Το 1971, ο Αμερικανός πρόεδρος Ρίτσαρντ Νίξον συμβούλευε τον νεαρό τότε Ντόναλντ Ράμσφελντ: «…Ξέχνα τη Λατινική Αμερική… Ο κόσμος δεν δίνει δεκάρα για το τι γίνεται εκεί». Ο Ράμσφελντ για το καλό της καριέρας του πήρε σοβαρά τη συμβουλή του προϊσταμένου του και τα υπόλοιπα είναι γνωστά. Αν όμως η στιχομυθία αυτή επαναλαμβανόταν σήμερα η συμβουλή του Νίξον θα ήταν εντελώς διαφορετική.
Η Λατινική Αμερική ίσως είναι η επόμενη Μέση Ανατολή του πλανήτη για ένα βασικό λόγο. Τους φυσικούς της πόρους. Επειδή όμως η εποχή των δικτατόρων, του σχεδίου Κόνδωρ και των Κόντρας έχει περάσει οι ισχυροί του πλανήτη αναζητούν μια ανώτερη ιδέα για να στηρίξουν την αποικιοκρατική εξωτερική πολιτική τους στην περιοχή. Η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής είναι όντως ένας ανώτερος σκοπός και η προστασία του Αμαζονίου «υπόθεση όλων».
Οι ΗΠΑ προσπαθούν εδώ και πολλά χρόνια να βάλουν χέρι στον Αμαζόνιο, με την πρόφαση της προστασίας του τροπικού δάσους. Πρόσφατα ο πρόεδρος της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή κ Ρατζέντρα Πατσαούρι πρότεινε την «διεθνοποίηση» της Αμαζονίας με σκοπό την προστασίας της και την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Πριν μεριά χρόνια η ίδια πρόταση είχε ξεσηκώσει θύελλες αντιδράσεων από στρατιωτικού κύκλους στη Βραζιλία που δήλωναν έτοιμοι να πετάξουν έξω όποιον τολμήσει και μπει στα εδάφη τους.
Η Βραζιλία του κ. Λούλα δεν τολμάει φυσικά να κάνει κάτι τέτοιο, άλλωστε δεσμεύεται και από το Σύμφωνο Συνεργασίας των Χωρών του Αμαζονίου αλλά ο βραζιλιάνος πρόεδρος με μεγάλη χαρά θα έβαζε μέσα στο Τροπικό Δάσος τις ξένες εταιρίες. Άλλωστε έχει ξεκινήσει να το κάνει.
Το πιο ανησυχητικό όμως είναι ότι η πρόταση Πατσαούρι βρήκε υποστηρικτές εντός των χωρών της Αμαζονίας . Το μέτωπο των οκτώ χωρών έσπασε καθώς πριν μερικές ημέρες η Γουιάνα, ανακοίνωσε ότι διατίθεται να θέσει ολόκληρο το τροπικό της δάσος υπό την επιτήρηση ενός διεθνούς φορέα με επικεφαλής τη Μεγάλη Βρετανία. «Θα αξιοποιήσουμε το δάσος μας για το καλό της ανθρωπότητας και θα καταπολεμήσουμε την κλιματική αλλαγή έλεγε ο πρωθυπουργός της χώρας Μπαράτ Τζαγκνέο ενώ την ίδια στιγμή στο Λονδίνο και την Ουάσιγκτον έτριβαν τα χέρια τους. Σε αντάλλαγμα θα εισρεύσει χρήμα στη χώρα του που προφανώς είναι ανίσχυρη να εκμεταλλευτεί τον φυσικό της πλούτο που περιλαμβάνει διάφορα ορυκτά και χρυσό. Ίσως ο κ. Τζαγκντέο να έχει την ψευδαίσθηση ότι οι Βρετανοί που βύθισαν τη χώρα στην εξαθλίωση επιβάλλοντας την μονοκαλλιέργεια ζάχαρης για αιώνες τώρα θα τη σώσουν.
UNESCO - Greenpeace
Το ζήτημα της διεθνοποίησης του Αμαζονίου δεν είναι πρόσφατο. Αναφέρθηκε για πρώτη φορά το 1945 στην UNESCO και το 1961 το επανέφερε στο προσκήνιο το αμερικανικό «θινγκ τανγκ» Hudson. Τα αμερικανικά σχολικά βιβλία διδάσκουν ότι το τροπικό δάσος του Αμαζονίου βρίσκεται υπό τον έλεγχο του ΟΗΕ, ενώ το θέμα της διεθνοποίησης είχε το θράσος να το υπαινιχθεί ακόμη και η Greenpeace της Βραζιλίας. Από την άλλη όμως είναι ότι οι ΗΠΑ ήδη έχουν αρχίσει να κυκλώνουν με στρατό την περιοχή με απώτερο στόχο τον έλεγχο του δάσους και των κυβερνήσεων.
