Η απειλή της λειψυδρίας επανήλθε το καλοκαίρι που μας πέρασε. Με τις πρώτες βροχές την ξεχάσαμε, αλλά αν οι κλιματικές συνθήκες στο εξής είναι αντίστοιχες με τα δυο προηγούμενα καλοκαίρια, η συζήτηση αλλά κυρίως η απειλή θα επανέλθουν. Ήδη, για την Αττική ειδικότερα, ο φετινός χειμώνας ξεκινά με τους ταμιευτήρες που την υδροδοτούν με μια μείωση της τάξης του 30% σε σχέση με πριν δύο χρόνια.
Το θέμα της έλλειψης του νερού όμως δεν αφορά μόνο την υδροδότηση, αλλά και την χρήση του νερού για άρδευση. Εκεί η κατάσταση είναι ακόμη πιο δύσκολη με δεδομένο ότι η γεωργία χρησιμοποιεί περίπου το 85% του γλυκού νερού που χρησιμοποιούμε. Η Θεσσαλία είναι μια χαρακτηριστική περίπτωση περιοχής της χώρας όπου το πρόβλημα της διαχείρισης, της ποσότητας αλλά και τις ποιότητας των υδάτων είναι σοβαρό και χρόνιο. Υφαλμύρωση, μείωση των αποθεμάτων, μείωση της στάθμης των υπογείων υδάτων σε μεγάλα βάθη, είναι τα βασικά προβλήματα που αντιμετωπίζει η περιοχή με τον μεγαλύτερο κάμπο στη χώρα. Το Νewsbomb μίλησε με τον κ. Γιώργο Βλόντζο, καθηγητή του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και Διευθυντή του Εργαστηρίου Αγροτικής Οικονομίας και Καταναλωτικής Συμπεριφοράς, ο οποίος περιέγραψε μια κατάσταση εξαιρετικά επείγουσα.
Ερ: Κύριε Βλόντζο ήρθα εδώ για να μιλήσουμε για το νερό της Θεσσαλίας και είχα μια δυσάρεστη εμπειρία. Δοκίμασα το νερό που πίνουν οι πολίτες του Βόλου από τις βρύσες των σπιτιών τους και είναι υφάλμυρο. Γιατί συμβαίνει αυτό;
Γιώργος Βλόντζος: Ο Βόλος εδώ και πάρα πολλά χρόνια υφίσταται ένα πρόβλημα έντονης υφαλμύρωσης στο νερό το οποίο καταναλώνουν οι πολίτες. Αυτό είναι το αποτέλεσμα μιας κατάστασης η οποία έχει δημιουργηθεί εξαιτίας της υπεράντλησης γλυκού νερού που έχει ως αποτέλεσμα να μειώνεται η πίεση που αυτό ισχύει στον υπόγειο υδροφορέα, επιτρέποντας το θαλασσινό νερό να διεισδύσει. Αυτό φαίνεται κυρίως στον παράκτιο χώρο από τα βάθη που είναι υποχρεωμένοι οι αγρότες κυρίως αλλά και οι δήμοι να αντλούν νερό για να καλύψουν τις υδρευτικές και αρδευτικές τους ανάγκες. Ειδικά στην ανατολική Θεσσαλία αυτά τα βάθη άντλησης αγγίζουν ακόμη και τα 300 μέτρα. Αυτό το φαινόμενο έχει μια σειρά από αρνητικές επιπτώσεις τόσο για τους πολίτες αλλά και για τις καλλιέργειες γιατί αναγκάζονται οι αγρότες να αρδεύουν με τέτοιας ποιότητας νερό. Οι κυριότερες αρνητικές επιπτώσεις είναι αθροιζόμενες γιατί όταν αρδεύουμε ένα έδαφος με υφάλμυρο νερό έχουμε μια αθροιστική συγκέντρωση αλάτων η οποία βαθμιαία μειώνει τη γονιμότητά του.
Ερ: Μιλήσατε για την υφαλμύρωση κυρίως στις παράκτιες περιοχές και στις αντλήσεις που γίνονται από μεγάλα βάθη. Η υποβάθμιση της ποιότητας των υδάτων στην οποία αναφέρεστε είναι μη αναστρέψιμη;
Γιώργος Βλόντζος: Αν συνεχίσουμε κατ’ αυτόν τον τρόπο να διαχειριζόμαστε τα νερά φοβάμαι ότι είναι μη αναστρέψιμη η κατάσταση, διότι τα νερά που βρίσκονται σε αυτά τα βάθη είναι πολύ δύσκολο να αναπληρωθούν. Ο μόνος τρόπος να αναστραφεί η κατάσταση είναι να βγει εκτός λειτουργίας ένας πολύ μεγάλος αριθμός γεωτρήσεων.
