Άφιξη στο Κάιρο Τρίτη απόγευμα και όλα φαίνονται φυσιολογικά. Οι μυρωδιές, οι σκισμένες αφίσες στους τοίχους με της φωτογραφία του Μοχάμεντ Μόρσι, τα γκράφιτι με συνθήματα, το μόνιμο μποτιλιάρισμα. Η απόσταση αεροδρόμιο – κέντρο διήρκεσε περίπου όσο το ταξίδι Αθήνα  – Κάιρο με το αεροπλάνο αλλά… «not big deal my friend. It’s usual...” θα μου πεις γελώντας Αιγύπτιος της παρέας.

Ένα γρήγορο πέρασμα από την πλατεία Ταχρίρ μου έδωσε μια αίσθηση παρακμής. Κάποια αντίσκηνα στημένα και λίγος κόσμος που περιφερόταν. Τίποτα δεν προμήνυε αυτό που έμελλε να ξεκινήσει δύο εβδομάδες αργότερα στην επέτειο των δύο χρόνων από την εξέγερση που ανέτρεψε τον Μουμπάρακ.

-Αλήθεια, πως ήταν το Κάιρο τις ημέρες της εξέγερσης; ρώτησα τους ανθρώπους με τους οποίους ταξιδεύαμε μαζί, Έλληνες και Αιγυπτίους.

«Το κέντρο του Καίρου φλεγόταν αλλά στην υπόλοιπη χώρα η ζωή κυλούσε σχεδόν στους καθημερινούς της ρυθμούς. Άλλωστε είναι τόσο μεγάλη η Αίγυπτος και τόσο μεγάλο το πολιτικό και οικονομικό διακύβευμα που είναι  σχεδόν αδύνατο να γίνει μια ριζική αλλαγή. Ο μηχανισμός του Μουμπάρακ είναι ακόμη στη θέση του και ευτυχώς, γιατί διαφορετικά δεν θα λειτουργούσε τίποτα».

Η νέα κυβέρνηση των Αδελφών Μουσουλμάνων έχει μπροστά της πολύ δύσκολο έργο, «αν καταφέρει να διατηρηθεί». Το κίνημα της πλατεία Ταχρίρ προβάλλεται προς τα έξω περισσότερο σαν ένα κίνημα για τον εκδημοκρατισμό της χώρας σε «κοσμικά πρότυπα» αλλά οι πραγματικές αιτίες είναι το αδιέξοδο στο οποίο φαίνεται να έχει φτάσει η οικονομική πολιτική δεκαετιών.

Η Αίγυπτος είναι χώρα που είχε σταθερά, οικονομική ανάπτυξη τα τελευταία χρόνια

Για να μην παρεξηγούμαστε όμως ανάπτυξη δεν σημαίνει απαραίτητα και μείωση της φτώχειας η οποία βρίσκεται στο 25, 2% του συνολικού πληθυσμού, με αυξητικές μάλιστα τάσεις.

Νοσταλγία

Η ανάπτυξη και οι ξένες επενδύσεις βασίστηκαν στη φθήνια. Με άλλα λόγια στο φθηνό εργατικό δυναμικό και στο ευνοϊκό φορολογικό καθεστώς που επικρατεί και που στήριξε με κάθε τρόπο το προηγούμενο καθεστώς του Μουμπάρακ. Αυτός είναι μάλλον και ο λόγος που οι περισσότεροι Αιγύπτιοι προερχόμενοι από την ανώτερη τάξη με τους οποίους  μιλήσαμε εξακολουθούν να θεωρούν ιδανική την διακυβέρνηση Μουμπάρακ και τη Μουσουλμανική Αδελφότητα «άσχετη με τα οικονομικά έως επικίνδυνη». Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο δεν βλέπουν να μακροημερεύει.

