βραβευμένου ντοκιμαντέρ του για τη χρηματιστηριακή σπέκουλα στα εμπορεύματα και ειδικότερα στα τρόφιμα, ο Γιώργος Αυγερόπουλος ρωτά έναν Αμερικανό χρηματιστή αν βλεπει στο μέλλον το νερό να γίνεται αντικείμενο διαπραγμάτευσης στα χρηματιστήρια. Η απάντησή του ήταν «ίσως».

Στον χρηματιστικό καπιταλισμό, ότι μπορεί να είναι χρήσιμο για τον άνθρωπο μπορεί να αγοράζεται και να πουλιέται. Ακόμη και όταν πρόκειται για το νερό, ένα αγαθό που η φύση μας το παρέχει απλόχερα και από το οποίο εξαρτάτε η ζωή μας.
Το νεοφιλελεύθερο ρεύμα που κυριαρχεί παντού όμως δεν βλέπει στο νερό παρά ένα ακόμη εμπόρευμα που μπορεί να φέρει κέρδη και που η αγοραπωλησία του μπορεί να συμβαδίσει με τους νόμους της αγοράς.
Εδώ και δεκαετίες μεγάλες επιχειρήσεις, συνεπικουρούμενες από το ΔΝΤ την Παγκόσμια Τράπεζα και την Ευρωπαϊκή Ένωση προσπαθούν να βάλουν χέρι στους υδάτινους πόρους και στα δίκτυα ύδρευσης, σε όλο τον κόσμο, όχι όμως χωρίς αντιδράσεις και κυρίως χωρίς η εμπλοκή τους να συνοδεύεται από οφέλη για τους πολίτες.
Το ότι το νερό έχει μπει εδώ και χρόνια στο στόχαστρο των απανταχού κερδοσκόπων είναι γνωστό. Τελευταία μαθαίνουμε όμως ότι μελλοντικά θα είναι και η πιο επικερδής επένδυση και η αγορά του θα ξεπεράσει αυτές της ενέργειας, των μεταλλευμάτων και των βασικών ειδών διατροφής. Λογικό. Αφού είναι ότι πολυτιμότερο μας παρέχει ο πλανήτης. Μόνο που τα γκόλντεν μπόις των επενδυτικών εταιριών που συντάσσουν τέτοιες εκθέσεις, δεν υπολογίζουν τον παράγοντα άνθρωπο.
Σε έκθεσή της που δημοσιεύθηκε αυτή την εβδομάδα, η Citibank θεωρεί  η εμπορία του νερού θα ξεπεράσει σε τζίρο ακόμη και την εμπορία πετρελαίου και προτείνει στους επενδυτές να στραφούν προς τη νέα υπο διαμόρφωση αγορά.
H Citibank, οραματίζεται «στόλους» με δεξαμενόπλοια νερού, εγκαταστάσεις αποθεματοποίησης που θα μοιάζουν με «γίγαντες» μπροστά στις εγκαταστάσεις- «νάνους»  που υπάρχουν σήμερα για το φυσικό αέριο, το υγροποιημένο φυσικό αέριο και το πετρέλαιο. O συντάκτης της έκθεσης Βίλεμ Μπούιτερ θεωρεί ότι στο άμεσο μέλλον θα υπάρξει ένα «άνοιγμα» των επενδύσεων στον τομέα νερού, συμπεριλαμβανομένων της παραγωγής φρέσκου, καθαρού νερού από άλλες πηγές (αφαλάτωση, καθαρισμός), καθώς και της αποθήκευσης και μεταφοράς δια ξηράς και θαλάσσης.

Η διαπίστωση, βέβαια, ότι το νερό είναι «περιουσιακό στοιχείο» και «εμπορεύσιμο αγαθό» έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την κοινή πεποίθηση, ότι τουλάχιστον η πρόσβαση σε πόσιμο νερό είναι αναφαίρετο δικαίωμα του ανθρώπου.

