Συγγραφέας, δημοσιογράφος και αρθρογράφος σε μεγάλες εφημερίδες ανά τον κόσμο, με τα βιβλία της να έχουν μεταφραστεί σε δεκάδες γλώσσες, η Σλαβένκα Ντράκουλιτς έζησε από κοντά την διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, έγραψε χιλιάδες σελίδες για τα γεγονότα και το βίωμα του πολέμου και αφιέρωσε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής της στο να προσπαθεί να εξηγήσει τι συνέβη στη Γιουγκοσλαβία, στη δεκαετία του ‘90.
Με αφορμή τα γεγονότα στην Καταλονία αλλά και με την ραγδαία άνοδο τους εθνικισμού και της ακροδεξιάς στην Ευρώπη, η Σλαβένκα Ντράκουλιτς μίσησε στο CNN Greece για τους αναπόφευκτους παραλληλισμούς του τότε με το σήμερα, επισημαίνοντας ότι αν αρχίσει να μεταδίδεται ο ιός του εθνικισμού, δύσκολα τον σταματάς.
Έχετε πει ότι «το μεγάλο εμπόδιο για έναν πόλεμο είναι η ψυχολογία. Χρειάζεται μια δικαιολογία πριν αρχίσει κάποιος να σκοτώνει". Στην Καταλονία αντιμετωπίζουμε μια περίπλοκη κατάσταση με μια επικίνδυνη άνοδο του ριζοσπαστικού εθνικισμού και μια σκληρή απάντηση από τη Μαδρίτη. Κάποιοι θα πουν είναι απίθανη μια ένοπλη σύγκρουση στην Ισπανία, αλλά αν επιστρέψουμε λίγα χρόνια πριν θα δούμε ότι υπήρχαν ισχυρές ένοπλες ομάδες στη χώρα των Βάσκων.
Ζήσατε τον πόλεμο στη Γιουγκοσλαβία από την πρώτη στιγμή. Νομίζετε ότι υπάρχουν ή βρίσκονται σε εξέλιξη οι προϋποθέσεις για να καταστεί η κατάσταση στην Καταλονία βίαιη;
Για οποιονδήποτε πόλεμο βασικά θα πρέπει να οπλίσεις τους ανθρώπους. Αλλά αν μιλάμε για ψυχολογικές προϋποθέσεις, η απόλυτη προϋπόθεση είναι η βία στο λόγο, στην καθημερινή γλώσσα. Ίσως ακούγεται λίγο περίεργο, αλλά τα σκληρά λόγια έχουν δύναμη. Ο εθνικισμός χρειάζεται έναν εχθρό και πρέπει να είναι σαφές ποιος είναι ο εχθρός.
Στην πραγματικότητα πρέπει να δημιουργήσει τον εχθρό.
Ως εκ τούτου, η εθνικιστική μηχανή προπαγάνδας μέσω των μέσων ενημέρωσης αρχίζει να μιλά τη γλώσσα του πολέμου. Αν υπάρχει ιστορικό σύγκρουσης μεταξύ των δύο πλευρών, τόσο καλύτερα, διότι θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί, για να χειραγωγήσει, να στρεβλώσει, να διαιρέσει τους ανθρώπους να προκαλεί συναισθήματα και να εμφυσήσει το φόβο και το μίσος. Γι αυτό είναι απαραίτητη η σκληρή γλώσσα.
Ποιες είναι οι πρώτες ενδείξεις μιας ενδεχομένως σοβαρής εμφύλιας σύγκρουσης;
Είναι εκείνο το είδος το λόγου, όταν έχεις την αίσθηση ότι το αίμα στάζει από τις λέξεις.
Πολύ πριν ξεσπάσουν οι πόλεμοι στην πρώην Γιουγκοσλαβία, ακούγαμε και διαβάζαμε μισές αλήθειες, μύθους και χοντρά ψέματα για την άλλη πλευρά - είτε αυτή ήταν της Σερβίας, της Κροατίας, της Βοσνίας ή του Κοσσόβου. Συνηθίζαμε να λέμε ότι προηγείται ο "πόλεμος λέξεων" πριν τον πραγματικό πόλεμο. Κρίνοντας από αυτό που διάβασα, μου φαίνεται ότι οι Ισπανοί και οι Καταλανοί δεν έχουν φτάσει ακόμα εκεί, παρά τις πολιτικές αποφάσεις. Εξακολουθούν να επικοινωνούν με μάλλον πολιτισμένο τρόπο.