Η Αίγυπτος είναι όντως ιδανικός τόπος για επιχειρηματίες. Το μεροκάματο του εργάτης είναι μόλις τρία ευρώ και η παραοικονομία ένας αποτελεσματικός τρόπος για να συμπληρώνεται το οικογενειακό εισόδημα. Η χώρα  διαθέτει τρεις «αφορολόγητες εμπορικές ζώνες». Στο Κάιρο, στην Αλεξάνδρεια και στο Σουέζ. Μεσαίες ξένες επιχειρήσεις με εταιρικό κεφάλαιο άνω των 300.000 δολαρίων μπορούν να ενταχθούν στον επενδυτικό νόμο και να είναι αφορολόγητες, είτε αγοράζουν είτε πωλούν ενώ ο φορολογικός συντελεστής για τις υπόλοιπες επιχειρήσεις είναι στο 16%.

O Μοχάμεντ, επιχειρηματίας και διαχειριστής μερικών από τα μεγαλύτερα εμπορικά κέντρα (Mall) μας έλεγε ότι πριν από μερικές εβδομάδες έγινε στο Κάιρο ένα επιχειρηματικό φόρουμ και είχε έρθει ο Ιταλός υπουργός εξωτερικών ο οποίος στην ομιλία του καλούσε Αιγύπτιους επιχειρηματίες να επενδύσουν στην Ιταλία.

«Με δυσκολία κρατιόμασταν να μην γελάσουμε» λέει ο Μοχάμεντ. «Θα πρέπει να είσαι τρελός για να προτιμήσεις την Ιταλία με αυτή τη φορολογία από την Αίγυπτο. Και αυτό δεν ισχύει μόνο για την Ιταλία αλλά για όλη την Ευρώπη».

Με μια πρώτη παρατήρηση θα έλεγα ότι αυτή τη στιγμή τουλάχιστον και παρά τα οικονομικά προβλήματα, είναι ευκολότερο να επιβιώσεις στην Αίγυπτο παρά στην Ελλάδα  παρατήρησα.

«Σωστά. Εδώ σπάνια θα δεις απελπισμένο να αυτοκτονεί, ή να μην έχει να φάει, η να μην έχει να πληρώσει το δάνειο του σπιτιού του γιατί απλά δεν υπάρχουν δάνεια. Είναι ευκολότερο να βρεις δουλειά γιατί δεν υπάρχουν περιορισμοί, του τύπου ΙΚΑ, ΤΕΒΕ, εφορία κτλ κτλ»

-Αυτό σημαίνει όμως ότι δεν υπάρχει και καμία προστασία του εργαζόμενου που παραμένει καθηλωμένος στο μισθό των 200 ευρώ το μήνα στην καλύτερη περίπτωση, σχολίασα.«Ναι, από την άλλη όμως έχεις πραγματική οικονομία βασισμένη στις πραγματικές ανάγκες και στην παραγωγικότητα χωρίς δάνεια και φούσκες. Επιπλέον το φορολογικό καθεστώς είναι πολύ χαλαρό. Οι μισθωτοί στη φορολογική τους δήλωση δηλώνουν πάνω κάτω ότι θέλουν. Και από τη στιγμή που το 80% των εσόδων του κράτους προέρχεται από τη Διώρυγα τις μεγάλες επιχειρήσεις και τον τουρισμό κανείς δεν ασχολείται με το αν η δήλωση του μισθωτού ή του επαγγελματία είναι ακριβής. Περίεργο και ανορθόδοξο για τα ευρωπαϊκά πρότυπα, εδώ όμως έτσι λειτουργεί το σύστημα» θα μου γνωστός δικηγόρος στην Αλεξάνδρεια.

Ο περίπατος πρωί Παρασκευής στην Αλεξάνδρεια πριν από μερικές εβδομάδες έκρυβε μια έκπληξη όχι και τόσο ευχάριστη. Βαδίζοντας στη συνοικία κοντά στο παλιό Πατριαρχείο ακούγαμε από τα μεγάφωνα το κήρυγμα του ιμάμη – καθώς η Παρασκευή για τους μουσουλμάνους είναι όπως η δική μας Κυριακή – και κάποιος από την παρέα μου που καταλαβαίνει αραβικά μου είπε γεμάτος προβληματισμό.

