Τι να σκεφτόταν ο Λένιν ένα τυχαίο βράδυ το χειμώνα του 1916 στο Cabaret Voltaire του Βερολίνου; Μέσα στην ομίχλη από τους καπνούς των τσιγάρων και με τη βότκα να ρέει άφθονη, ίσως κάποιος να των ρώτησε -ίσως και όχι- αν θα γίνει επανάσταση στη Ρωσία. Και η απάντηση DA DA (ναι ναι στα ρώσικα) ακούστηκε δυνατά.
Αυτή λένε ότι έμελλε να γίνει η γενέθλια νύχτα ενός νέου καλλιτεχνικού ρεύματος. Ο ντανταϊσμός είχε γεννηθεί με νονό τον Λένιν. “Κάποιοι λοιπόν υπέθεσαν ότι ο Λένιν ήταν ντανταϊστής και η Οκτωβριανή επανάσταση μια ντανταϊστική περφόρμανς. Αν είναι έτσι τότε τι άλλο θα μπορούσε να είναι το χτίσιμο του τείχους του Βερολίνου τον Αύγουστο του 1961 και τι ή πτώση του στις 9 Νοεμβρίου του 1989 όταν πια δεν είχε τίποτα να προστατεύσει;”
Σας φαίνεται τρελό; Μπορεί να μην έχει και πολύ σχέση με την στεγνή ιστορική πραγματικότητα όπως τη διαβάζουμε στα βιβλία, στα δημοσιεύματα και βλέπουμε στα ντοκιμαντέρ. Αλλά αν βάλουμε μέσα στην ιστορία το βιωματικό στοιχείο πιθανότατα αυτή να γίνει πιο ενδιαφέρουσα.
Κάποιες φορές μάλιστα ίσως να είναι και πιο κοντά στην αλήθεια.
Ιστορία και βίωμα
Ένα μυθιστόρημα ή μια βιωματική καταγραφή της ιστορίας μπορεί να είναι πιο κοντά στην ιστορική πραγματικότητα και να πείθει περισσότερο τον αναγνώστη.
Δεν έχετε αναρωτηθεί ποτέ γιατί οι απολυταρχικοί πολιτικοί, (βασικά όλοι οι πολιτικοί απλά οι φέροντες τον “δημοκρατικό μανδύα” ξέρουν να το κρύβουν καλύτερα) μισούν περισσότερο τους λογοτέχνες από τους ιστορικούς; Γιατί την προσωπική ιστορία του καθενός δεν μπορείς να την αμφισβητήσεις και έχει τη δύναμη να επιβάλλεται ως αντανάκλαση της ιστορικής πραγματικότητας. Η προσωπική ιστορία μπορεί να συγκινήσει τους πάντες. Ενώ τους ιστορικούς, του έχουν στο χέρι. Η ιστορία δέχεται ερμηνείες. Άσε που πάντα θα βρίσκονται διαθέσιμοι αναθεωρητές να τα κάνουν “μπάχαλο”. Μήπως δεν το έχουμε δει και στην Ελλάδα αυτό;
Και σε τελική ανάλυση ιστορία δεν διαβάζουν οι προλετάριοι. Τώρα πια ούτε καν η μεσαία τάξη. Ενώ λογοτεχνία;
Φανταστείτε τώρα ότι αντί οι Αμερικανοί να είχαν ρίξει την ατομική βόμβα στη Χιροσίμα να την είχαν ρίξει στο Βερολίνο.
Δεν θα υπήρχε Ανατολική Γερμανία, δεν θα υπήρχε Ανατολικό και Δυτικό Βερολίνο, δεν θα υπήρχε τείχος. Δεν θα υπήρχε ούτε η γεμάτη συμβολισμούς φωτογραφία του λοχία Μιχαήλ Πέτροβιτς Μίνιν να καρφώνει τη σημαία με το σφυροδρέπανο στο Ράιχσταγκ, για να τη βλέπουμε να γεμίζει το Facebook κάθε χρόνο στις 7 Μαΐου.
Υποθέσεις θα μου πείτε. Ναι υποθέσεις αλλά και ένας πέρα για πέρα πραγματικός προβληματισμός ανθρώπων που έζησαν ελεύθεροι - “φυλακισμένοι” στο Δυτικό Βερολίνο την περίοδο του ψυχρού πολέμου και με την πτώση του τείχους έπεσε και αυτό που προστάτευε τον υπέροχο και τόσο δημιουργικό (ψεύτικο;) μικρόκοσμό τους.
