Συγγραφέας παιδικών -και όχι μόνο- βιβλίων με τα έργα του να έχουν μεταφραστεί σε 30 γλώσσες, ακτιβιστής για το περιβάλλον αλλά και υποψήφιος πρόεδρος για τη χώρα του στις εκλογές του 2016, στις οποίες και κατέληξε τρίτος με 14%. Ο Άντρι Σνερ Μάγκανσον είναι ένα λαμπρό μυαλό που μιλά με την ευγένεια και την αγάπη για την κοινωνία, τον άνθρωπο και το περιβάλλον και που θα ήθελες να ακούς από τους πολιτικούς που μας περιτριγυρίζουν. Γι αυτό και σίγουρα δεν θα είχε μέλλον στην Ελλάδα.
Πρόσφατα βρέθηκε στην Αθήνα στο πλαίσιο των δράσεων «Αθήνα 2018. Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου» για μια ανοιχτή εκδήλωση συζήτηση και με την ευκαιρία μίλησε στο CNN Greece για την παιδική λογοτεχνία, τη χώρα του την Ισλανδία, τη χρεοκοπία και όσα άφησε πίσω της και τις σκέψεις του για το περιβάλλον.
Η κουβέντα με αυτόν τον φωτισμένο άνθρωπο ήταν μια αποκάλυψη για μένα και σε προσωπικό επίπεδο και θεωρώ ότι αξίζει να διαβαστεί γιατί θα προσθέσει λίγες περισσότερες γνώσεις για αυτή την εξωτική χώρα των βόρειων παραλλήλων.
Άντρι, μεταξύ άλλων γράφεις ιστορίες για παιδιά και νέους. Τί το ιδιαίτερο έχει το να γράφεις γι αυτές τις ηλικίες;
Κοιτάζοντας τα βιβλία που με ενέπνευσαν περισσότερο στη ζωή μου όπως αυτά της Αστριντ Λίντγκρεν, του Μίχαελ Έντε, του Τόλκιν και κάποιων Ισλανδών συγγραφέων, θεώρησα ότι από τα πιο σημαντικά πράγματα που θα μπορούσες να κάνεις θα ήταν να γράψεις ένα καλό παιδικό βιβλίο. Να το πάρεις πολύ στα σοβαρά και να καταβάλεις πολύ προσπάθεια, όχι απλώς για τη διασκέδαση σου. Και επίσης μια από τις ιδέες που είχα στο μυαλό μου ήταν να σπάσω αυτά τα όρια των ηλικιών ή των φύλλων, ανάλογα με τις οποίες κατηγοριοποιούνται τα παιδικά βιβλία.
Ήθελα να γράψω ένα βιβλίο που θα μπορούσε να το απολαύσει μαζί, όλη η οικογένεια. Οι δυνάμεις του μάρκετινγκ μας κατατάσσουν πάντα σε διάφορες κατηγορίες και καταλήγουμε να μην έχουμε πια μια κοινή κουλτούρα.
Στο πρώτο μου βιβλίο υπήρχαν πράγματα που ήθελα να πω και ένιωθα ότι ήταν αδύνατο να τα πω, ή ήταν πολύ τετριμμένα. Έτσι βρήκα έναν αλληγορικό τρόπο να τα πω μέσω ενός παιδικού βιβλίου.
Τα παιδιά σήμερα ωριμάζουν πολύ πιο γρήγορα από τη δική μας γενιά. Έχουν διαθέσιμη πάρα πολύ πληροφορία. Πιστεύεις ότι είναι πιο ευτυχισμένα; Τι είναι αυτό που χρειάζονται περισσότερο;
Εμείς κατανοούμε την ικανότητα της συγκέντρωσης μία ή δύο ώρες σε ένα βιβλίο, σε μία ιστορία. Αυτό σήμερα φαίνεται σαν κάτι πολύ περίεργο για κάποια παιδιά καθώς η ανταπόκριση στην αναζήτηση πληροφορίας μέσα από ένα τάμπλετ για παράδειγμα, είναι γρήγορη και εθιστική.