Η έκθεση αναφέρεται σε ανταλλακτήρια νερού σε διάφορες χώρες ανά τον κόσμο, όπως στην Αυστραλία, τη Νότιο Αφρική και τη Χιλή όπου οι υδάτινοι πόροι που χρησιμοποιούνται κυρίως για άρδευση διαχειρίζονται με ένα σύστημα ανταλλαγής μεταξύ περιοχών. Αυτό πάντως δεν έχει να κάνει με το πόσιμο νερό και με πώς αυτό φτάνει καθώς και σε ποια τιμή, στον πολίτη.
Οι υπέρμαχοι της ελεύθερης αγοράς διατείνονται ότι η εμπορευματοποίηση του νερού, δικτύων κτλ. λειτουργεί υπέρ όλων. Κι αυτό γιατί γίνεται αποτελεσματικότερη χρήση του, αποφεύγεται η υπεράνληση, και αποφεύγονται οι πόλεμοι.
Και σε αυτή την περίπτωση η νεοφιλελεύθερη άποψη αντιμετωπίζει τον πολίτη και πάλι ως καταναλωτή, για ένα προϊόν όμως που δεν είναι καταναλωτικό. Το ερώτημα είναι αν η αγορά και το κέρδος μπορεί να καθορίσει τι σημαίνει αποτελεσματική χρήση. Και τελικά αν ένα λαός πεθαίνει από τη δίψα μπορεί να υπάρξει συμβόλαιο η πολυεθνική που θα μπορέσει να του στερήσει το νερό.
Τα παραδείγματα ιδιωτικοποίησης του νερού σε διάφορες χώρες του κόσμου απέδειξαν περίτρανα ότι το μοντέλο δεν μπορεί να λειτουργήσει. Τουλάχιστον όχι προς όφελος των πολιτών.

Πειράματα ιδιωτικοποιήσεων

Η ιδιωτικοποίηση του νερού είναι ένα θέμα που αγγίζει εν πολλοίς και τη χώρα μας. Εδώ και αρκετούς μήνες συζητείται η πώληση της ΕΥΑΘ με κύριους μνηστήρες τις γαλλικές εταιρίες Suez και Veolia ενώ ενδιαφέρον έχει εκδηλωθεί και από γνωστούς έλληνες επιχειρηματίες που δραστηριοποιούνται στις κατασκευές και στην υψηλή τεχνολογία.
Αυτό που πρέπει να γίνει κατανοητό είναι ότι η ιδιωτικοποίηση του νερού αποτελεί στρατηγική επιλογή της Ευρωπαϊκής Ένωσης και είναι ευκολότερο να γίνει σε αδύναμες χώρες. Η κρίση χρέους στην Ελλάδα, -παλαιότερα στις Ανατολικές χώρες- αποτελεί την ιδανική ευκαιρία άσκησης πιέσεων πώλησης της κρατικής περιουσίας όπως αποδείχθηκε από τα δύο μνημόνια που υπέγραψε η κυβέρνηση Παπανδρέου.
Το αστείο τη υπόθεσης είναι ότι εδω και χρόνια διακρίνουμε μια αντιστροφή της τάσης για ιδιωτικοποίηση του νερού που έρχεται σε αντίθεση με το νεοφιλελεύθερο δογματισμό των Βρυξελών.
Ας πάρουμε το παράδειγμα της Γαλλίας. Από το 2010 ο δήμος του Παρισιού πήρε πίσω τη διαχείριση του νερού της πόλης από τις Suez και Veolia, με το δήμαρχο Μπερτράν Ντελανοέ να εμφανίζεται έτοιμος να στηρίξει και άλλους δήμους της χώρας να πάρουν πίσω τη διαχείριση των υδάτων τους.
Σε έκθεσή του το Ευρωπαϊκό Επιχειρηματικό Παρατηρητήριο το 2008 επεσήμανε την τάση επιστροφής του νερού στις κρατικές υπηρεσίες διεθνώς αναφέροντας παραδείγματα όπως στην Ουρουγουάη, το Μάλι και στη Δυτική Αφρική. Μεταξύ των μεγάλων πόλεων που έδιωξαν τους ιδιώτες ήταν το Μπουένος Άιρες, το Χάμιλτον στον Καναδά και η Κοτσαμπάμπαμπα στη Βολιβία  Περισσότερο από σαράντα δήμοι στη Γαλλία έχουν πάρει πίσω το νερό τους τα τελευταία δέκα χρόνια.
Στη δεκαετία του ’90 όταν το ΔΝΤ και η Παγκόσμια Τράπεζα δρούσαν σχεδόν ανεξέλεγκτα στη Λατινική Αμερική στην Αφρική και στην Ασία πολλές χώρες ιδιωτικοποίησαν ή αναγκάστηκαν να ιδιωτικοποιήσουν το νερό τους. Οι δύο προαναφερόμενες εταιρίες ήταν από τους πλέον κερδισμένους, κλείνοντας συμφωνίες σε Αργεντινή, Βολιβία, Κολομβία, Νότιο Αφρική αρκετές πρώην ανατολικές χώρες και στις Φιλιππίνες.
Στην Ανατολική Ευρώπη οι δύο εταιρίες πήραν το νερό με τη βοήθεια της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Ανοικοδόμησης και Ανάπτυξης ενώ η Ευρωπαϊκή Ένωση ενορχήστρωνε την ιδιωτικοποίηση των υδάτων και άλλων δημόσιων υπηρεσιών μέσα στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου (ΠΟΕ). Για την ιστορία αξίζει να πούμε ότι το Νοέμβριο του 2001 στη σύνοδο του ΠΟΕ στην Ντόχα, ο πρώην ευρωπαίος επίτροπος Πασκάλ Λαμί πρόσθεσε τελευταία στιγμή στο κείμενο των αποφάσεων μια πρόταση που καλούσε για  «μείωση ή κατάργηση των φορολογικών ή μη φορολογικών εμποδίων στα προϊόντα που παρέχει η φύση» και σε αυτά συμπεριλαμβάνεται το νερό. Από το 2005 ο Λαμί είναι γενικός διευθυντής του ΠΟΕ...

