Το αυτοκίνητο καθώς αφήνει πίσω του την Ξάνθη ανεβαίνει προς τα ορεινά του νομού σε ένα μαγευτικό τοπίο. “Ελβετία είμαστε εδώ πάνω” θα μας πει λίγο αργότερα ο Χουσεΐν σε ένα καφενείο της Μύκης. Το ότι η περιοχή είναι είναι φτωχή και απέχει πολύ από αντίστοιχες περιοχές της ελληνικής επαρχίας, εύκολα το διακρίνει κανείς. Μικροί κλήροι, αυτοσχέδια θερμοκήπια, αγροτικές εργασίες με άλογα και μουλάρια. Εικόνες μιας άλλης εποχής.
Η περιοχή της Ξάνθης στενάζει από την οικονομική κρίση. Το πρόβλημα στα Πομακοχώρια (που σε κάποια χωριά δεν θέλουν να ακούν καν αυτόν τον όρο) ή μουσουλμανικά χωριά, δεν είναι τόσο έντονο όσο στην πρωτεύουσα του νομού, λόγω της μετανάστευσης, που για την περιοχή είναι ταυτόχρονα, “δώρο και εφιάλτης”. Γιατί ναι μεν λεφτά έρχονται αλλά οι οικογένειες είναι μοιρασμένες μεταξύ Ελλάδας, Γερμανίας, Ολλανδίας ή κάποιας άλλης χώρας, συνήθως της Ευρώπης. Για όσους δεν έχουν τη δυνατότητα να φύγουν, η ζωή είναι πολύ δύσκολη και γίνεται δυσκολότερη.
Η παραδοσιακή ασχολία των κατοίκων της περιοχής ήταν ο καπνός. Οι τιμές έχουν πέσει μόλις στα 3 ευρώ το κιλό και με το ζόρι βγαίνουν τα έξοδα. Και σαν να μην έφτανε αυτό, φέτος ο μεσίτης που πήρε τα καπνά “βάρεσε κανόνι” και οι άνθρωποι δεν έχουν πληρωθεί ακόμη. Είναι το μόνιμο παράπονο που θα ακούσεις στα καφενεία.
Η παραγωγή πλέον είναι μικρή, το κόστος μεγάλο και το εισόδημα μικρό και είναι κοινό μυστικό ότι αρκετοί κάτοικοι από το να βάλουν καπνά, αγοράζουν από κάποιον παραγωγό ένα μικρό κομμάτι τις παραγωγής του, προκειμένου να εμφανίσουν εισόδημα και να μπορούν να κάνουν δήλωση ως αγρότες να έχουν ασφάλιση στον ΟΓΑ.
“Πέτρινα χρόνια”
Ο Χουσεΐν και ο Χασάν στη Μύκη, μας καλούν να κεράσουν καφέ. “Έχω δύο αγόρια και είναι στη Γερμανία για δουλειά. Ο άντρας της κόρης μου επίσης στη Γερμανία. Έρχονται κάθε έξι μήνες, μένουν για λίγο και μετά ξαναφεύγουν.”
Στα 60 του χρόνια ο Χουσεΐν έζησε τα χρόνια της απομόνωσης πριν το 1991 όταν και καταργήθηκαν από την κυβέρνηση Μητσοτάκη ( με πρωτοβουλία της προηγούμενης οικουμενικής κυβέρνησης Ζολώτα) τα διοικητικά μέτρα. (περιορισμοί στις μεταβιβάσεις ακινήτων, άρνηση παροχής οικοδομικών αδειών, επιλεκτική παροχή επαγγελματικών αδειών οδήγησης, αποκλεισμός από δάνεια, αφαίρεση της ιθαγένειας όσων μουσουλμάνων είχαν εγκαταλείψει οριστικά την Ελλάδα κα). Μία πολιτική διακρίσεων που υπάκουε στο σχεδιασμό της εξωτερικής πολιτικής της Ελλάδας απέναντι στην Τουρκία, και που τελικά είχε θύματα τους ίδιους τους κατοίκους της περιοχής. Ταυτόχρονα αυτό το γεγονός έδωσε το έναυσμα να φουντώσει ο τουρκικός εθνικισμός και να δημιουργηθεί μια τοξική ατμόσφαιρα στην περιοχή.