Η Βενεζουέλα του «διαβόλου» Τσάβες κυκλώνεται θα αρχίσει να νιώθει πίεση και από ανατολάς. Από τη Δύση ήδη έχει μερικές χιλιάδες Αμερικανούς στρατιώτες εντός της Κολομβίας. Αμερικανικές βάσεις υπάρχουν σ αρκετές χώρες και ισχυρή στρατιωτική δύναμη στα σύνορα Βραζιλίας Παραγουάης, Αργεντινής. Είναι πλέον οφθαλμοφανές προς τα που κινείται η υπόθεση.
Ο κ. Λούλα φαίνεται ανίσχυρος να εγγυηθεί την προστασία του Αμαζονίου. Η αποψίλωση συνεχίζεται, και ήδη έχουν παραχωρηθεί 150 εκατομμύρια στρέμματα σε ευρωπαϊκές , ασιατικές και αμερικανικές εταιρίες προς εκμετάλλευση. Και πάλι καλά γιατί το αρχικό σχέδιο προέβλεπε 500 εκατομμύρια στρέμματα αλλά βρήκε ισχυρές αντίσταση από οργανώσεις βουλευτές αλλά και την υπουργό περιββάλλοντος κυρία Μαρίνα Σίλβα την οποία ο βραζιλιάνος πρόεδρος δεν τολμάει να την αγγίξει.
Ο θέμα είναι να μην προκύψει σύντομα άλλη μια Γουιάνα. Στην επόμενη πρόκληση, οι ηγέτες της Αμαζονίας ίσως θα έπρεπε να θυμηθούν τον πρώην υπουργό παιδείας της Βραζιλίας κ. Κριστοβάο Μπουάρκε πού όταν ρωτήθηκε σε μια διάλεξή του από ένα Αμερικανό φοιτητή ποια είναι η γνώμη του για τη διεθνοποίηση της Αμαζονίας απάντησε ότι από ανθρωπιστικής πλευράς είναι σωστό αρκεί να διεθνοποιηθούν και τα αποθέματα πετρελαίου.
Χωρίς νερό οι Άνδεις
Η μισή οροσειρά των Άνδεων βρίσκεται στην περιοχή του Αμαζονίου. Σε μεγαλύτερα υψόμετρα εκτός από ερείπια των Ίνκας και λάμα βλέπει κανείς πάρα πολλές μικρές λίμνες και παγετώνες. Είναι δυνατόν αυτή η περιοχή του πλανήτη να διψάει;
Κι όμως είναι και μάλιστα σε μερικά χρόνια το πρόβλημα θα είναι ακόμη μεγαλύτερο. Στη Βολιβία, η πρωτεύουσα Λα Πας και η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη Ελ Άλτο, εξαρτώνται από τους παγετώνες για να καλύψουν το ένα τρίτο των αναγκών τους σε πόσιμο νερό. Οι παγετώνες όμως λιώνουν πλέον με πολύ ταχύτερους ρυθμούς λόγω της υπερθέρμανσης του πλανήτη και οι επιστήμονες προειδοποιούν ότι μέχρι το 2050 θα έχουν εξαφανισθεί.
Τα αποτελέσματα θα είναι ορατά όχι μόνο στη Βολιβία αλλά και στην Μπογκοτά και το Κίτο, πρωτεύουσες της Κολομβίας και του Εκουαδόρ.
Το λιώσιμο των παγετώνων δεν απειλεί μόνο την επάρκεια σε πόσιμο νερό αλλά και την αγροτική οικονομία όπως και τα υδροηλεκτρικά εργοστάσια που τροφοδοτούν με ενέργεια αυτές τις πόλεις.
Σύμφωνα με τις προβλέψεις, το 2009 στη Λα Πας και το Ελ Άλτο, η ζήτηση για πόσιμο νερό θα ξεπεράσει την διαθέσιμη ποσότητα ακόμη και αν ο πληθυσμός παραμείνει στα ίδια επίπεδα. Οι ίδιοι φόβοι εκφράζονται και στο Εκουαδόρ. Το 10% του πόσιμου νερού καλύπτεται απευθείας από τους παγετώνες ενώ μαγαλύτερο ποσοστό από τις λεκάνες απορροής που αυτοί δημιουργούν. Το 2015 το Κίτο θα διψάσει παρά τα έργα που γίνονται και που περιλαμβάνουν την δημιουργία μεγάλων δεξαμενών.
Αβέβαιο είναι και το μέλλον της Μπογκοτά που υδροδοτείται κατά 70% από τα γύρω «πάραμος» (οροπέδια με λίμνες και παγετώνες) και που σταδιακά εξαντλούνται λόγο της αύξησης της θερμοκρασίας, η οποία τα τελευταία τριάντα χρόνια έχει αυξηθεί περίπου κατά ένα βαθμό κελσίου.