Η τεχνολογία είναι καταπληκτική και σου δίνει πολλές πληροφορίες αλλά νομίζω ότι πολύς κόσμος έχει αρχίσει να αναρωτιέται αν αυτό σημαίνει πρόοδος, ή αν έχει σταματήσει να βλέπει αυτή την τεχνολογία όπως την έβλεπε παλιότερα. Βλέπεις όλους αυτούς του νέους να είναι τόσο πιεσμένοι να λαμβάνουν τόσο επιφανειακή πληροφόρηση. Και αυτό που θέλουν είναι επιφανειακή και γρήγορη πληροφόρηση . Αυτό λοιπόν που θα ήθελα εγώ, είναι να μπορέσω να φέρω πραγματική ποιότητα στην κουλτούρα τους και σε αυτά που διαβάζουν.
Η Ισλανδία έχει παράδοση στη λογοτεχνία. Ο αναλφαβητισμός είναι σε μηδενικά επίπεδα και αναλογικά με τον πληθυσμό σας, εκδίδετε κάθε χρόνο τα περισσότερα βιβλία. Τι είναι αυτό που σας κάνει να αγαπάτε τόσο πολύ το βιβλίο;
Ο κόσμος παλιότερα έμενε πάρα πολύ στο σπίτι κατά τη διάρκεια του χειμώνα και το φως ήταν λιγοστό λόγω του βόρειου παραλλήλου που βρισκόμαστε. Έτσι οι ιστορίες και τα βιβλία ήταν μια μεγάλη ανακούφιση και ο κόσμος που αναγκαστικά έμενε πολύ μέσα στο σπίτι έμαθε να εκτιμά πολύ το βιβλίο. Υπήρχαν στο παρελθόν επαγγελματίες συγγραφείς και λογοτέχνες που ταξίδευαν στη χώρα από φάρμα σε φάρμα και διάβαζαν στον κόσμο διάφορα επικά ποιήματα, ιστορίες σαν αυτές του Τόλκιν, ιστορίες με ιππότες. Υπάρχει μια παράδοση στις φανταστικές ιστορίες. Και ο Τόλκιν έχει αναφορές στις ισλανδικές ιστορίες φαντασίας.
Η αδελφή του παππού μου ήταν μπέιμπι σίτερ για την οικογένεια Τόλκιν και τις άρεσε να ακούει αυτές τις ιστορίες. Ίσως είναι λοιπόν το σκοτάδι. Η προέλευση της Ισλανδίας, το πώς εγκατασταθήκαμε στην Ισλανδία και η ανάγκη να θυμόμαστε από πού ερχόμαστε. Και αυτό συγχωνεύτηκε με την κελτική παράδοση της αφήγησης παραμυθιών.
Έχεις ασχοληθεί με την πολιτική και τον ακτιβισμό. Σε τι διαφέρει η πολιτική ζωή της Ισλανδίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση;
Είναι δύσκολο να πω. Μετά το κραχ δημιουργήθηκε μια επιτροπή για να ερευνήσει τι συνέβη στον τραπεζικό τομέα. Και πολλοί τραπεζίτες θεώρησαν ότι αυτό είναι άδικο γιατί κρίνονταν ακριβώς για τις ίδιες πράξεις που έκαναν και οι τραπεζίτες στη Γερμανία ή στη Βρετανία και οι οποίοι δεν πήγαν κατηγορούμενοι.
Προέκυψε λοιπόν αυτό το αίτημα για απόδοση ευθυνών αλλά πιστεύω ότι ο κόσμος στην Ισλανδία δεν θεωρεί ότι πήγαμε αρκετά μακριά, γιατί το σύστημα και στην Ισλανδία μοιάζει αρκετά με αυτό της Ευρώπης.
Αυτό που είχαμε στην Ισλανδία μετά το κραχ ήταν η εμφάνιση ενός λαϊκισμού ο οποίος δεν εκδηλώθηκε με ρατσισμούς και μίσος αλλά με ένα διαφορετικό τρόπο στην πολιτική προσέγγιση και στον πολιτικό λόγο. Από την άλλη δεν πιστεύω ότι η πολιτική στην Ισλανδία είναι ένα καλό παράδειγμα προς μίμηση.