“Το 1987 κατάφερα και πήρα επαγγελματικό δίπλωμα. Πριν δεν μου έδιναν. Ασχολούμαι με χωματουργικές εργασίες αλλά πλέον δεν υπάρχουν δουλειές. Και αυτές οι λίγες που υπάρχουν επειδή χρωστάω στο ΤΕΒΕ, δεν μπορώ να τις πάρω” λέει ο Χουσεΐν
“Το 80% των νέων του χωριού έχει φύγει για το εξωτερικό και δουλεύει κυρίως σε κατασκευές” μας λέει ο Χασάν του οποίο ο γιος επίσης είναι στη Γερμανία. Αυτή είναι λίγο πολύ μια κατάσταση που επικρατεί σε όλη την περιοχή και κάθε χωριό έχει την “ειδικότητά του”.
Ο Τζεμίλ και ο Σουνάι δύο νέοι άνθρωποι από τον Κένταυρο δουλεύουν 10 χρόνια τώρα στη Γερμανία, στις οικοδομές. Η Μύκη και ο Κένταυρος είναι χωριά που βγάζουν οικοδόμους σε όλες τις ειδικότητες. Θεωρούνται μάλιστα ικανότατοι και κατάλληλοι για τις πιο δύσκολες δουλειές. Το χωριό Εχίνος για παράδειγμα έχει πολλοί καλούς εργάτες για τα ναυπηγεία.
Στην εταιρία που εργάζεται ο ο Σουνάι δουλεύουν 200 άτομα μόνο από τον Κένταυρο ενώ άλλα 150 άτομα έχουν πάει για δουλειά στο Κατάρ. “Χιλιάδες έχουν φύγει από την ορεινή Ξάνθη για το εξωτερικό και πάλι καλά που μας δίνεται και αυτή η δυνατότητα. Το πρόβλημα είναι ότι δεν μπορούμε να πάρουμε την οικογένεια μαζί μας. Η εταιρία μας στέλνει για δουλειά όπου υπάρχει έργο. Σήμερα στην Γερμανία, αύριο στην Ιταλία, μεθαύριο στο Κατάρ και πάει λέγοντας.
Μητέρες και σε ρόλο πατέρα
Οι γυναίκες μας, που μένουν πίσω είναι μητέρες και πατεράδες μαζί. Είναι πολύ σκληραγωγημένες γυναίκες και προσπαθούν να κρατήσουν την οικογένεια και να φέρουν κι αυτές ένα μικρό εισόδημα στο σπίτι. Ότι μπορούν. Εποχιακά δουλεύουν στα καπνά αλλά μένουν ελάχιστα χρήματα. Το μεροκάματο είναι 20 ευρώ και πρέπει να πληρώνουν και τον ΟΓΑ τους. Διαφορετικά δεν τις παίρνουν για δουλειά.”
Καθώς σουρουπώνει, στην κεντρική πλατεία το καφενείο γεμίζει από άντρες του χωριού. Παραπάνω από τους μισούς είναι μετανάστες που έχουν έρθει με άδεια να δουν τις οικογένειες τους και θα ξαναφύγουν. Τα μουσουλμανικά ήθη στον Κένταυρο είναι πολύ χαλαρά. Τα κεράσματα και οι μπύρες στο καφενείο πάνε κι έρχονται ενώ κάποιοι βγάζουν και το δικό τους τσίπουρο. Τα δύο τζαμιά του χωριού έχουν και αυτά τη δική τους πολιτική. Ζητήσαμε να φωτογραφίσουμε μέσα στο τζαμί της κεντρικής πλατείας αλλά ο ιμάμης του δεν μας το επέτρεψε. Πήρε μάλιστα τηλέφωνο και τον μουφτή για να πάρει άδεια. Κάποιοι ντόπιοι που αντιλήφθηκαν τη συμπεριφορά του τον στόλισαν στη συνέχεια με διάφορα κοσμητικά. Στο άλλο τζάμι που βρίσκεται στην είσοδο του χωριού η κατάσταση ήταν πολύ χαλαρή. Μας καλοδέχτηκαν και μάλιστα σε ώρα προσευχής στην οποία θα πρέπει να πούμε ότι ήταν λίγα άτομα με μέσο όρο ηλικίας άνω των 70.