Η αύξηση αυτή της θερμοκρασίας έχει προκαλέσει γενικότερη διατάραξη του οικοσυστήματος. Όπως αναφέρει το Ασοσιέιτεντ Πρες, πριν από δύο χρόνια βρέθηκαν κουνούπια, μύγες ακόμη και πεταλούδες στη βάση παγετώνων. Επιπλέον υπήρξαν κρούσματα ελονοσίας στο Ελ Άλτο που βρίσκεται σε υψόμετρο 4.000 μέτρων κάτι που πριν μερικά χρόνια θα έμοιαζε με κακόγουστη φάρσα.
Η ανάγκη για έργα υποδομής που θα προστατεύσουν τον υδροφόρο ορίζοντα είναι άμεση, το πρόβλημα είναι ότι χρειάζονται χρήματα που καμία χώρα δεν μπορεί να διαθέσει. Η Βολιβία χρειάζεται 60 εκατομμύρια δολάρια για να εξασφαλίσει το νερό της επόμενης δεκαετίας, αλλά ο ετήσιος προϋπολογισμός της κρατικής εταιρίας ύδρευσης μόλις που φτάνει το 1,5 εκατομμύριο δολάρια.
Κάποιοι βρίσκουν ευκαιρία να κατηγορήσουν τον Βολιβιανό πρόεδρο Εβο Μοράλες που αρνείται πεισματικά να ανοίξει την πόρτα της εκμετάλλευσης του νερού σε ιδιώτες. «Κανένας δεν θα πλουτήσει από το νερό» επαναλαμβάνει διαρκώς αλλά και κανένας δεν θα επενδύσει σε έργα που χρειάζονται.
Τραγική ειρωνεία. Η Βολιβία, η πιο φτωχή χώρα της Αμερικής, που υποφέρει ήδη από την υπερθέρμανση του πλανήτη είναι μια από τις τελευταίες χώρες σε εκπομπή αερίων του θερμοκηπίου.
Αύριο ξεκινάει στο Μπαλί της Ινδονησίας η παγκόσμια διάσκεψη για το κλίμα και ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ έχει υποσχεθεί ότι η νέα συνθήκη θα προβλέπει τη χορήγηση οικονομικής βοήθειας στις φτωχές χώρες προκειμένου να αντιμετωπίσουν τις συνέπειες τις κλιματικής αλλαγής. Για τις Άνδεις θα είναι ίσως η τελευταία ευκαιρία.
Οι πλούσιες χώρες να πληρώσουν τη ζημιά (Άρθρο του Σέρχιο Γιάνος*)
Οι χώρες των Άνδεων είναι άλλο ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα για το ότι αυτοί που μολύνουν λιγότερο υφίστανται και τις μεγαλύτερες συνέπειες τις υπερθέρμανσης του πλανήτη.
Στη Νότιο Αμερική βλέπουμε ήδη τα αποτελέσματα της κλιματικής αλλαγής. Λιώσιμο των παγετώνων, πλημμύρες, σφοδρές βροχοπτώσεις αλλά και άνοδος της θερμοκρασίας, είναι η απόδειξη, ενώ θα πρέπει να αναφέρουμε και τις αλλάγες που παρατηρούνται στις παραθαλάσσιες περιοχές. Οι κοραλιογενείς ύφαλοι πεθαίνουν και μέχρι το 2060 η σταθμη της θάλασσας θα έχει ανέβει κατά 60 εκατοστά από την μεριά του ειρηνικού Ωκεανού και 40 εκατοστά από την πλευρά του Ατλαντικού.
Η ανθρωπότητα διαθέτει και τα χρήματα και τους μηχανισμούς για να μειώσει τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου. Το κόστος για την εφαρμογή τους δεν ξεπερνά το 0,12% του παγκόσμιου ΑΕΠ και το αποτέλεσμα θα ήταν να μειωθεί η εκπομπή ρύπων στο μισό μέχρι το 2050 κάτι που θα περιόριζε την άνοδο τις θερμοκρασίας μόλις σε 2,4 βαθμούς σε σχέση με την εποχή προ της βιομηχανικής επανάστασης.
Οι πλούσιες χώρες θα πρέπει να πληρώσουν τη ζημιά που έχουν προκαλέσει στις χώρες μας. Μέχρι στιγμής οι φτωχοί του πλανήτη έχουν λάβει μόλις 26 εκατομμύρια δολάρια για να αντιμετωπίσουν τα αποτελέσματα τις κλιματικής αλλαγής. Όσα δηλαδή ξοδεύει η Μεγάλη Βρετανία σε μια εβδομάδα για την αντιμετώπιση των πλημμυρών.
Ας ελπίσουμε στην Σύνοδο του Μπαλί που ξεκινάει αύριο να γίνει μια νέα αρχή.
*Περιβαντολόγος, μέλος του Ιδρύματος Puertro Rastrojo για την προστασία της Κολομβιανής Αμαζονίας, εμπειρογνώμονας του υπουργείου περιβάλλοντος της Κολομβίας.
Δημοσιεύθηκε στον Ελεύθερο Τύπο 02-12-2007