Ερ: Στην ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλίας σε τί κατάσταση είναι το νερό;
Γιώργος Βλόντζος: Έχουμε δύο κατηγορίες νερών στη Θεσσαλία. Στη δυτική Θεσσαλία, αναφέρομαι κυρίως στους νομούς Καρδίτσας και Τρικάλων, το φαινόμενο της υφαλμύρωσης ουσιαστικά δεν υφίσταται. Συν το γεγονός ότι υπάρχουν αρκετά σημαντικές υδρομαστεύσεις που εξυπηρετούν τις ανάγκες των πολιτών τόσο για ύδρευση όσο και για άρδευση. Το πρόβλημα εντοπίζεται κυρίως στην Ανατολική Θεσσαλία στους νομούς Μαγνησίας και Λάρισας όπου και το φαινόμενο της υφαλμύρωσης γίνεται ολοένα και πιο έντονο αλλά και αυτές οι ποσότητες νερού, δεν επαρκούν για την κάλυψη τόσο των υδρευτικών όσο και των αρδευτικών αναγκών.
Ερ: Το σενάρια που επεξεργάζεστε για την ποιότητα και την ποσότητα του νερού στη Θεσσαλία τι σας λένε;
Γιώργος Βλόντζος: Στο σύνολό της η περιφέρεια Θεσσαλίας αντιμετωπίζει ένα χρόνιο υδατικό έλλειμμα. Δηλαδή αυτό σημαίνει με απλά λόγια, ότι καταναλώνουμε πολύ περισσότερες ποσότητες νερού, από αυτές που η περιφέρεια δέχεται ανά υδρολογικό έτος. Αν συνεχίσουμε κατά αυτό τον τρόπο να διαχειριζόμαστε τα νερά θα φτάσουμε σε ένα σημείο, όπου συγκεκριμένες περιοχές δεν θα έχουν νερό ούτε για άρδευση ούτε για ύδρευση. Για αυτόν τον λόγο λαμβάνονται μέτρα τόσο κατασκευαστικά όσο και διαχειριστικά, προκειμένου να αποφευχθεί το φαινόμενο αυτό. Από τα πιο τελευταία μέτρα που έχουν ληφθεί είναι η επανασύσταση του ταμιευτήρα της λίμνης Κάρλας που έχει σαν στόχο να σταματήσει τη χρήση μιας σειράς αρδευτικών γεωτρήσεων, δίνοντας ο ίδιος ο ταμιευτήρας το αναγκαίο νερό που χρειάζονται οι παραγωγοί προκειμένου να καλύψουν τις αρδευτικές τους ανάγκες. Ουσιαστικά σταματώντας γενεσιουργά αίτια της υφαλμύρωσης στην ευρύτερη περιοχή.
Ερ: Αν η ανομβρία συνεχιστεί και στο τρέχον έτος, τι εκτιμάτε ότι μπορεί να συμβεί;
Γιώργος Βλόντζος: Η κατάσταση το 2025, αν έχουμε τον ίδιο χειμώνα που είχαμε το 2024, θα είναι πάρα πολύ δύσκολη και θα αναγκαστεί η πολιτεία, η περιφέρεια και οι δήμοι να λάβουν πολύ σκληρά μέτρα προκειμένου να αντιμετωπίσουν κυρίως τις υδρευτικές ανάγκες. Όσον αφορά τη γεωργία, σίγουρα θα βρεθεί σε μια πολύ δύσκολη θέση γιατί αυτή τη στιγμή η στάθμη των τεχνητών λιμνών που υπάρχουν κυρίως στη Θεσσαλία είναι σε αρκετά χαμηλά επίπεδα.
Ερ: Τι ποσοστό των υδάτων καταναλώνει η γεωργία στην περιοχή;
Γιώργος Βλόντζος: Στη γεωργία χρησιμοποιείται κατά μέσο όρο το 85% του γλυκού νερού που γενικά χρησιμοποιείται. Το νερό που χρησιμοποιείται για ύδρευση κατά μέσο όρο είναι της τάξης του 5% και το υπόλοιπο χρησιμοποιείται από τη βιομηχανία.
Ερ: Ποια είναι τα έργα που θα μπορούσαν να γίνουν στην περιοχή για καλύτερη διαχείριση των υδάτων;
Γιώργος Βλόντζος: Τα έργα τα οποία μπορούν να γίνουν και έχουν δρομολογηθεί εδώ και αρκετά χρόνια είναι η κατασκευή φραγμάτων, η κατασκευή έργων ορεινής υδρονομίας, όπως λέγεται, προκειμένου να συγκρατούνται τα νερά στους ορεινούς όγκους, που περιβάλλουν την πεδιάδα της Θεσσαλίας, συν έργα που έχουν σαν στόχο να μειώσουν τις απώλειες του νερού όσο αυτό μεταφέρεται από μία περιοχή στην άλλη. Αυτή τη στιγμή έχει ολοκληρωθεί το φράγμα Σμοκόβου στο νομό Καρδίτσας και έχει ολοκληρωθεί σε πολύ μεγάλο βαθμό η επανασύσταση του ταμιευτήρα της λίμνης Κάρλας.