Η προσπάθεια εκτουρκισμού των Πομάκων της περιοχής, πρώτα με την επιβολή σχεδόν, της τουρκικής γλώσσας και στη συνέχεια με διάφορες πιέσεις, δεν πιάνει παντού και πάντα. Κάποια νεώτερα παιδιά που έφυγαν μετανάστες και γρήγορα “άνοιξε το μάτι τους” δεν θέλουν καθόλου να υπακούσουν σε αυτή τη λογική. Κάποιες γιορτές που διοργανώνει η νεολαία του Κενταύρου δεν αρέσουν καθόλου στην τοπική θρησκευτική εξουσία και υπάρχουν ανοιχτές διενέξεις και απόρριψη από μεγάλο τμήμα της νεολαίας τους αυστηρού μουσουλμανικού πρωτοκόλλου.
Ο Σ. είναι και αυτός μετανάστης στη Γερμανία. “Μετά το μειονοτικό δημοτικό, πήγα την κόρη μου στο ελληνικό σχολείο. Τα ελληνικά είναι η πρώτη της γλώσσα και τώρα είναι στο πανεπιστήμιο. Στο σπίτι μιλούσαμε ελληνικά και τα τουρκικά τα έμαθε λίγο στο δημοτικό, λίγο από τις παρέες, και από την τηλεόραση. Αυτό στο λέω για να μην νομίζεις ότι όλοι εδώ μιλάμε μόνο τούρκικα. Παλιότερα μπορούσες να συναντήσεις κόσμο που δεν μιλούσε ελληνικά, κυρίως γυναίκες που δεν πήγαιναν σχολείο. Έχουν αλλάξει όμως οι εποχές.” Ένα άλλο πρόβλημα είναι ότι τα σπίτια εκεί δεν έπιαναν ελληνική τηλεόραση. Μπορεί να το φανταστεί κανείς; Εν έτη 2017 και δεν μπορείς να πιάσεις την κρατική τηλεόραση -την οποία πληρώνεις με τους φόρους σου - αν δεν βάλεις δική σου κεραία. “Εγώ μόνος μου τράβηξα 200 μέτρα καλώδιο για να μπορώ να έχω ελληνική τηλεόραση στο σπίτι” λέει ο Σ.
Πρόσφατα είχε κάνει περιοδεία στα χωριά ο υπουργός ψηφιακής πολιτικής Νίκος Παππάς για την ανακοίνωση προγράμματος παροχής δωρεάν δορυφορικής πρόσβασης στους ελληνικούς τηλεοπτικούς σταθμούς στην περιοχή που δεν καλύπτονται από το ψηφιακό σήμα της Digea. Η δράση αυτή αφορά περίπου 13.000 νοικοκυριά των ορεινών περιοχών.
Τους ανθρώπους στο καφενείο θα μπορούσες να τους συναντήσεις οπουδήποτε και θα σου μιλήσουν με παράπονο για τα ίδια προβλήματα. Την ανεργία, την υψηλή φορολογία, τα χρέη που δεν μπορούν να πληρωθούν.