Έχουμε και εμείς τα ίδια προβλήματα όπως βλέπεις παντού στον κόσμο. Διαφθορά και σκάνδαλα. Βλέπεις πολιτικούς που αρνούνται να παραιτηθούν. Για παράδειγμα προχθές κάποιος πολιτικός ηχογραφήθηκε ενώ μιλούσε πολύ άσχημα για τις γυναίκες. Ο κόσμος ζητούσε την παραίτησή του αλλά είναι ακόμη στη θέση του. Επίσης έχουμε ανθρώπους που ήταν μπλεγμένοι στα Panama papers που ακόμη δεν έχουν παραιτηθεί. Έχουμε λοιπόν πολύ δουλειά να κάνουμε ακόμη.
Μέσα ή έξω από την ευρωπαϊκή ένωση; Μέσα ή έξω από το ευρώ;
Είναι δύσκολο να απαντήσω. Μ αρέσει η γενική ιδέα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αν τη συγκρίνουμε με όλα αυτά τα άσχημα του 20ου αιώνα. Τα λάθη της ΕΕ, το κόστος και οι δυσλειτουργίες της είναι πολύ μικρά σε σχέση με τα αποτελέσματα του 1ου και του 2ου παγκοσμίου πολέμου. Θα ήμουν λοιπόν πολύ θετικός σε αυτή την ιδέα. Όσων αφορά την Ισλανδία έχουμε ένα πρόβλημα με το νόμισμα το οποίο έχει τις διακυμάνσεις του και αυτό προκαλεί αβεβαιότητα σε όσους έχουν επιχειρήσεις.
Ναι αλλά το ότι είχατε το δικό σας νόμισμα δεν ήταν και ένα από τους λόγους για τους οποίους ξεπεράσετε την κρίση τόσο γρήγορα;
Είναι λίγο περίπλοκο, γιατί ήταν από τους λόγους για τους οποίους ξεπεράσαμε την κρίση αλλά και από τους λόγους που συνέβαλαν στο να προκληθεί η κρίση. Γιατί όταν το νόμισμα είναι ισχυρό, προσπαθείς να καταναλώσεις όσο περισσότερο μπορείς και δεν σκεφτόμασταν μακροπρόθεσμα. Εμείς στην Ισλανδία έχουμε διαφορετική οικονομική συμπεριφορά από χώρες όπως η Σουηδία, η Νορβηγία ή η Δανία όπου εκεί ο κόσμος βλέπει τα πράγματα περισσότερο μακροπρόθεσμα. Αλλά η αλήθεια είναι ότι το νόμισμα μας έδωσε επίσης ευελιξία.
Όταν λοιπόν ήρθε η κρίση, όλοι φτώχυναν με τον ίδιο τρόπο και όλοι είχαν ξανά την ευκαιρία να αποκαταστήσουν τη ζημιά με τον ίδιο τρόπο. Ένα ακόμη θέμα με την ΕΕ είναι ότι κάποιες φορές γινόμαστε σκεπτικιστές επειδή συγκεντρώνει τόση πολύ εξουσία και μάλιστα τόσο πολύ μακριά από εμάς. Είναι προτιμότερο να στέκεσαι στα δικά σου πόδια από το να φωνάζεις κάποιον άλλο να σε σώσει.
Θα είχατε ξεπεράσει την οικονομική κρίση αν ήσασταν στην ΕΕ και ακολουθούσατε τις πολιτικές που ακολούθησε η Ελλάδα για παράδειγμα;
Επίσης είναι λίγο περίπλοκο. Είχαμε μια τρελή αύξηση του τουριστικού ρεύματος, επίσης λόγω του νομίσματος. Και εκεί που νομίζαμε ότι χάναμε την φήμη μας πρώτον λόγο της κρίσης και μετά λόγω της έκρηξης ενός ηφαιστείου αν θυμάστε, το ηφαίστειο λειτούργησε αντίθετα απ ότι περιμέναμε. Στο μάρκετινγκ όλα παίζονται γύρω από το πώς θα τραβήξεις την προσοχή και με το ηφαίστειο για μια εβδομάδα όλα τα μάτια ήταν στραμμένα στην Ισλανδία. Αποτέλεσμα: Από 800.000 τουρίστες φτάσαμε τα δύο εκατομμύρια σε αυτά τα χρόνια.