Ερ: Μιλήσατε για υφαλμύρωση των υδάτων που χρησιμοποιούνται για άρδευση. Ως γεωπόνος, βλέπετε αρνητικές επιπτώσεις στην παραγωγή βραχυπρόθεσμα ή μεσοπρόθεσμα;
Γιώργος Βλόντζος: Ό,τι έχει να κάνει με τη διαχείριση του εδάφους, είναι μία διαδικασία η οποία εξελίσσεται πάρα πολύ αργά. Για να σας δώσω μία τάξη μεγέθους, για να δημιουργηθούν πέντε εκατοστά χώματος, χρειάζεται να περάσει μία περίοδος 10.000 ετών. Άρα, λοιπόν, όποια ζημιά γίνεται, εξελίσσεται με πάρα πολύ αργούς ρυθμούς. Εξελίσσεται, όμως. Και δεν είναι μόνο το φαινόμενο της υφαλμύρωσης που μπορεί να επιβαρύνει τη γονιμότητα του εδάφους, αλλά υπάρχουν και άλλου είδους ενέργειες που υποβαθμίζουν αυτή τη γονιμότητα, όπως είναι εντατικές καλλιεργητικές φροντίδες, όπως είναι η διάβρωση και όπως είναι η μονοκαλλιέργεια. Γενικότερα στην περιφέρεια Θεσσαλίας και όχι μόνο, σε όλη την ελληνική επικράτεια, επικρατεί μία δυσπιστία όσον αφορά τις προθέσεις όλων όσοι καλούνται ή έρχονται να διαχειριστούν τους υδάτινους σπόρους της χώρας.
Οι αγρότες χωρίς νερό, είναι αλήθεια ότι δεν μπορούν να λειτουργήσουν, άρα, λοιπόν, κάνουν τα πάντα προκειμένου κάθε χρόνο να εξασφαλίσουν τους αναγκαίους υδατικούς σπόρους, για να μπορέσουν να καλύψουν τις ανάγκες των καλλιεργειών τους. Αυτό που μπορούν να κάνουν οι αγρότες σε καθαρά ατομική βάση είναι να επενδύσουν σε συστήματα άρδευσης που εξοικονομούν πάρα πολύ νερό, όπως είναι η στάγδην άρδευση, αλλά για να γίνει κάτι τέτοιο απαιτούνται σημαντικά κεφάλαια, τα οποία μέχρι στιγμής η Πολιτεία δεν είναι διατεθειμένη να τους στηρίξει προς αυτή την κατάσταση. Θα σας δώσω ένα παράδειγμα: Ένα χωράφι το οποίο καλλιεργείται με αροτραία καλλιέργεια, όπως είναι βαμβάκι ή καλαμπόκι, για να εγκαταστήσει ένα σύστημα στάγδην άρδευσης χρειάζεται να επενδύσει ο παραγωγός από 170 έως 200 ευρώ το στρέμμα.
Υπάρχουν επενδυτικά προγράμματα τα οποία επιδοτούν τέτοιου είδους εγκαταστάσεις, αλλά τα τελευταία χρόνια δεν έχουν υλοποιηθεί. Το αποτέλεσμα είναι ότι, όποιος παραγωγός θέλει να προχωρήσει σε μία τέτοιου είδους επένδυση, να είναι αναγκασμένος να καλύψει 100% του κόστους της επένδυσης αυτής από ίδια κεφάλαια.
Ερ: Συχνά γίνεται λόγος για απώλειες στη μεταφορά νερού. Με λίγα λόγια για τα δίκτυα. Σε τι κατάσταση είναι τα δίκτυα στην περιοχή;
Γιώργος Βλόντζος: Είναι πολύ σημαντικό η Πολιτεία να αναλάβει δράση προκειμένου να μειώσει τις απώλειες νερού, καθώς αυτό μεταφέρεται από μια περιοχή στην άλλη. Ενδεικτικά αναφέρω ότι το νερό που υδρομαστεύεται στη λίμνη Πλαστήρα, τους καλοκαιρινούς μήνες αρδεύει συγκεκριμένες περιοχές του νομού Λάρισσας, αλλά μέχρι το νερό αυτό να φτάσει στις αγροτικές εκτάσεις των Λαρισαίων παραγωγών, οδεύει μέσα από χωμάτινα κανάλια ή από ανοιχτές κοίτες ποταμών με αποτέλεσμα πολύ μεγάλες ποσότητες νερού, που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για άρδευση να χάνεται στη διαδρομή. Αυτή τη στιγμή δεν μπορούμε να μιλήσουμε με πολύ μεγάλη ακρίβεια για την ποσότητα που χάνεται, σίγουρα όμως είναι κάτι το οποίο με συγκεκριμένες παρεμβάσεις θα μπορούσε να βελτιώσει την αποδοτικότητα χρήσης νερού κατά πολύ μεγάλο ποσοστό.
Ερ: Στις επαφές σας με τους αγρότες εισπράττετε κάποια ανησυχία για την κατάσταση;
Γιώργος Βλόντζος: Η αγωνία είναι διαρκής και συνεχώς εντεινόμενη και είναι σε άμεση συνάρτηση με τη συμπεριφορά του κάθε υδρολογικού έτους. Τα τελευταία χρόνια στην περιφέρεια Θεσσαλίας δεν έχουμε υψηλά ποσοστά βροχόπτωσης με αποτέλεσμα αυτή η αγωνία, αυτό το στρες, να εντείνεται όλο ένα και περισσότερο.