Ο Τζεμαλί δούλεψε χρόνια στην Αθήνα. “Έχτισα το Καραΐσκάκη, το Μέγαρο Μουσικής, το μετρό και τώρα είμαι πέντε χρόνια στη Γερμανία για δουλειά. Εδώ δεν μπορούμε να φτιάξουμε ούτε ένα δρόμο” θα μας πει.
“Αυτό που σκέφτομαι είναι τι θα κάνω όταν δεν θα μπορώ να δουλέψω άλλο” λέει ο Χουσεΐν. Μέχρι πριν λίγα χρόνια, η ελληνική εταιρία που μας έπαιρνε για δουλειά μας ασφάλιζε εδώ στην Ελλάδα. Τώρα αυτό κόπηκε και μας ασφαλίζουν στην Κύπρο ή στο Κατάρ. Σκέφτομαι τι θα γίνει την ώρα της σύνταξης”.
Ο Εχίνος πριν μερικά χρόνια ήταν το χωριό με τον μεγαλύτερο πληθυσμό στην περιοχή. Εκεί τα πράγματα είναι πιο αυστηρά. Το καφενείο δεν σερβίρει αλκοόλ και παίζει μόνιμα τουρκική τηλεόραση, ενώ το τζαμί είναι γεμάτο κόσμο. Ο Εχίνος είναι ένα ακόμη χωρίο μεταναστών καθώς φημίζεται για τους μαστόρους του στις ναυπηγικές εργασίες. Οι περισσότεροι που έχουν φύγει για δουλειά στο εξωτερικό δουλεύουν στα ναυπηγεία της Γερμανίας και τις Ολλανδίας.
Η μετανάστευση είναι αυτή που αποδεκατίζει τα Πομακοχώρια αλλά και που ταυτόχρονα τους δίνει ζωή. Αν δεν υπήρχε αυτή η δυνατότητα, τα χωριά θα ερήμωναν. Και ταυτόχρονα όλος ο νομός Ξάνθης θα βίωνε τις συνέπειες. Το γεγονός ότι η αγορά της Ξάνθης σήμερα παραμένει ζωντανή οφείλεται στα χρήματα των μεταναστών που έρχονται απ έξω.
Η οικονομική κατάρρευση του νομού Ξάνθης
“Την τελευταία δεκαετία ο νόμος Ξάνθης πήρε την κάτω βόλτα” θα πει στο CNN Greece ο πρόεδρος του Εμπορικού Επιμελητηρίου Ξάνθης, Στέλιος Μωραΐτης. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Εργατουπαλληλικού Κέντρου Ξάνθης η ανεργία στο νομό φτάνει στο 42%, χωρίς να κάνει διάκριση στις ηλικίες.
Μέχρι το 2008, μας λέει ο κ Μωραΐτης, “η βιομηχανία στο νομό Ξάνθης απασχολούσε 7.500 άτομα. Βιομηχανίες όπως η ΣΕΚΑΠ, η Diana, η ΣΕΒΑΘ ή η ΣΕΠΕΚ, έδιναν πνοή στο νομό και εποχικά μπορούσαν να απασχολήσουν και 15.000 και 20.000 ανθρώπους. Δεν έφταναν τα εργατικά χέρια και έρχονταν και από την Καβάλα ή την Κομοτηνή, κόσμος για να δουλέψει. Η Ξάνθη ήταν μέσα στην πρώτη εξάδα με τις μεγαλύτερες βιομηχανικές πόλεις της Ελλάδας. Σήμερα η βιομηχανία ζήτημα είναι να απασχολεί 3.500 εργαζόμενους, σε έναν νομό 108.000 κατοίκων.
Αυτό είναι που εξαναγκάζει και το κόσμο να μεταναστεύσει. Και ευτυχώς γιατί διαφορετικά ο νόμος θα είχε βυθιστεί στη φτώχεια.”
