Ο Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα συνήθιζε να αστειεύεται με την προοπτική του θανάτου. Έλεγε μάλιστα στους φίλους του χαρακτηριστικά: «όπως δεν ανησυχούσα για το ότι θα γεννηθώ, έτσι δεν ανησυχώ και για το ότι θα πεθάνω…». Ο θάνατος δεν είχε θέση στο έργο του και όταν εμφανίζεται, έρχεται σαν επιλογή, σαν μια πράξη ευθύνης ή σαν κατάληξη ενός καταδικασμένου εκ των προτέρων –και γι αυτό ανιδιοτελούς – έρωτα, που ωστόσο αξίζει να τον ζήσεις και να πεθάνεις γι αυτόν.
Ο θάνατος του πιο αγαπημένου ίσως Ισπανού ποιητή, δεν είχε τίποτα από τον ρομαντισμό των έργων του. Η εκτέλεσή του από φασίστες παραστρατιωτικούς του Φράνκο εν μέσω του αιματηρού ισπανικού εμφυλίου το 1936, παραμένει ένα από τα μεγαλύτερα και μελανότερα μυστήρια της σύγχρονης ισπανικής ιστορίας, μυστήριο όμως που πολύ σύντομα ίσως αποκαλυφθεί. Πριν από μερικές ημέρες, ομάδα Ισπανών αρχαιολόγων και ιστορικών του πανεπιστημίου της Γρανάδα, ξεκίνησε ανασκαφές κοντά στην πόλη Αλφάκαρ, στο σημείο όπου πιστεύεται ότι βρίσκονται τα λείψανα του Λόρκα και άλλων εκτελεσθέντων, που κατηγορήθηκαν από τους φρανκικούς για «ανατρεπτική δράση». Να σημειωθεί ότι ο Λόρκα, εκτός από το ότι είχε δημοκρατικά φρονήματα, ήταν και ομοφιλόφυλος, γεγονός που ερχόταν σε ρήξη με κάθε φασιστικό στερεότυπο της εποχής περί νομιμότητας και καθολικής ηθικής.
Ανασκαφές
Η ανασκαφή ξεκίνησε μετά από μήνες ατέρμονων συζητήσεων, αντιδράσεων από την οικογένεια του ποιητή και αντιπαραθέσεων σε πολιτικό επίπεδο, καθώς μαζί με τον Λόρκα η Ισπανία ξεθάβει και τα φαντάσματα του φρανκισμού. Ο θάνατος του Λόρκα ήταν θέμα ταμπού για την ισπανική κοινωνία. Όχι μόνο κατά τη διάρκεια της σαραντάχρονης δικτατορίας του Φράνκο, αλλά και για χρόνια μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας το 1975. Η εθνική συμφιλίωση στην Ισπανική κοινωνία πραγματοποιήθηκε μόνο εικονικά, μέσω του νόμου της σιωπής και της υποχρεωτικής λήθης, την οποία επέβαλαν οι ισπανικές μετα-φρανκικές κυβερνήσεις. Η εξέλιξη αυτή βέβαια ήταν αναμενόμενη καθώς η φρανκική πολιτική τάξη εξακολουθούσε να είναι ενεργή για χρόνια μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας και να έχει ισχυρούς δεσμούς με την οικονομική ελίτ, την οποία η ίδια είχε δημιουργήσει και ευνοήσει
Το 2007 η κυβέρνηση Θαπατέρο αποφάσισε να τα βάλει με το παρελθόν και να αποκαθηλώσει τον φρανκισμό. Ο νόμος για την ιστορική μνήμη που ψηφίστηκε, προέβλεπε μεταξύ άλλων τη συνταξιοδότηση όσων πολέμησαν με τον Δημοκρατικό Στρατό και την απόσυρση των συμβόλων της εποχής του Φράνκο (αγάλματα, προτομές κτλ). Αρκετά χρόνια νωρίτερα όμως, είχαν ξεκινήσει οι ανασκαφές ομαδικών τάφων από εθελοντές και μη κυβερνητικές οργανώσεις. Οι ενέργειές τους αντιμετώπισαν μεγάλες αντιδράσεις από ανθρώπους που ευνοήθηκαν από τον Φράνκο και έβλεπαν ξαφνικά κάποιους να παρομοιάζουν τον ευεργέτη τους με τον Χίτλερ.