Απέτυχαν οι αποκρατικοποιήσεις

Στη δεκαετία του '90 έλαβαν χώρα δεκάδες ιδιωτικοποιήσεις επιχειρήσεων νερού σε όλο τον κόσμο κυρίως σε χώρες της Λατινικής Αμερικής και της Αφρικής. Το πείραμα απέτυχε παταγωδώς πλην ελαχίστων εξαιρέσεων και όπου δεν απέτυχε ήταν γιατί το κράτος συνέχιζε να επενδύει  στα δίκτυα ύδρευσης και να επιδοτεί το νερό για τους φτωχότερους πολίτες οι οποίοι ήταν αναγκασμένοι να πληρώνουν ακριβότερα για νερό χειρότερης ποιότητας.
Ακόμη και στελέχη της Παγκόσμιας Τράπεζας παραδέχονται σε μελέτες τους στο Review of Industrial Organization ότι κατά τη διαδικασία ιδιωτικοποίησης δεν δόθηκε αρκετή προσοχή στα χαμηλά εισοδήματα τα οποία επιβαρύνθηκαν περισσότερο από τις αυξήσεις των τιμών, ενώ οι μειώσεις στο κόστος λειτουργίας των επιχειρήσεων δεν πέρασαν στον τελικό καταναλωτή.
Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, στην Αργεντινή για παράδειγμα, ενώ το κόστος μειώθηκε κατά 1,9% λόγω απολύσεων προσωπικού οι τιμές αυξήθηκαν κατά 1,75%. Και πρόκειται για το πλέον ήπιο παράδειγμα.
Στις Φιλιππίνες με την ιδιωτικοποίηση των δικτύων ύδρευσης απολύθηκε το 40% του προσωπικού αλλά το κόστος για τον καταναλωτή αυξήθηκε 125%  για τις ανατολικές επαρχίες και 268% για τις δυτικές.
Οι ιδιωτικές εταιρίες δεν δείχνουν ευαισθησία για τα φτωχότερα κοινωνικά στρώματα κόβοντας το νερό σε όσους δεν πληρώνουν, όπως δείχνει η τελαιτάια μελέτης της Food&water Watch. Το αποτέλεσμα είναι αυτά τα στρώματα να στρέφονται σε εναλλακτικές μη ασφαλείς για την υγεία πηγές ύδρευσης.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα στην Νότιο Αφρική στην περιοχή της Μπομπέλα όπου η εταιρία έκοψε το νερό και ξήλωσε μέχρι και τους αγωγούς που μόλις είχαν εγκατασταθεί μήκους έξι χιλιομέτρων. Ακόμη και όταν ξέσπασε επιδημία χολέρας οι η εταιρία δεν έδειξε καμία ευαισθησία.
Κάτι αντίστοιχο συνέβη στη Μαδαγασκάρη. Η διακοπή υδροδότησης στις φτωχές συνοικίες οδήγησε τον κόσμο σε μη ασφαλείς πηγές νερού. Η κακή ποιότητα του νερού ευθύνεται για το 88% των περιστατικών διάρροιας και 1,5 εκατομμύριο θανάτους το χρόνο.