Οι προοπτικές δεν είναι και πολύ θετικές δεδομένου ότι δεν φαίνεται να υπάρχει επενδυτικό ενδιαφέρον για την περιοχή. Όπως λέει ο κ. Μωραΐτης, δεν έχουμε δει κανέναν επενδυτή να ενδιαφέρεται για την περιοχή μας. Πολλές βιομηχανίες είτε έκλεισαν είτε μεταφέρθηκαν στη Βουλγαρία. Η μόνη επένδυση που έχει γίνει τα τελευταία χρόνια στο νομό είναι από τα Πλαστικά Θράκης, μια νέα μονάδα. Κατά τ’ άλλα δεν έχει πέσει ούτε τούβλο στο νομό”. Μια ακόμη πληγή για την περιοχή είναι το παρεμπόριο και το λαθρεμπόριο λέει ο κ. Μωραΐτης.
“Έρχονται εμπορεύματα από τη Βουλγαρία και έχουν ρημάξει την τοπική αγορά. Επίσης έρχονται εμπορεύματα και από την Τουρκία μέσω Βουλγαρίας και αυτό πλήττει ακόμη περισσότερο το εισόδημα του νομού. Με βάση εκτιμήσεις, οι απώλειες φορολογικών εσόδων από τα βόρεια σύνορά μας υπολογίζονται σε δύο δισεκατομμύρια ευρώ το χρόνο. Και η βόρειος Ελλάδα πληρώνει το τίμημα. Φανταστείτε ότι στην Αθήνα το κατά κεφαλή ΑΕΠ είναι 22.000 ευρώ και στην Ξάνθη 12.000 ευρώ. Πως να μην μεταναστεύσει μετά ο κόσμος;”
Σχολείο δεύτερης ευκαιρίας
Στη μισοσκότεινη αίθουσα του μειονοτικού δημοτικού σχολείου Κενταύρου, στην ορεινή Ξάνθη, διακρίνονται στον πίνακα φωτογραφίες από την γνωστή ταινία του Τάσου Μπουλμέτη, “Πολίτικη κουζίνα”. Το μαθητικό κοινό στην αίθουσα είναι διαφορετικό από αυτό που θα περίμενε κανείς. Αποτελείται μόνο από κυρίες, με μέσο όρο ηλικίας γύρω στα 25, όλες τους καλοντυμένες με την παραδοσιακή φορεσιά και την μαντίλα που φοράνε στα Πομακοχώρια.
Η πρώτη τους αντίδραση απέναντι σε δημοσιογράφο και μάλιστα από την Αθήνα είναι μια επιφυλακτικότητα και μια συστολή, αλλά με τις πρώτες κουβέντες ο πάγος σπάει και σε καλωσορίζουν με αυτή την πολύ γλυκιά προφορά της περιοχής. Τα σχολείο δεύτερης ευκαιρίας στο νομό Ξάνθης είναι ένας από τους πιο πετυχημένους θεσμούς και αγκαλιάστηκε από την τοπική κοινωνία αμέσως από την ίδρυση του. Ήταν μάλιστα οι ίδιοι οι κάτοικοι σε κάποιες περιπτώσεις που κινητοποιήθηκαν για την ίδρυση σχολείου δεύτερης ευκαιρίας στην περιοχή, καθώς πάρα πολλοί κάτοικοι, γυναίκες στην πλειοψηφία τους, δεν τελείωσαν το σχολείο, είτε λόγω οικονομικών συνθηκών είτε λόγω μια παράδοσης που ήθελε τα κορίτσια να προορίζονται για γάμο και οικογένεια, οπότε, “δεν χρειαζόταν να πάνε σχολείο.”
Μιλώντας για την εκπαίδευση στα χωριά της περιοχής, ανοίγουμε μια παρένθεση και θα πρέπει να δούμε το θέμα ενταγμένο στα ζητήματα της μειονότητας και να αναγνωρίζουμε ότι η ελληνική πολιτεία φέρει μεγάλη ευθύνη και για τον χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης στην περιοχή και για το γεγονός ότι πάρα πολύς κόσμος δεν έχει τελειώσει την βασική εκπαίδευση.
