Στο μνημειώδες έργο του, "Η δημοκρατία στην Αμερική", ο Γάλλος ιστορικός και πολιτικός επιστήμονας Αλέξις ντε Τοκβίλ, διαπιστώνει ότι οι ΗΠΑ κατάφεραν να γίνουν έθνος γιατί μεταξύ άλλων οι πολίτες τους μοιράζονταν την ίδια πολιτική και κοινωνική ιδεολογία. Δέχθηκαν μεγάλο αριθμό μεταναστών από την Ευρώπη οι οποίοι έφεραν μαζί τους τις αξίες της δημοκρατίας και της ελευθερίας -σε μία εποχή που οι αξίες αυτές στην Ευρώπη βάλλονταν και υποχωρούσαν- και οι αξίες αυτές γιγαντώθηκαν. Στον ενάμιση περίπου αιώνα που πέρασε από την εποχή που ο Τοκβίλ έγραφε το βιβλίο του, η Ευρώπη έζησε δύο μεγάλους πολέμους και ένα περιφερειακό, δικτατορίες και επαναστάσεις και σε συνθήκες οικονομικής ευμάρειας κατάφερε να κάνει πραγματικότητα σε ένα βαθμό το όραμα της Ένωσης. Ακόμη και αν αυτή τη στιγμή που η Ευρώπη στενάζει κάτω από την οικονομική κρίση και ο ευρωσκεπτικισμός "χτυπάει κόκκινο" δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι μερικά χρόνια πριν στη συντριπτική πλειοψηφία τους οι Ευρωπαίοι ένιωθαν περήφανοι που δήλωναν "Ευρωπαίοι", που είχαν ένα ισχυρό κοινό νόμισμα, που μπορούσαν να ταξιδέψουν εντός Ευρώπης χωρίς ελέγχους και που το διαβατήριό τους έγραφε πρώτα Ευρωπαϊκή Ένωση και μετά τη χώρα τους.
Στην πρόσφατη απονομή του Νόμπελ Ειρήνης στην Ευρωπαϊκή Ένωση έγινε πολύ λόγος από τους ηγέτες που παραβρέθηκαν για ειρήνη και δημοκρατία, για τους παλιούς εχθρούς που έγιναν συνεργάτες, για το κλείσιμο των πληγών που άφησε ο τελευταίος μεγάλος πόλεμος και άλλα σχετικά.
Αντικειμενικά αν το δούμε, η προσπάθεια ήταν τιτάνια και το κατόρθωμα πραγματικά μεγάλο. Όμως σήμερα η Ευρώπη εν μέσω οικονομικής κρίσης έχει αρχίσει να βλέπει στον ύπνο της εφιάλτες, τους παλιούς της φόβους να ζωντανεύουν και το ευρωπαϊκό οικοδόμημα που με τόσο κόπο χτίσθηκε να απαξιώνεται και να αμφισβητείται από τους πολίτες. Είναι σαν η "κοινή πολιτική και κοινωνική ιδεολογία" για την οποία μιλούσε ο Τοκβίλ να μην υπάρχει, σαν να μην υπήρξε ποτέ και τώρα υπό συνθήκες κρίσης η απώλεια αυτή να τροφοδοτεί το διχασμό και ακραίες ιδεολογίες.
"Όταν η απασχόληση και η ευημερία που αποτελούν τη βάση της κοινωνίας μας απειλούνται επιστρέφουν οι ξεχασμένες ιδεολογίες και τα παλιά στερεότυπα" αναγνώρισε προβληματισμένος στον λόγο του κατά τη διάρκεια της παραλαβής του βραβείου ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου,Χέρμαν Βαν Ρομπάι. Μετά από τρία και πλέον χρόνια κρίσης οι Ευρωπαίοι ηγέτες βρίσκονται μπροστά στην απειλή που περιέγραψε ο Βαν Ρομπάι.
Η Ελλάδα είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα χώρας στην οποία έχει συντελεστεί ρήγμα στον κοινωνικό ιστό και που σήμερα αποτελεί εργαστήριο μελέτης της ανόδου της ακροδεξιάς. Δεν είναι τυχαίο ότι πρόσφατη δημοσκόπηση για το τηλεοπτικό σταθμό MEGA έδειξε ότι το 64,2% των πολιτών δεν εμπιστεύονται την Ευρωπαϊκή Ένωση
Η Χρυσή Αυγή αρνείται ότι είναι φασιστικό κόμμα αλλά η άνοδός της έχει χτυπήσει καμπανάκι στις Βρυξέλες και ο διεθνής τύπος την χαρακτηρίζει επανειλημμένα "ρατσιστικό, επικίνδυνο και επιθετικό κόμμα". Ή έξαρση της ξενοφοβίας και του ρατσισμού είναι έντονη πλέον στην ελληνική κοινωνία ενώ τα μέσα ενημέρωσης έχουν σχεδόν καθημερινά ειδήσεις για ρατσιστικές, δολοφονικές επιθέσεις με θύματα μετανάστες. "Ακόμη και ο πρωθυπουργός Αντώνης Σαμαράς συνέκρινε την κατάσταση στην Ελλάδα σήμερα με τις τελευταίες ημέρες της δημοκρατίας της Βαιμάρης" σημείωνε προ ημερών το BBC.