«Έχει πει τρεις φορές μέχρι στιγμή για τους Έλληνες που σκοτώνουν τα παιδιά μας στην Ελλάδα»…

Την προηγούμενη ημέρα είχε γίνει μία ακόμη επίθεση σε Αιγύπτιο μετανάστη στην Αθήνα. Οι Αιγύπτιοι δεν είναι ξενόφοβος λαός. Έμαθε να ζει με τους ξένους δείχνοντας ανοχή στη δυτική κουλτούρα και αυτό είναι ίσως το κλειδί στο ότι η χώρα κατάφερε να έχει ανάπτυξη και ξένες επενδύσεις.

Ένα πολύ σημαντικό στοιχείο που προκαλεί εντύπωση είναι ο κατασκευαστικός οργασμός που επικρατεί.Αν κάποιος επιχειρήσει να δει με το google earth την Αίγυπτο από ψηλά θα διαπιστώσει την κατασκευαστική έκρηξη. Η παραλιακή ζώνη από την Αλεξάνδρεια μέχρι και πέρα από το Ελ Αλαμέιν, μια απόσταση περίπου 80 χιλιομέτρων, η παραλιακή ζώνη στην ερυθρά θάλασσα, γύρω από τα αστικά κέντρα, ακόμη και η έρημος οικοδομούνται με τρελούς ρυθμούς. Compounds με τρεις, πέντε, επτά χιλιάδες σπίτια χτίζονται συνεχώς κάτι που με την πρώτη ματιά για εμάς τους ευρωπαίους που έχουμε κακή εμπειρία - δίνει την αίσθηση της φούσκας.

Όμως μόνο φούσκα δεν είναι. Κι αυτό γιατί τα σπίτια εξυπηρετούν πραγματικές ανάγκες ενός πληθυσμού που αυξάνεται ραγδαία. Επιπλέον, οι αγορές εκεί γίνονται με μετρητά. Δεν υπάρχουν στεγαστικά δάνεια. Άρα "πραγματική οικονομία"  To 80% των σπιτιών ενός compound έχει ήδη πουληθεί πριν καν ολοκληρωθεί.

Η Αίγυπτος βρίσκεται αυτή τη στιγμή σε μια φάση πολιτικού μετασχηματισμού και η κυβέρνηση του Μόρσι δέχεται πιέσεις για μια πιο φιλολαϊκή πολιτική από τη μια πλευρά και για τη διατήρηση του ευνοϊκού επιχειρηματικού περιβάλλοντος από την άλλη. Το ζήτημα είναι ότι η διατήρηση της ανάπτυξης και της χαμηλής ανεργίας (οι προβλέψεις κάνουν λόγο για 5% φέτος, η Παγκόσμια Τράπεζα το κατεβάζει σχεδόν το 2,8%) στηρίχθηκε σε αυτό το «εμπνεύσεως Μουμπάρακ» καθεστώς που άγγιξε τα όριά του και φάνηκαν οι αδυναμίες του μόλις ανατράπηκε λίγο η ισορροπία στο εμπορικό ισοζύγιο.

Οι γενικές διακηρύξεις της αντιπολίτευσης περί περισσότερης δημοκρατίας και διαφύλαξης του κοσμικού κράτους ιδεολογήματα με τα οποία επενδύθηκε η τελευταία "μίνι εξέγερση" κρύβουν στην ουσία το οικονομικό πρόβλημα της χώρας.