Με βάση τη συνθήκη της Λοζάνης στα μουσουλμανικά χωριά θα πρέπει να υπάρχουν μειονοτικά σχολεία στα οποία να διδάσκουν τη γλώσσα της μειονότητας. Η μειονότητα όμως στην περιοχή δεν είναι μόνο τουρκόφωνη. Ένα μεγάλος μέρος του πληθυσμού,σχεδόν το ένα τρίτο είναι Πομάκοι και μιλούν την Πομακική γλώσσα. Η πολιτική της Τουρκίας για χρόνια ήθελε το εκτουρκισμό των Πομάκων με την υποχρεωτική διδασκαλία της τουρκικής γλώσσας και άλλου είδους πιέσεις υπό την ανοχή του ελληνικού κράτους.
Ένα μεγάλο μέρος όμως των Πομάκων δεν “εκτουρκίστηκε” και διατήρησε την ταυτότητά και μάλιστα τα τελευταία χρόνια προσπαθεί να την αναδείξει. Μπορούμε να φανταστούμε λοιπόν αυτούς τους ανθρώπους στα ορεινά χωριά μα μιλούν σπίτι τους Πομάκικα, στο σχολείο να μαθαίνουν τουρκικά και ελληνικά, και αγγλικά ως ξένη γλώσσα και στη καθημερινότητά τους να χρησιμοποιούν μια από τις τρεις γλώσσες ανάλογα με την περίσταση.
Το εκπαιδευτικό σύστημα
Ειδικότερα για τα παιδιά που πάνε στο μειονοτικό σχολείο και στη συνέχεια θα πάνε στο ελληνικό γυμνάσιο, μπορεί να καταλάβει κανείς πόσο δύσκολη είναι η ένταξή τους στο ελληνικό πρόγραμμα μαθημάτων. Να σημειωθεί ότι στα χωριά της μειονότητας δεν υπάρχει ελληνικό δημοτικό σχολείο. Είχε γίνει πριν από αρκετά χρόνια μια προσπάθεια να ανοίξουν τέσσερα ελληνικά δημοτικά σχολεία στην περιοχή αλλά το σχέδιο δεν προχώρησε λόγω των αντιδράσεων από μερίδα της μειονότητας. Η απόφαση ωστόσο υπάρχει στα συρτάρια του υπουργείου.
Το θέμα είναι ποιος θα βρει το θάρρος να την υλοποιήσει. Να πούμε τέλος ότι ενώ το ένα τρίτο της μειονότητας είναι Πομάκοι και μιλούν την πομακική, μια σλαβική γλώσσα που ενσωματώνει στοιχεία της τουρκικής ή τη ελληνικής ή της βουλγαρικής ανάλογα, ουδέποτε διδάχθηκαν τη γλώσσα τους σε σχολείο παρά το γεγονός ότι προβλεπόταν από τη συνθήκη της Λοζάνης.
Αυτοί οι άνθρωποι δηλαδή εξαναγκάσθηκαν κατά κάποιο τρόπο να ενσωματωθούν στην τουρκόφωνη μειονότητα που αυτοαποκαλείται τουρκική. Κλείνουμε εδώ την παρένθεση η οποία ήταν λίγο μεγάλη αλλά αναγκαία για να καταλάβει και αυτός που δεν ξέρει πως λειτουργεί το σύστημα στην περιοχή.
Τώρα λοιπόν που, η γνώση είναι πολύ πιο εύκολα προσβάσιμη, με την εξάπλωση του διαδικτύου που έχει βγάλει τον κόσμο από την απομόνωση αλλά και η μετανάστευση που έχει βοηθήσει χιλιάδες να ξεφύγουν από τα όρια της κλειστής “μουσουλμανικής επαρχίας”, πολύς κόσμος, κυρίως γυναίκες, επιστρέφει στα σχολεία δεύτερης ευκαιρίας, τα οποία είναι ελληνικά, για να τελειώσει το σχολείο και να βελτιώσει τα ελληνικά του.