Η ζωή μέσα στο τείχος
Πέρυσι τέτοια εποχή είχαμε παρουσιάσει μια συνέντευξη του Τάκη Τουλιάτου, ενός Έλληνα που έζησε στο Βερολίνο από τη δεκαετία του 70 μέχρι λίγο μετά την πτώση του τείχους. Συγγραφέας και σκηνοθέτης ο Τουλιάτος τότε παράδιδε το χειρόγραφό του βιβλίου του με τίτλο Berlin Berlin, στο οποίο συγκέντρωνε προσωπικές ιστορίες από το Δυτικό Βερολίνο του ψυχρού πολέμου. Το βιβλίο κυκλοφόρησε πριν λίγο καιρό και είναι μια βιωματική ιστορία του Δυτικού Βερολίνου για όσους θέλουν να μάθουν τι συνέβαινε σε αυτόν τον καπιταλιστικό θύλακα
μέσα στην καρδιά του κομουνισμού. Όχι αυτά που έγραφαν οι Δυτικές εφημερίδες. Τι γινόταν στους, δρόμους, στα πανεπιστήμια, στα μπαρ, μέσα στα σπίτια. Και πολλά περισσότερα ακόμη, όπως γιατί σήμερα, 28 χρόνια μετά, η ακροδεξιά στη Γερμανία καλπάζει , πως γίνεται υπόγεια η απενοχοποίηση για το ναζιστικό της παρελθόν και γιατί η ακροδεξιά βρίσκει πρόσφορο έδαφος στην Ανατολική Γερμανία. Και όχι, δεν είναι μόνο λόγω της μεγαλύτερης φτώχειας όπως πολύ πιθανό να βιαστούν να πουν κάποιοι.
Η αστική τάξη αντεπιτίθεται
“Στη γενιά του Μάη του '68, έλαχε η υποχρέωση να επεξεργαστεί το ναζιστικό παρελθόν της χώρας που κρεμόταν πάνω από το κεφάλι της σας δαμόκλειος σπάθη” γράφει ο Τουλιάτος. Και πρώτος στόχος αυτής της γενιάς που έβγαλε ηγέτες όπως ο Ρούντι Ντούτσκε, αλλά και ανθρώπους που πέρασαν στην αντίπερα όχθη και αναφερόμαστε προφανώς στην ομάδα Μπάαντερ - Μάινχοφ, ήταν οι ίδιοι τους οι γονείς.
“Οι γονείς τους που ανέχθηκαν παθητικά και βοήθησαν στην άνοδο του Χίτλερ αλλά και που μετά τον πόλεμο δεν βρήκαν το σθένος να ζητήσουν συγνώμη τόσο από τα θύματά τους όσο και από τα παιδιά τους που καταδικάστηκαν να μεγαλώσουν με αυτό το βάρος.
Αυτή η αντιπαράθεση της γενιάς του Μάη με τους γονείς τους, αποδείχθηκε πρότυπο αποφασιστικότητας και έγινε με την ειλικρίνεια και την αυστηρότητα που θα έπρεπε. Σε αντίθεση με την Ανατολική Γερμανία που μετά τον πόλεμο είδε τον εαυτό της ως εκ των προτέρων κληρονόμο του αντιφασιστικού αγώνα και καθάρισε. Γι αυτό και κάποιοι λένε ότι η άνοδος του νεοναζισμού στην Ανατολική Γερμανία μετά το 1989 είναι αποτέλεσμα της ελλιπούς διαχείρισης των ανοιχτών λογαριασμών της με το ναζιστικό παρελθόν.”
Καντ, Μάο και Στάλιν
Στο Berlin Berlin οι προσωπικές ιστορίες των επώνυμων αλλά κυρίως των ανώνυμων διαμορφωτών αυτής της κοινότητας γίνονται το πινέλο και οι μπογιές πάνω στον καμβά του Westberlin, μιας πόλης μοναδικής στην ιστορία που πλέον δεν υπάρχει.
Ο Ρολφ, ο Βόλφγκανγ Ζ., ο Παπασπύρου και πολλοί άλλοι που περνούν από τις σελίδες του Berlin Berlin και το γεμάτο καπνό μπαρ Slumberland, οι "Καταστασιακοί", φοιτητές, “εξόριστοι” από τη Δυτική Γερμανία που ήθελαν να γλυτώσουν το στρατό, ξένοι που ήρθαν για να βιώσουν το όνειρό τους, διαμορφώνουν την κοινωνική και πολιτική ατμόσφαιρα και μαζί τους διαμορφώνεται και η προσωπικότητα του συγγραφέα που μπαίνει μαζί τους στον “μαγικό κόσμο” της νεωτερικής αμφισβήτησης του κομμουνισμού με κομουνιστικά ιδεολογικά εργαλεία, που εκείνη την περίοδο έδινε απλόχερα ο Μαοϊσμός (ή νόμιζαν ότι έδινε).
Οι ιδεολογικές συζητήσεις περί εμπνεύσεων και Καντ, Μάο και Στάλιν, συνεχίζονται για χρόνια πάνω από ποτήρια μπύρας, σε πανεπιστήμια και κοινόβια, σπίτια και καταλήψεις αλλά και με τα ιδιαίτερα γούστα που πρόσφερε το ιστορικό μπουρδέλο στο 36 της Πότσνταμερστράσε.
Το πολιτικό ελευθεριακό πλαίσιο που έχει διαμορφωθεί στο Βερολίνο στις δεκαετίες 60 και '70 το καθιστούν πλέον μια αυτόνομη οντότητα και όχι κομμάτι ενός όλου όπως ήταν πριν τον πόλεμο. Σήμερα το Βερολίνο είναι ενιαίο αλλά δεν υπάρχει πια το Westberlin.