Οι εταιρίες στην πλειοψηφία τους αρνούνται να προχωρήσουν σε νέες επενδύσεις. Σε έκθεση της το 2003, η Παγκόσμια Τράπεζα αναγνωρίζει ότι οι ιδιωτικοποιήσεις του νερού στη Λατινική Αμερική είχαν σαν αποτέλεσμα τη μείωση των επενδύσεων καθώς οι εταιρίες δεν είχαν άμεσο οικονομικό όφελος.
Στη Γαλλία οι δημοτικές αρχές δεν κατάφεραν να πείσουν τις εταιρίες να επενδύσουν με αποτέλεσμα οι ίδιοι οι δήμοι να φτιάχνουν επιχειρηματικά οχήματα για να επεκτείνουν τα δίκτυα.
Στη Νότια Αφρική εταιρία που πήρε το δίκτυο στην Ακτή των δελφινιών, περιόρισε τις επενδύσεις της κατά 60% σε σχέση με τις αρχικές της υποσχέσεις.
Σε άλλη επαρχία της Νοτίου Αφρικής, στο Νέλσπρουτ, η εταιρία δεν έκανε καμία από τις επενδύσεις που είχε υποσχεθεί. Στη Σενεγάλη μετά την ιδιωτικοποίηση τους νερού επενδύθηκαν 230 εκατομμύρια δολάρια με την ιδιοκτήτρια ιδιωτική εταιρία να επενδύει μόλις το ένα δέκατο από αυτά. Και ο κατάλογος συνεχίζεται.

Το Πρόγραμμα Ανάπτυξης του ΟΗΕ καθώς και η Γερμανική Τράπεζα Ανάπτυξης επισημαίνουν σε σχετικές εκθέσεις τους ότι οι κρατικοί φορείς εξακολουθούν να είναι οι βασικοί χρηματοδότες των συστημάτων ύδρευσης και μετά τις ιδιωτικοποιήσεις.
Σύμφωνα με μελέτη των Ντέιβιντ Μακ Κένζι και Ντιλίπ Μουκχερτζι οι ιδιωτικοποιήσεις στη Λατινική Αμερική  είχαν σαν αποτέλεσμα τον περιορισμό του εργατικού δυναμικού στις επιχειρήσεις που ιδιωτικοποιήθηκαν από 30% έως 75%. Στην Αργεντινή για παράδειγμα το πρόγραμμα ιδιωτικοποιήσεων (για όλες τις επιχειρήσεις όχι μόνο του νερού) που ξεκίνησε με τις ευλογίες του ΔΝΤ είχε σαν αποτέλεσμα 130.000 ανέργους αριθμός που επιβάρυνε κατά 13% τη συνολική αύξηση της ανεργίας στη χώρα.

