«Ο Αμερικανός πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα αρχίζει να μοιάζει όλο και περισσότερο στο Νικολά Σαρκοζί», σχολίαζε μεταξύ σοβαρού κι αστείου πριν από μερικές ημέρες το Newsweek. Ο κ. Ομπάμα στην προεκλογική του κιόλας ομιλία, έκανε λόγο για το ρόλο του κράτους, χρησιμοποιεί την ίδια φρασεολογία για να κατακεραυνώνει τα golden boys της Wall Street, υπέκυψε στο «αγοράστε αμερικανικά προϊόντα» και είναι έτοιμος να ρίξει ένα πακτωλό χρημάτων στην αγορά με τη μορφή δαπανών και επιδοτήσεων. Μοιάζει σαν ο κ. Ομπάμα να φέρνει στην Αμερική το σοσιαλισμό, για να θυμηθούμε και τον Τζο τον υδραυλικό. Τα οικονομικά πακέτα του Αμερικανού προέδρου σε καμία περίπτωση φυσικά δεν συνιστούν σοσιαλιστική συνομωσία, ούτε η Αμερική πρόκειται να γίνει Γαλλία κι ούτε πρόκειται ποτέ να δει κανείς τους συμβούλους του κ. Ομπάμα να περιφέρονται στους διαδρόμους του Λευκού Οίκου μελετώντας τις Θεωρίες της υπεραξίας και τα Γκρούντρις.
Ο κ. Ομπάμα ήδη δέχεται επικρίσεις για το σχέδιο διάσωσης της αμερικανικής οικονομίας. Στο προηγούμενο τεύχος του το έγκυρο βρετανικό περιοδικό Economist, περνούσε γενεές δεκατρείς τον νέο υπουργό οικονομικών Τίμοθι Γκάιτνερ για το «ασαφές» σχέδιο που παρουσίασε, κάνοντας λόγο εμμέσως πλην σαφώς για «χαμένη ευκαιρία».
Ο κ. Ομπάμα έχει σαν πρώτο στόχο να εξαλείψει τον φόβο. Τον φόβο από τις αγορές, από τους καταναλωτές και τη Wall Street. Με τα σχέδια διάσωσης, είναι σαν να λέει «μη φοβάστε, το κράτος είναι εδώ για εσάς». Το ερώτημα είναι πόσο κράτος, και πως θα χρησιμοποιηθεί το κράτος στις σημερινές οικονομικές συνθήκες.
Είναι φανερό ότι η αμερικανική οικονομία μετακινείται προς ένα περισσότερο ευρωπαϊκό μοντέλο διαχείρισης και προς αυτό που έχουμε συνηθίσει να αποκαλούμε κοινωνικό κράτος.
Με τις επιχειρήσεις και τους καταναλωτές να αδυνατούν να κινήσουν την οικονομία, ο κλήρος πέφτει στην κυβέρνηση. Το πακέτο Ομπάμα προβλέπει 787 δισεκατομμύρια για κρατικές δαπάνες, φοροαπαλλαγές και επιδοτήσεις. Άλλα 275 δισεκατομμύρια θα βοηθήσουν 9 εκατομμύρια Αμερικανούς να σώσουν τα σπίτια τους και ένα τρισεκατομμύριο δολάρια θα εισρεύσουν στο τραπεζικό σύστημα.
Ο προστατευτισμός επανέρχεται και επίσημα παρά τις διαβεβαιώσεις του κ. Γκάιτνερ ότι οι ΗΠΑ θα σεβαστούν τις αρχές του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου. Άλλωστε και το πακέτο με τα δισεκατομμύρια δολαρίων που κατευθύνεται στις αυτοκινητοβιομηχανίες, προστατευτισμό συνιστά.