“… στο Δυτικό Βερολίνο ένιωθα απόλυτα ασφαλής. Και αυτή μου την Ασφάλεια την αντλούσα από το τείχος, ναι, το γκρίζο και πανάσχημο τείχος που με περιέβαλε και με έκανε να νιώθω μοναδικός, γιατί ενώ η παρουσία του Τείχους γύρω από τη νησίδα προκαλούσε γενικά ένα αίσθημα αποκλεισμού και κατάθλιψης, εμένα μου προσέφερε ένα αίσθημα ελευθερίας και ευωχίας.
Ελεύθερος φυλακισμένος
Με το τείχος να με περιβάλει ένιωθα ελεύθερος όσο ποτέ άλλοτε στη ζωή μου και όσο πουθενά στον κόσμο. Και ούτε με ένοιαζε και πολύ αν ήταν “τείχος της ντροπής” όπως το ήθελε η Δύση ή “αντιφασιστικό ανάχωμα” όπως το ήθελα η Ανατολή. Εγώ το ένιωθα απλώς σαν ένα προνόμιο αφού η παραμονή μου εκεί με έκανε κομμάτι μια συνεύρεσης ανθρώπων απ όλο τον κόσμο οι οποίοι απρόθυμοι να προσαρμοστούν στον τόπο τους και σε μία πραγματικότητα αντίθετη και εχθρική στις προσδοκίες τους, φακελώθηκαν κατά κάποιο τρόπο και “ανεπαισθήτως βρέθηκαν από τα Τείχη έξω” ( ή όχι και ανεπαισθήτως). Και βρήκαν στο Δυτικό Βερολίνο το κατάλληλο τοπίο όπου ο καθένας μπορούσε να βιώσει τον εαυτό του όσο έντονα άντεχε...”
Οι ιστορίες του Τάκη Τουλιάτου για το Δυτικό Βερολίνο δίνουν ακόμη μια διάσταση για το το πολιτικό σκηνικό στη δεκαετία του '70, μέσα από το ιδιαίτερο βίωμα των πρωταγωνιστών, όπως και στην περίπτωση της αντιμετώπισης του ναζιστικού παρελθόντος της Γερμανίας.
“Μετά το το σοκ του Μάη του '68, το γερμανικό αστικό κράτος άρχισε να ανασυντάσσεται με γρήγορους ρυθμούς και να δείχνει τα δόντια του. Τα πλέον κοφτερά ήταν ο λεγόμενο Berufsverbot, δηλαδή η απαγόρευση ασκήσεως επαγγέλματος στο δημόσιο, σε άτομα με αριστερή πολιτική δράση είτε παρούσα είτε σε παλαιότερο χρόνο.”
O Tάκης Τουλιάτος με το δημοσίευμα που έχει την γνωστή φωτογραφία με τον ετοιμοθάνατο φοιτητή Μπένο Όνεζοργκ. Πηγή: CNN Greece
Μετά το Μάη
Η περίπτωση της Φρειδερίκης Ντόλιγκερ Χάουσμαν, που προσέφερε βοήθεια με καθαρά αλτρουιστικό κίνητρο στον ετοιμοθάνατο φοιτητή Μπένο Όνεζοργκ στα επεισόδια που έγιναν στην επίσκεψη του Σάχη στο Βερολίνο, ήταν χαρακτηριστική. Η Χάουζμαν φωτογραφήθηκε από κάποιον φωτογράφο και η η φωτογραφίας της έκανε το γύρω του κόσμου. Από την κυβέρνηση χαρακτηρίστηκε σαν αντικαθεστωτική ενέργεια και απαγορεύτηκε ο διορισμός της σαν δασκάλα.
Το γεγονός αυτό οδήγησε το συγγραφέα και τον φίλο του Βόλφγκανκ να κάνουν μια ταινία συνδέοντας αυτό το γεγονός με μια άλλη δολοφονία ενός αριστερού ακτιβιστή λίγο μετά το Μάη του '68. Η ταινία δεν έγινε ποτέ αλλά τα αποτυχημένα γυρίσματα οδήγησαν τον Τουλιάτο στην Ακαδημία Κινηματογράφου η οποία έβγαλε στη συνέχεια τους μεγαλύτερους κινηματογραφιστές του νέου γερμανικού σινεμά.
Και αυτό ήταν προϊόν του Westberlin.
Αυτά και άλλα πολλά μπορεί να βρει κανείς στις σελίδες του Berlin Berlin, ιστορίες για μια πόλη που σήμερα γιορτάζει τα 28 χρόνια από την πτώση του τείχους που τη χώριζε στα δύο.
Μόνο που αυτή η πτώση για κάποιους ήταν το τέλος ενός ονείρου, κάτι που ελάχιστα έχει ακουστεί μέχρι τώρα.
Και κάτι τελευταίο. Μη θεωρηθεί ότι αυτό το κείμενο είναι διαφήμιση ενός βιβλίου. Όπως είπαμε άλλωστε, σήμερα, ελάχιστοι πια αγοράζουν βιβλία.