Η ανασκαφή του τάφου του Λόρκα προκάλεσε ανάλογες αντιδράσεις. Μέχρι και ο γνωστός δικαστής Μπαλτάσαρ Γκαρθόν αναγκάστηκε να πάρει πίσω απόφασή του για την ανασκαφή, κάτω από τις πιέσεις μερίδας του δικαστικού σώματος. Η οικογένεια του ποιητή αρχικά εναντιώθηκε στην απόφαση λέγοντας ότι «δεν ενδιαφέρεται να μάθει την ακριβή τοποθεσία καθώς τα λείψανα του Λόρκα στο συγκεκριμένο σημείο θα κρατήσουν ζωντανή τη μνήμη όλων των ανθρώπων που εκτελέστηκαν μαζί του». Μετά από πιέσεις όμως των υπολοίπων οικογενειών που ήθελαν να μάθουν για τους ανθρώπους τους, η οικογένεια Λόρκα υποχώρησε, λέγοντας όμως ότι δεν θα συνδράμει τους ερευνητές σε εξέταση DNA. Χωρίς δείγμα DNA όμως τα λείψανα του ποιητή θα είναι πού δύσκολο να ταυτοποιηθούν γεγονός που θα παρατείνει επ’ αορίστου το μυστήριο.
Η πολιτική του θέση
Ο Λόρκα ήταν άνθρωπος αφοσιωμένος ολοκληρωτικά στο έργο του. Από το 1931 όταν αποκαταστάθηκε η δημοκρατία διεύθυνε την Εθνική Εταιρία Θεάτρου της Ισπανίας και απολάμβανε όλες τις διευκολύνσεις για να γράψει και να σκηνοθετήσει τα έργα του. Όντας όμως στην ουσία κρατικός υπάλληλος
Όντας όμως στην ουσία κρατικός υπάλληλος, για τους φρανκικούς έφερε πάνω του τη σφραγίδα του δημοκράτη .Όταν κάποτε τον ρώτησαν για τις πολιτικές τους απόψεις είπε ότι νιώθει καθολικός, κομουνιστής, αναρχικός, φιλελεύθερος και μοναρχικός. Δεν ταυτίστηκε με κάποια από τις πολιτικές ομάδες και δεν έκανε διακρίσεις στους ανθρώπους που συναναστρεφόταν. Είχε μάλιστα βαθιά φιλία με τον ιδρυτή της ακροδεξιάς Ισπανικής Φάλαγγας Αντόνιο Ντε Ριβέρα. Ισχυρή φιλία τον έδενε επίσης και με τον ζωγράφο Σαλβαδόρ Νταλί, μετέπειτα τιμητή του Φράνκο. Ο βιογράφος του Λόρκα Ιάν Γκίμπσον έχει διαφορετική άποψη ισχυριζόμενος ότι ο ποιητής είχε εκδηλώσει τις πολιτικές του απόψεις υπογράφοντας το μανιφέστο του «Εργατικού Κόσμου», εντύπου που εξέδιδε το κομουνιστικό κόμμα της Ισπανίας.
Είχε κατακρίνει επίσης ουκ ολίγες φορές τον τυφλό εθνικισμό και την άρχουσα τάξη της γενέτειράς του Γρανάδας. Ειδικά το τελευταίο αποτέλεσε για πολλούς η «υπογραφή της θανατικής του καταδίκης»
Δημοσιεύθηκε στον Ελεύθερο Τύπο 14-11-2011