Η έλλειψη επενδύσεων και οι απολύσεις, με δύο λόγια το κυνήγι του κέρδους από τις επιχειρήσεις είχε αποτέλεσμα πρώτον την διεύρυνση των κοινωνικών ανισοτήτων και δεύτερο χειρότερη ποιότητα νερού. Στην Βολιβία που είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα, η ιδιωτικοποίηση του νερού αύξησε τη φτώχεια κατά 2% καθώς οι πολίτες ήταν αναγκασμένοι να ξοδεύουν μεγαλύτερο μέρος του εισοδήματος τους με τους φτωχότερους να πλήττονται περισσότερο.
Για παράδειγμα:
Στο Γκουαγιακίλ του Εκουαδόρ, οι τιμές αυξήθηκαν κατά 180% μετά την αγορά το νερού από θυγατρική της Bechtel. Κοινωνικές οργανώσεις κατηγόρησαν την εταιρία για κακής ποιότητας νερό που είχε σαν αποτέλεσμα να αυξηθούν τα κρούσματα ηπατίτιδας
Στην Τζακάρτα της Ινδονησίας, μέσα σε δέκα χρόνια από την ιδιωτικοποίηση των δικτύων ύδρευσης οι τιμές αυξήθηκαν κατά 258%. Από το 1998 μέχρι το 2004 οι νέες συνδέσεις αυξήθηκαν κατά 58%  για οικογένειες που ανήκουν στα μεσαία στρώματα ενώ η αντίστοιχη αύξηση για τα φτωχά στρώματα ήταν μόλις 24%
Στη Λα Πας και στο Ελ Άλτο της Βολιβίας οι ιδιώτες αρνήθηκαν τη σύνδεση στο δίκτυο σε 80.000 οικογένειες οι οποίες δεν είχαν να πληρώσουν. Χαρακτηριστικά η Food&water Watch αναφέρει ότι το κόστος μιας σύνδεσης για μία φτωχή οικογένεια κόστιζε όσο η οικογενειακή δαπάνη δύο ετών για τρόφιμα...
Στην Αργεντινή όταν η Suez αγόρασε το δίκτυο ύδρευση οι τιμές διπλασιάστηκαν. Η εταιρία αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη χώρα μετά από κινητοποιήσεις με τους πολίτες να αρνούνται να πληρώσουν τους λογαριασμούς.
Στην Αυστραλία, στο Σίδνει, το νερό βρέθηκε μολυσμένο με μεγάλες ποσότητες παρασίτων giardia και κρυπτοσποριδίων λίγο μετά την αγορά του δικτύου από τη Suez.
Στη Βρετανία η τιμή του νερού αυξήθηκε κατά 450% τη στιγμή που τα κέρδη του ιδιώτη αυξήθηκαν κατά 692% και οι μισθοί των υψηλόβαθμων στελεχών του κατά 708% . Την ίδια στιγμή η Βρετανική Ιατρική Ένωση επεσήμανε ότι η ιδιωτικοποίηση του νερού είχε σαν αποτέλεσμα την αύξηση των κρουσμάτων δυσεντερίας κατά έξι φορές.
Η πιο χαρακτηριστική περίπτωση είναι αυτή της Βολιβίας. Η Παγκόσμια Τράπεζα αξίωσε την ιδιωτικοποίηση του νερού, απειλώντας ότι θα διακόψει δάνειο 600 εκατομμυρίων δολαρίων στη χώρα (δεν αποκλείεται το σενάριο να το ξαναδούμε σύντομα ...) Η εταιρία Bechtel αγόρασε το δίκτυο, και στην Κοτσαμπάμπα ο λογαριασμό του νερού έφτασε τα 20 δολάρια τη στιγμή που ο μέσος μηνιαίος μισθός ήταν 100 δολάρια. Μεγάλες κινητοποιήσεις ξέσπασαν με αποτέλεσμα πολλούς νεκρούς και ταραχές που επεκτάθηκαν και σε άλλες πόλεις. Τελικά οι πολίτες κέρδισαν τη μάχη αναγκάζοντας την κυβέρνηση να πάρει πίσω το νερό και την Bechtel να φύγει με σκυμμένο το κεφάλι, ζητώντας όμως αποζημίωση 25 εκατομμυρίων δολαρίων.

Δημοσιεύθηκε στον Τύπο της Κυριακής 14-08-2011