Έτσι ο τουρισμός από μία μικρή βιομηχανία μετατράπηκε στη βασική μας βιομηχανία. Αυτό έδωσε πολλές δουλειές και από εκεί που είχαμε κρίση και λόγω των στεγαστικών δανείων φτάσαμε σήμερα να έχουμε στεγαστική κρίση και να μην φτάνουν τα σπίτια. Αυτή τη στιγμή το 20% της εργατικής δύναμης στην Ισλανδία είναι μετανάστες, που σημαίνει ότι ουσιαστικά έχουμε αρνητική ανεργία.
Είσαστε θετικοί απέναντι στη μετανάστευση και στην «εισαγόμενη» εργατική δύναμη;
Η μεταναστευτική πολιτική είναι πολύ αυστηρή. Είμαι μέλος μιας ομάδας που ήθελε να βοηθήσει την Ελλάδα στο θέμα του προσφυγικού, να πάρουμε δηλαδή και εμείς κάποιους πρόσφυγες, αλλά η μεταναστευτική πολιτική ήταν πολύ αυστηρή. Από τη στιγμή που υπήρχαν τόσες κενές θέσεις εργασίας αυτό που είπαμε ήταν, γιατί να μην φέρουμε εδώ κόσμο που αναζητά μια καλύτερη ζωή;
Σκοντάψαμε όμως στην μεταναστευτική πολιτική που έχει να κάνει με τη συνθήκη Σένγκεν.
Στην Ισλανδία είμαστε μόλις 300.000 κάτοικοι. Σε μια έκταση περίπου όση έχει και η Αγγλία. Έχουμε τόσες ενεργειακές πηγές που μπορούν να καλύψουν 5 εκατομμύρια κόσμο. Και έχουμε το 3% της παγκόσμιας παραγωγής αλουμινίου που σημαίνει ότι τα θεμέλια της οικονομίας είναι πολύ ισχυρά και δεν νομίζω ότι πρέπει να φοβόμαστε ότι κάποιος θα μας πάρει τις δουλειές και άλλα παρόμοια.
Ένας από τους λόγους που αρκετοί θαυμάζουν την Ισλανδία στην Ελλάδα είναι ότι εσείς βάλατε φυλακή μερικούς τραπεζίτες; Πιστεύεις ότι θα μπορούσε να γίνει αυτό αν είσασταν στην ευρωπαϊκή Ένωση;
Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν έκανε κάτι ανάλογο και δέκα χρόνια τώρα μετά την κρίση βλέπουμε να έρχονται στο φως τεράστια σκάνδαλα που φαίνεται να αγγίζουν όλο το τραπεζικό σύστημα της Ευρώπης. Η Ευρώπη ασκεί επιτέλους ένα είδος πίεσης στην τραπεζική βιομηχανία γιατί φαίνεται ότι διεθνώς υπάρχουν πολλά εγκληματικά μυαλά στην κορυφή αυτής της πυραμίδας.
Η Ισλανδία έκανε κάτι γι αυτό αλλά δεν νομίζω ότι σωθήκαμε. Όταν ήμουν νεότερος, το να δουλέψεις σε μια τράπεζα στην Ισλανδία θεωρείτο μια βαρετή δουλειά. Οι τράπεζες ήταν κρατικές και ο μισθός ήταν όσο και ο μισθός ενός δασκάλου.