Η Ελλάδα δεν είναι η μόνη χώρα που βλέπει άνοδο της ακροδεξιάς. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι ακόμη και στον σκληρό πυρήνα της Ευρώπης η ακροδεξιά ισχυροποιείται. Η Μαρίν Λεπεν στη Γαλλία όχι μόνο αποτελεί σημαντικό πολιτικό παράγοντα αλλά τραβά προς τα "ακροδεξιά" ακόμη και την παραδοσιακή δεξιά της Γαλλίας όπως φαίνεται από το πολιτικό λόγο των ηγετών της αλλά και από την επιλογή του κ. Κοπέ για ηγέτη της ο οποίος έχει υιοθετήσει φρασεολογία που παραπέμπει στο Εθνικό Μέτωπο της Λεπέν. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της στροφής της γαλλικής πολιτικής σε πιο ακροδεξιές θέσεις η απέλαση των Ρομά που ξεκίνησε επί προεδρίας Σαρκοζί.
Η Γερμανία επίσης βλέπει ισχυροποίηση του νεοναζιστικού NDP και στο πλαίσιο αυτό προσπαθεί τώρα να το θέσει εκτός νόμου, ενώ ισχυρό ήταν το σοκ και στην Φινλανδία με την άνοδο της ακροδεξιάς. Ίσως η πιο ακραία περίπτωση φασιστικού κόμματος στην Ευρώπη αυτή τη στιγμή είναι το ουγγρικό Γιόμπικ που είναι και το τρίτο μεγαλύτερο στην Ουγγαρία.
Μιλά ανοιχτά κατά των Ρομά, μέλη του συγκροτούν τάγματα εφόδου τα οποία επιτίθενται σε μετανάστες και Ρομά ενώ πρόσφατα ζήτησε την καταγραφή των Εβραίων στη χώρα τους οποίους και χαρακτήρισε "απειλή για την εθνική ασφάλεια"
Όπως υποστηρίζει ο ιστορικός Μαρκ Μαζάουερ, «η δημοκρατία εξαρτάται από τη νομιμοποίηση που έχει η πολιτική τάξη και σε ακραίες συνθήκες αυτή η νομιμοποίηση μπορεί να χαθεί πολύ γρήγορα. Και η οικονομική κρίση αυτή την στιγμή στην Ευρώπη οδηγεί στη σταδιακή απώλεια αυτής της νομιμοποίησης».
Η αμφισβήτηση για την οποία μιλά ο Μαζάουερ δεν εκφράζεται μόνο με την άνοδο της ακροδεξιάς.
Στην Ισπανία για παράδειγμα που έζησε μια σαραντάχρονη δικτατορία η αμφισβήτηση του πολιτικού συστήματος και της Ευρώπης εκφράζεται με την άνοδο του «καταλανικού πατριωτισμού» και το αίτημα της πλειοψηφίας των Καταλανών να αποσχιστούν από την Ισπανία.
Ή για παράδειγμα στο Βέλγιο όπου η χώρα έμεινε για πάνω από ένα χρόνο χωρίς κυβέρνηση καθώς οι δύο περιφέρειες, Βαλονία και Φλάνδρα, προωθύσε η κάθε μία της δική της εθνικιστική ατζέντα.
Η οικονομική κρίση έχει συνέπειες που δύσκολα μπορούν να προβλεφτούν. Η απόφαση της νορβηγικής επιτροπής να βραβεύσει την ΕΕ με το Νόμπελ Ειρήνης σήκωσε θύελλα αντιδράσεων αλλά πολλοί θεωρούν ότι τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή η Ευρώπη χρειαζόταν αυτό το βραβείο όπως έγραφε η Frankfurter Algemeine Zeitung σαν τονωτική ένεση για να συνεχίσει την προσπάθεια να διατηρήσει τη συνοχή της.
Αυτό όμως δεν λύνει αυτόματα και το πρόβλημα της έλλειψης κοινής πολιτικής και κοινωνικής ιδεολογίας. Και σε τέτοιες συνθήκες ο φασισμός μπορεί να γίνει πολύ επικίνδυνος.