Ο τουρισμός έχει υποστεί μεγάλη κάμψη και  έχουν χαθεί όχι μόνο θέσεις εργασίας αλλά και πολύτιμο συνάλλαγμα είτε με την μορφή εσόδων είτε με την υποτίμηση της αιγυπτιακής λίρας. Έτσι τα εισαγόμενα προϊόντα και η εξυπηρέτηση του χρέους έχουν γίνει ακριβότερα γεγονός που πυροδοτεί τον πληθωρισμό και προκαλεί πιέσεις για αυξήσεις στους μισθούς δημιουργώντας τις προϋποθέσεις για ένα  φαύλο κύκλο  πληθωρισμού που φοβούνται οι ντόπιοι και ξένοι επιχειρηματίες. Από τον Ιανουάριο του 2011 η κυβέρνηση έχει ξοδέψει το 60% των συναλλαγματικών της αποθεμάτων σε δολάρια για να αναχρηματοδοτήσει το εξωτερικό χρέος και για να στηρίξει την ισοτιμία της αιγυπτιακής λίρας η οποία έχει υποχωρήσει σε επίπεδα ρεκόρ σε σχέση με το δολάριο.

Η νέα κυβέρνηση προσπαθεί να πείσει τους ξένους επιχειρηματίες οτι η χώρα είναι και θα είναι επενδυτικός παράδεισος και σε αυτό το πλαίσιο ήταν και η πρόσφατη επίσκεψη του Αιγύπτιου προέδρου στη Γερμανία , τρίτο μεγαλύτερο εμπορικό εταίρο της χώρας. Η κατάσταση όμως δεν είναι εύκολη καθώς η κυβέρνηση των Αδελφών Μουσουλμάνων βρίσκεται ανάμεσα σε συμπληγάδες. Από τη μια η λαϊκή οργή και το αίτημα για δουλειές και καλύτερους μισθούς και από την άλλη τα ταμεία του κράτους που αδειάζουν με γρήγορους ρυθμούς. Το ΔΝΤ έχει ήδη κάνει την εμφάνισή του ως δανειστής έσχατης ανάγκης προσφέροντας 4,8 δισ δολάρια αλλά η κυβέρνηση προσπαθεί να το αποφύγει γιατί από τη μια θα δέσει περισσότερο τη χώρα στο αμερικανικό άρμα και από την άλλη γιατί μια συμφωνία θα την υποχρεώσει να κάνει βαθιές περικοπές στις δημόσιες δαπάνες και το κοινωνικό κράτος –όπως άλλωστε γίνεται όπου  πηγαίνει το ΔΝΤ – προκαλώντας ακόμη μεγαλύτερες αντιδράσεις στα λαϊκή βάση.

Too big to fail

Οι Αιγύπτιοι ωστόσο αισιοδοξούν για την οικονομία και θεωρούν ότι οι περιοδικές κοινωνικές εξάρσεις είναι απλά οι παιδικές ασθένειες της διαδικασίας της πολιτικής ωρίμανσης, που μόλις ξεκίνησε. Σε αυτή την πορεία θα δημιουργηθούν διαφορετικοί πόλοι αλλά είναι μάλλον παρακινδυνευμένο να μιλήσει κανείς για ριζοσπαστικές πολιτικές στην οικονομία ως αποτέλεσμα αυτών των εξεγέρσεων . Άλλωστε είναι ξεκάθαρο ότι «Εθνικό Μέτωπο Σωτηρίας» το κύριο κόμμα της αντιπολίτευσης που έχει «καπελώσει» τις εξεγέρσεις, αντιπροσωπεύει τη μεσαία και την ανώτερη τάξη της Αιγύπτου με άλλα λόγια το πιο «business friendly» κομμάτι της κοινωνίας και της πολιτικής νομενκλατούρας. Είναι προς το συμφέρον και των Αιγυπτίων, των ξένων επενδυτών αλλά και των γειτόνων της Αιγύπτου, η οικονομία  να σταθεροποιηθεί και μάλιστα γρήγορα γιατί σε διαφορετική περίπτωση, όπως είπε την περασμένη εβδομάδα και η Χίλαρι Κλίντον, «τα αποτελέσματα θα είναι καταστροφικά για την ευρύτερη περιοχή»

Δημοσιεύθηκε στο περιοδικό HOT DOC 7-2-2013