Μετά αυτό άλλαξε. Ο κόσμος έβλεπε τραπεζίτες να μετακινούνται με ιδιωτικά τζετς να έχουν ακριβά αυτοκίνητα και οι δάσκαλοι να έχουν μείνει εκεί που ήταν, μισθολογικά. Αυτό χώρισε κοινωνικά την Ισλανδία με ένα τρόπο. Ήμασταν μια ισορροπημένη κοινωνία και ξαφνικά αρχίσαμε να βλέπουμε κόσμο να ζει με ένα εντελώς διαφορετικό τρόπο, και με διαφορετικές ευκαιρίες από άλλους. Οι άνθρωποι οι οποίοι ήταν αναμεμιγμένοι στη χρεοκοπία της Ισλανδίας, θεωρούνταν οι πιο μορφωμένοι που έβγαλε το εκπαιδευτικό σύστημα. Στελέχη που ήρθαν από το Χάρβαρντ, το ΜΙΤ και αντίστοιχα πανεπιστήμια με τα διδακτορικά τους.
Ήταν η χρυσή γενιά της Ισλανδίας. Επενδύεις σαν κοινωνία τόσο πολύ σε αυτά τα ταλέντα και τελικά τα ταλέντα στρέφονται κατά της κοινωνίας. Το τραύμα για την Ισλανδία ήταν μεγάλο.
Είσαι γνωστός επίσης για τις προσπάθειες σου για τη σωτηρία των Ισλανδικών Highlands από την άκρατη εξορυκτική δραστηριότητα και γενικότερα για περιβαλλοντικά θέματα. Στην Ελλάδα ίσως θα σου έλεγαν ότι είσαι αντιδραστικός, ιδεοληπτικός και κομμουνιστής που μισείς την επιχειρηματικότητα και ότι η χώρα χρειάζεται επενδύσεις και ανάπτυξη κτλ κτλ. Στην Ισλανδία πως αντιμετωπίζετε τα περιβαλλοντικά θέματα;
Περίπου με τον ίδιο τρόπο που είπες. Στις αρχές τις προηγούμενης δεκαετίες η κυβέρνηση αποφάσισε να εκμεταλλευτεί μέχρι και το τελευταίο ποτάμι για την παραγωγή αλουμίνας. Πολλοί άνθρωποι πίστεψαν ότι αυτό είναι το κλειδί για το μέλλον ώστε να έχουμε μια καλή και άνετη ζωή. Για μένα σαν συγγραφέα παιδικών βιβλίων αλλά και ως ενός ανθρώπου που γνώριζε και είχε ταξιδέψει στα highlands, είδα σε αυτό μια δυστοπία.
Ήταν πολύ ενδιαφέρον να βρίσκομαι σε ένα περιβάλλον ειδικών που υποστήριζαν την εκμετάλλευση της φύσης για το καλό της οικονομίας και οι οποίοι είχαν μια ατζέντα παρόμοια με αυτή των τραπεζιτών. Δούλευαν κυρίως για λογαριασμό τους και πολύ λιγότερο για την οικονομία της χώρας. Μπορεί να δημιούργησαν μερικές δουλειές σε κάποια χωριά αλλά για το σύνολο της οικονομία της χώρας όχι. Όταν έχεις ένα μικρό έθνος και ρίχνεις για παράδειγμα στον κατασκευαστικό τομέα 5 δισεκατομμύρια ευρώ δημιουργείς θέσεις εργασίας για ένα μακρόχρονο διάστημα.
Μετά από κάτι τέτοιο το hangover είναι πολύ άσχημο. Μετά διαπιστώσαμε ότι ο κατασκευαστικός τομέας υπονόμευσε άλλες βιώσιμες βιομηχανίες. Διαπιστώσαμε ότι θυσιάσαμε τα highlands για την οικονομία και τελικά θυσιάσαμε και τα highlands και την οικονομία. Αλλά αυτό που συνέβη ήταν πέρα κάθε δυνατότητας και αναλογίας για μια μικρή χώρα όπως η Ισλανδία.