Στην ορεινή περιοχή της Ξάνθης λειτουργούν τρία σχολεία δεύτερης ευκαιρίας, στη Μάνταινα, στη Μύκη και στον Κένταυρο και μαζί με το σχολείο της πόλης της Ξάνθης έχουν περίπου 170 μαθητές. Όπως λέει στο CNN Greece o διευθυντής του σχολείου δεύτερης ευκαιρίας του νομού Ξάνθης, Θεοφάνης Χατζημιχαήλ, το μάθημα γίνεται “με τέτοιο τρόπο που ενθαρρύνει τη συζήτηση. Στα σχολεία μας έχουμε πολλές κυρίες οι οποίες όταν τελείωσαν το μειονοτικό δημοτικό σχολείο, για κοινωνικούς λόγους δεν πήγαν στο γυμνάσιο ή οι γονείς τους δες τις άφηναν να πάνε σε γυμνάσιο. Σήμερα έχουν επιστρέψει για να τελειώσουν το σχολείο και είναι και πολύ καλές μαθήτριες. Πολλοί από τους μαθητές μας όταν τελειώσουν το σχολείο δεύτερης ευκαιρίας εγγράφονται στη συνέχεια στο Λύκειο, όπου επίσης είναι πολύ καλοί μαθητές.”
60 μαθήτριες στον Κένταυρο
Στο σχολείο του Κενταύρου, ένα κεφαλοχώρι με σχεδόν 2.300 κατοίκους εγγεγραμμένους στους εκλογικούς καταλόγους και πληθυσμό κοντά στους 5.000, φοιτούν περίπου 60 μαθήτριες που μετά την πρώτη γνωριμία μας έσπευσαν να φωτογραφηθούν μαζί μας.
“Μου αρέσει πάρα πολύ το σχολείο γιατί μου μαθαίνει πράγματα και με βοηθά να ανοίξει το μυαλό μου, να μάθω να διαβάζω να μαθαίνω καινούργιες λέξεις.” θα πει στο CNN η Ραφικά. “Παλιότερα δεν μπορούσαμε να σπουδάσουμε και τώρα που μας δόθηκε η ευκαιρία το κάνουμε. Η οικογένειά μου δεν έχει αντίρρηση. Βλέπει ότι μ αρέσει και με βοηθά”
“Και τρίτη χρονιά αν είχε το σχολείο θα ερχόμουν” μας λέει η Μεριέμ. “Και αν ανοίξουν Λύκειο στον Κένταυρο θα προσπαθήσω γραφτώ. Η οικογένειά μου δεν έχει αντίρρησή. Λίγο ζορίζομαι γιατί έχω μικρό παιδί αλλά τα καταφέρνω”.
Το σχολείο δεύτερης ευκαιρίας στον Κένταυρο παράγει έργο και οι κάτοικοι θεωρούν ότι είναι κάτι πολύ σημαντικό για το τόπο τους. Ωστόσο η πολιτεία, όπως είπαμε και παραπάνω, δεν έχει δώσει τη δέουσα προσοχή στα θέματα που αφορούν τον εκπαίδευση. Το συγκεκριμένο σχολείο λειτουργεί με τις “ηρωικές” προσπάθειες των καθηγητών. Οι ωρομίσθιοι καθηγητές που είχε ζητήσει για να ξεκινήσουν τον περασμένο Σεπτέμβριο δουλειά, ήρθαν τον Μάιο και όσοι καθηγητές εργάστηκαν σε αυτό το διάστημα μπορεί να είχαν τρεις ώρες βάση προγράμματος άλλα κάποιοι έφταναν και τις 20 ώρες την εβδομάδα και φυσικά απλήρωτοι...