Γιατί κατά τη γνώμη σας ο εθνικισμός και ο φασισμός βρίσκεται σε άνοδο στην ΕΕ;
Σαφώς, λόγο του φόβου. Αλλά, από πού προέρχεται αυτός ο φόβος και γιατί τώρα; Πρόκειται για μια σύνθετη ερώτηση. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η μαζική μετανάστευση το 2015 και το 2016 και οι τρόποι με τους οποίους την αντιμετώπισαν οι πολιτικοί της ΕΕ, οι περιφερειακές διαιρέσεις, οι χειρισμοί κ.λπ. Προκάλεσαν αυτή την άνοδο
Αλλά ο φόβος πρέπει να έχει βαθύτερους λόγους. Νομίζω ότι ήμασταν μάλλον αφελείς όταν πιστεύαμε ότι μετά το 1989 η ζωή στην Ευρώπη θα είναι όμορφη και ειρηνική.
Η ΕΕ αποτελείται από πολλά διαφορετικά μέλη - άνισα σε μέγεθος, σε οικονομική ανάπτυξη, με διαφορετική ιστορία, διαφορετική πολιτική κουλτούρα και πολιτισμό. Οι απογοητεύσεις είναι πολλές και συσσωρεύονται, αντί να μειώνονται. Ένας τρόπος να τις εκφράσεις είναι ο εθνικισμός και η άνοδος της άκρας δεξιάς, ειδικά όταν επικρατεί το αίσθημα της ανασφάλειας.
Οι περιοχές της Ευρώπης όπου υπάρχουν αποσχιστικά κινήματα έχουν μικτές κοινωνίες με διαφορετικές εθνοτικές ομάδες. Είναι αυτό αρκετό για να αποτρέψει μια βίαιη σύγκρουση;
Από την εμπειρία μου σας λέω πως όχι. Το εθνοτικό μείγμα δεν αποτελεί εγγύηση για την ειρήνη. Δεν υπήρχε περισσότερο εθνοτικά ανάμικτη περιοχή από την πρώην Γιουγκοσλαβία, ιδίως τη Βοσνία και Ερζεγοβίνη. Για πολλούς φαινόταν αδύνατο να χωρίσεις αυτούς τους ανθρώπους. Αλλά αυτό είναι μια λογική σκέψη. Ο πόλεμος, ειδικά ένας εμφύλιος πόλεμος, έχει να κάνει με το συναίσθημα.
Το τραύμα του πολέμου στις χώρες της πρώην Γιουγκοσλαβίας εξακολουθεί να υφίσταται. Βρέθηκα εκεί πριν από δύο χρόνια. Πολλοί άνθρωποι, ακόμη και στο Σαράγιεβο, μια πόλη που υπέφερε, νιώθουν μια νοσταλγία για την Γιουγκοσλαβία και λένε ότι “η ζωή τους ήταν καλύτερη τότε”. Πώς το εξηγείτε αυτό;
Είναι εύκολο να το εξηγήσεις. Αυτοί οι άνθρωποι δεν είναι "γιουγκο - νοσταλγικοί" όσον αφορά το πολιτικό καθεστώς.
Είναι νοσταλγικοί για την ειρήνη, την ασφαλή εργασία και το σταθερό εισόδημα στο τέλος του μήνα. Σήμερα πολλοί από αυτούς αγωνίζονται απλώς για να επιβιώσουν ... Γιατί λοιπόν να μην νοσταλγούν το παρελθόν;
Τι διδάγματα μπορούν να πάρουν οι κυβερνήσεις και τα αποσχιστικά κινήματα από τη γιουγκοσλαβική εμπειρία;
Δυστυχώς, μόνο αρνητικά. Όπως, για παράδειγμα, ότι είναι δυνατό να καταστραφεί ακόμη και μια πολύ σφιχτά δεμένη κοινότητα ανθρώπων που ζούσαν μαζί ειρηνικά για σχεδόν πενήντα χρόνια. Η τιμή του θανάτου και της καταστροφής είναι υψηλή, αλλά ποιος νοιάζεται;