Όταν έγραψα το βιβλίο μου Dreamland το οποίο έγινε ταινία και στο οποίο αναφέρομαι στην καταστροφή των highlands, μου ήταν πολύ δύσκολο να μιλήσω γιατί υπήρχε απίστευτη πόλωση. Έπρεπε να επινοήσω μια νέα γλώσσα για να μιλήσω γι αυτά τα πράγμα. Να δημιουργήσω εναλλακτικές ιστορίες γιατί αν πάντα λες «ναι» στο προφανές, όπως στην περίπτωση της αλουμίνας, θα καταλήξεις με μια μόνο βιομηχανία και η οποία θα καταλήξει να είναι η μεγαλύτερη πολιτική δύναμη και επίσης αν ο κλάδος αυτός βρεθεί σε κρίση θα παρασύρει μαζί του όλη τη χώρα.
Έχει ειπωθεί ότι η επόμενη μεγάλη επανάσταση θα έχει αφετηρία και θα αναδεικνύει περιβαλλοντικά αιτήματα. Ποια είναι η γνώμη σου;
Αν δούμε τα δεδομένα θα συμφωνήσουμε ότι έχουν μεγάλο ενδιαφέρον. Την υπερθέρμανση του πλανήτη για παράδειγμα ή την οξίνιση των ωκεανών την αλλαγή του ph της θάλασσας δηλαδή, που είναι η μεγαλύτερη στα τελευταία 30 εκατομμύρια χρόνια. Βλέπουμε δηλαδή αλλαγές τεραστίων διαστάσεων που είναι δύσκολο να τις καταλάβουμε στην πραγματική τους διάσταση. Όταν λέμε υπερθέρμανση του πλανήτη ή οξίνιση των ωκεανών, αυτές είναι φράσεις περιέχουν μόνο το 1% του πραγματικού προβλήματος.
Όταν λοιπόν θα μιλάμε γι αυτά τα πράγματα θα πρέπει οι λέξεις μας να περιέχουν το πένθος, όπως το να μιλάγαμε για κάποιον άνθρωπο μας που χάσαμε. Σήμερα όμως το να μιλάμε γι αυτά τα πράγματα ακούγετε λίγο σαν θόρυβος. Ίσως σε 50 χρόνια, να καταλαβαίνουμε αυτό το πένθος και το τραύμα. Στην Ισλανδία κάναμε μια έρευνα και είδαμε ότι το 2006 ο όρος «υπερθέρμανση του πλανήτη» ειπώθηκε στα μέσα ενημέρωσης μία φορά, μία φορά το 2007, καμία το 2008 και δύο φορές το 2009.
Καταλαβαίνετε λοιπόν πόσο νέα είναι αυτή η πληροφορία για τον κόσμο.
Σαν να έλεγες τη λέξη δημοκρατία στις αρχές του 19ου αιώνα. Αν μίλαγες για παράδειγμα για τα δικαιώματα των γυναικών το 1850 προσπάθησε να φανταστείς τι επίδραση θα μπορούσε να έχει αυτό στον κόσμο. Θεωρώ λοιπόν ότι είμαστε σε ένα πολύ πρώιμο στάδιο στο να καταλάβουμε μεγάλους και σημαντικούς όρους όπως «υπερθέρμανση του πλανήτη». Αν το δεις σοβαρά μπορείς να το συγκρίνεις μόνο με τον Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο όταν το κόσμος χρειάστηκε να δαπανήσει το 40% του ΑΕΠ του για βγει από αυτόν και τις συνέπειες του. Και αυτό όπως θα σας πουν και σοβαροί επιστήμονες δεν μπορεί να γίνει μόνο από συνειδητοποιημένους πολίτες αλλά από το να αποφασίσουμε τι στάση θα κρατήσουμε απέναντι στο πετρέλαιο και στους υπόλοιπους υδρογονάνθρακες.
Στα ελληνικά κυκλοφορούν από τις Εκδόσεις Πατάκη το βιβλίο του «ΤΙΜΑΚΙΣΤΑΝ – Το σεντούκι του χρόνου» και το παιδικό μυθιστόρημά του «Τα παιδιά του γαλάζιου πλανήτη».