Καβάφης και Σέξπιρ στην πομακική γλώσσα
Πρόσφατα παρουσιάστηκε στην Ξάνθη και στην Αθήνα, ένα νέο βιβλίο στην Πομακική γλώσσα. Τίτλος του, “μεταφράσεις ελληνικής και αγγλικής ποίησης στην πομακική γλώσσα”. Μεταφραστής του ο Πομάκος δημοσιογράφος Σεμπαϊντίν Καραχότζα και την έκδοση ανέλαβε ο Πολιτιστικός Σύλλογος Πομάκων Νομού Ξάνθης. Δεν είναι η πρώτη έκδοση του συγκεκριμένου πολιτιστικού συλλόγου. Στο παρελθόν έχουν εκδοθεί πομάκικα παραμύθια, ημερολόγια, cd, το βιβλίο του Πέτρου Θεοχαρίδη «Ταξιδεύοντας στην Ελλάδα», συνταγές μαγειρικής από τα πομακοχώρια και φωτογραφικό λεύκωμα. Αυτές οι εκδόσεις έγιναν με τη χρηματοδότηση του Ιδρύματος Σταύρου Νιάρχου.
Επίσης πρόσφατα ήρθε να προστεθεί στη βιβλιογραφία για τους Πομάκους ένα λεξικό της πομακικής συμπληρώνοντας τη βιβλιογραφία για την πομακική γλώσσα που ξεκίνησε δειλά πριν περίπου 25 χρόνια.
Μεταφράσεις από ελληνικά σε πομακικά έχουν γίνει κατά καιρούς, αλλά είναι η πρώτη φορά που γίνεται μετάφραση στο ζεύγος πομακικών-αγγλικών. Η πομακική έχει λίγα χρόνια γραπτής παράδοσης -αναφέραμε παραπάνω για ποιους λόγους – και όσες προσπάθειες γίνονται είναι με πρωτοβουλίες ιδιωτών. Η πομακική που μιλιέται στην Ελλάδα έχει ενσωματώσει στοιχεία της ελληνικής και της τουρκικής γλώσσας.
Η πομακική ταυτότητα
Η προσπάθεια ανάδειξης της πομακικής ταυτότητας από συλλόγους, ομάδες, ή μεμονωμένους πολίτες της Θράκης έχει ενταθεί τα τελευταία χρόνια με αποτέλεσμα να έχει προκαλέσει αντιδράσεις από μερίδα της μειονότητας που προτάσσει την τουρκική ταυτότητα και επηρεάζεται περισσότερο από την πολιτική του τουρκικού προξενείου. Είναι προφανές ότι η ανάδειξη της πομακικής ταυτότητας, με τονισμένο τον επιθετικό προσδιορισμό, “Ελληνες” Πομάκοι, χαλάει ένα στάτους κβο στην περιοχή, αυτό του γλωσσικού εκτουρκισμού των Πομάκων και της ενσωμάτωσης τους στην αυτοαποκαλούμενη τουρκική μειονότητα με αποτέλεσμα να υπάρχουν εντάσεις, κατηγορίες για “εθνικιστικές κορώνες”, εκφοβισμοί, δημόσιοι στιγματισμοί πολιτών από τον τουρκόφωνο τύπο και προειδοποιήσεις κατ ιδίαν. Αυτά είναι γνωστά και κατά καιρούς έχουν δημοσιευθεί επώνυμα στον τοπικό τύπο.
Η πραγματική κατάσταση όμως δεν μπορεί να αποσιωπηθεί. Η μειονότητα αποτελείται από τουρκόφωνους, Πομάκους και Ρομά. Οι Πομάκοι είναι περίπου το ένα τρίτο της μειονότητας, είναι μουσουλμάνοι, και παρά το γεγονός ότι πολλοί έχουν αφομοιωθεί στην τουρκόφωνη μειονότητα ένα μεγάλο κομμάτι διεκδικεί την ταυτότητά του όλο και πιο δυναμικά και σε κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο υπάρχει ήδη μια σύγκρουση σε λανθάνουσα μορφή.