Καλός ή κακός οι ΗΠΑ γίνονται περισσότερο Ευρώπη. Πριν από μια δεκαετία οι κρατικές δαπάνες αντιστοιχούσαν στο 34,3% του αμερικανικού ΑΕΠ, τη στιγμή που το αντίστοιχο ποσοστό στην ευρωζώνη ήταν 48,2%- μια διαφορά δηλαδή περίπου 14 μονάδων.
Το 2010 οι αμερικανικές κρατικές δαπάνες θα φτάσουν στο 39,9% του ΑΕΠ, ενώ στην ευρωζώνη το αντίστοιχο ποσοστό θα είναι 47,1%- διαφορά 8 μονάδων. Ο κ. Ομπάμα αντιμετωπίζει ένα παράδοξο. Θα πρέπει να δανειστεί για να ξοδέψει χρήματα, προκειμένου να λύσει ένα πρόβλημα που δημιουργήθηκε από τον πολύ δανεισμό. Τα μέτρα της Αμερικανικής κυβέρνησης στην πράξη ακόμη δεν έχουν ξεκινήσει και αργά ή γρήγορα ο κ. Ομπάμα ίσως αναγκαστεί να βάλει πιο βαθειά το χέρι στην τσέπη. Ένα από τα βασικά προβλήματα που πιθανόν θα αντιμετωπίσει είναι το θέμα της επιδότησης της ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης. Ο κ. Ομπάμα υποσχέθηκε αυξημένες δαπάνες για την υγεία χωρίς να κάνει καμία προσπάθεια να διαχειριστεί τις προσδοκίες των Αμερικανών. Σήμερα τα κεφάλαια των βασικών παροχών υγείας και πρόνοιας είναι συνδεδεμένα με τη Wall Street. Αν συνεχιστεί η πτώση του χρηματιστηρίου και η ανεργία φτάσει όπως προβλέπεται το 10%, η κυβέρνηση θα πρέπει να παρέμβει με περισσότερο χρήμα και εγγυήσεις. Μεγαλύτερη όμως κρατική παρέμβαση σημαίνει περιορισμός της ανάπτυξης (όπως ακριβώς συνέβη στην Ευρώπη όπου οι κοινωνικές παροχές δημιούργησαν χρόνια ανεργία).
Πως θα μπορέσει ο κ. Ομπάμα να συμβιβάσει τις υποσχέσεις τους με τη real politik που απαιτεί η περίσταση;
Η διαχείριση του πακέτου των 787 δισεκατομμυρίων και όσων ακολουθήσουν θα χρειαστεί επίσης ένα «στρατό από γραφειοκράτες», όπως σκωπτικά σχολίαζαν οι ρεπουμπλικανοί. Ποια κυβέρνηση θα πάρει μετά το ρίσκο μετά να τους απολύσει;
Τέλος είναι το θέμα των τραπεζών. Η ιστορία έχει διδάξει ότι οι χώρες που νοικοκύρεψαν το τραπεζικό τους σύστημα γρήγορα, ξεπέρασαν ακόμη πιο γρήγορα την κρίση. Η αμερικανική κυβέρνηση ετοιμάζεται να ρίξει στην τραπεζική αγορά ένα τρισεκατομμύριο δολάρια, τη στιγμή που κορυφαίοι οικονομολόγοι μεταξύ αυτών και ο προφήτης της κρίσης Νούριελ Ρουμπίνι, υπολογίζουν τη μαύρη τρύπα του τραπεζικού συστήματος στα 3,6 τρισεκατομμύρια δολάρια. Η δημιουργία μια κακής τράπεζας που θα συγκεντρώσει τα «τοξικά προϊόντα» δεν δίνει απάντηση στο τι θα γίνει μετά με αυτά τα προϊόντα, και πως το κράτος θα μπορέσει, αν μπορέσει κάποια στιγμή να τα διαθέσει. Όπως σχολίαζε ο Economist, η «κακή τράπεζα» ένα πράγματι μια ηρωική προσπάθεια αλλά θα πρέπει να ιδωθεί ως μέρος του προβλήματος και όχι ως η λύση του.