Παραμονές του συλλαλητηρίου στην Αθήνα για το φλέγον ζήτημα της ονομασίας της ΠΓΔΜ, καλό είναι να υπενθυμίζουμε μερικά ιστορικά γεγονότα, που πέρα από την καλύτερη πληροφόρηση, μπορούν να φανούν λιγότερο ή περισσότερο χρήσιμα για να καταλάβουμε το πλαίσιο μέσα στο οποίο βρίσκει έδαφος ο εθνικισμός και ο αλυτρωτισμός. Το μακεδονικό, ως ένα δύσκολο σταυρόλεξο της τελευταίας φάσης του Ανατολικού ζητήματος, ιστοριογραφικά ήταν πάντα φορτωμένο με ιδεοληψίες και την ιδεολογία αυτού που έγραφε την ιστορία, ανάλογα από ποια πλευρά των συνόρων βρισκόταν.
Οι ιδεοληψίες και ο εθνικισμός ακολούθησαν στο πέρασμα του χρόνου το μακεδονικό και εξελίχθηκαν μαζί του.
Ακόμη και μέσα στα τελευταία 27 χρόνια που έχει επανέλθει το ζήτημα λόγω της ονομασίας της ΠΓΔΜ θα διακρίνει κανείς αρκετές μεταλλάξεις στο τρόπο που διατρανώνεται η ελληνικότητα της Μακεδονίας, ή η αρχαία μακεδονική καταγωγή των Μακεδόνων, ή η βουλγαρική καταγωγή των σημερινών σλαβομακεδόνων, για να δούμε το θέμα απ όλες τις πλευρές των συνόρων. Αυτό το περίφημο “Η Μακεδονία ήταν, είναι και θα είναι ελληνική” δεν το ακούμε πλέον τόσο μαζικά όσο στις αρχές της δεκαετίας του '90, ενώ ακόμη και πολιτικά στελέχη του συντηρητικού χώρου κρατούν αποστάσεις από λαοσυνάξεις και εθνικιστικές κραυγές.
Ωστόσο το θέμα του εθνικισμού και της διαστρέβλωσης ή απόκρυψης της ιστορικής αλήθειας με σκοπό να δικαιολογηθούν μετέπειτα γεγονότα ή πολιτικές αποφάσεις πάντα θα το βρίσκουμε μπροστά μας.
Πόσοι ξέρουν την ιστορία του Μακεδονικού Αγώνα; Του τι προηγήθηκε, ποια ήταν η σχέση του ελληνικού πληθυσμού με την Οθωμανική διοίκηση πριν χωριστεί ο γεωγραφικός χώρος που λέγεται Μακεδονία, μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους;
Και αν το θέμα του εθνικισμού στην από εδώ πλευρά των συνόρων ας πούμε το αντιμετωπίζεις, τί γίνεται με τον εθνικισμό της άλλης πλευράς;
Αυτό είναι ένα ζήτημα που απασχόλησε και την Αριστερά χωρίς να φέρνει αποτελέσματα. Η λογική του “εμείς αντιμετωπίζουμε τον δικό μας εθνικισμό και για τον εθνικισμό των άλλων ας φροντίσουν οι σύντροφοι από την άλλη πλευρά” δεν λειτούργησε μεταξύ άλλων ούτε στην περίπτωση του Μακεδονικού. Ή όπως είχε πει και ο καθηγητής Ευτύχης Μπιτσάκης: “Οι αριστεροί αντιεθνικιστές μας βλέπουν μόνο τον ελληνικό εθνικισμό”, με αποτέλεσμα η σχεδόν αποκλειστική μάχη κατά του ιμπεριαλισμού -που στα Βαλκάνια βρήκε πρόσφορο έδαφος στη νεώτερη ιστορία- να υποβαθμίζει τη σημασία και την επικινδυνότητα των περιφερειακών εθνικισμών, η οποία ναι, ανατροφοδοτείτε από τον ιμπεριαλισμό.
Αυτό το λέμε απλώς για να καταλάβουμε ότι με το να υπάρξει συμφωνία στην περίπτωση του ονόματος δεν τελειώνει εκεί η ιστορία. Ή με το να αλλάξει η γειτονική χώρα το σύνταγμά της και να αντιμετωπίσει τον αλυτρωτισμό στα χαρτιά ή ακόμη και να αλλάξει την εθνική της ταυτότητα, πάλι στα χαρτιά, τίποτα δεν τελειώνει.
Η ενιαία Γιουγκοσλαβία για σχεδόν 45 χρόνια πάλεψε με όλα τα μέσα να εξαλείψει τους εθνικισμούς και τους αλυτρωτισμούς αλλά την κρίσιμη στιγμή και με τη “βοήθεια” ξένων δυνάμεων έγινε εφτά κομμάτια. Και όχι μόνο αυτό, η Αριστερά βρέθηκε στο όνομα της αυτοδιάθεσης των λαών και του αντιεθνικισμού να στηρίζει ακούσια τα ιμπεριαλιστικά σχέδια μεγάλων δυνάμεων και τον αρρωστημένο εθνικισμό που εξέθρεψε, καταπίνοντας αμάσητη, κάθε προπαγάνδα κατά των Σέρβων.
Ο αλυτρωτισμός και ο εθνικισμός δεν είναι οι αιτίες των πολέμων. Οι αιτίες είναι οι σφαίρες επιρροής και τα οικονομικά συμφέροντα. Ο εθνικισμός και ο αλυτρωτισμός είναι τα εργαλεία για την κινητοποίηση των μαζών.
Λίγη ιστορία
Δεν είμαστε ιστορικοί γι αυτό δεν θα επιχειρήσουμε να κάνουμε ερμηνείες αλλά να επαναφέρουμε στην μνήμη μερικά ιστορικά γεγονότα όπως καταγράφηκαν.
Για την ελληνικότητα της Μακεδονίας έχουν ειπωθεί πολλά, αλλά σχεδόν πριν έναν αιώνα, αυτό που αποκαλείτο Μακεδονία είχε μια εικόνα πολύ περίπλοκη. Ο γεωγραφικός χώρος που αποκαλείτο Μακεδονία και ήταν υπό οθωμανική διοίκηση καταλάμβανε εδάφη της σημερινής Μακεδονίας στην ελληνική επικράτεια, της Βουλγαρίας και της ΠΓΔΜ.
Το θρησκευτικό και γλωσσικό μωσαϊκό έκανε την εικόνα ακόμη πιο περίπλοκη. Μουσουλμάνοι τουρκόφωνοι, αλβανόφωνοι, σλαβόφωνοι, βουλγαρόφωνοι (Πομάκοι), ελληνόφωνοι, βλαχόφωνοι, ισπανοεβραίοι και ρομά. Χριστιανοί πατριαρχικοί* ελληνίζοντες σλαβόφωνοι, ελληνόφωνοι, βουλγαρόφωνοι, βλαχόφωνοι, αλβανόφωνοι. Χριστιανοί εξαρχικοί ** βουλγαρόφωνοι, και σλαβόφωνοι. Πατριαρχκοί βλαχόφωνοι ρουμανίζοντες και σλαβόφωνοι σερβίζοντες. Ουνίτες και προτεστάντες σλαβόφωνοι και βουλγαρόφωνοι. Ρομά χριστιανοί και Εβραίοι με την σεφαραδίτικη λαντίνο γλώσσα τους.
Το να μιλήσεις για “μόνο ελληνικότητα” μέσα σε αυτό το μωσαϊκό θα ήταν αστείο.
Η πιο έγκυρη πηγή που έχουμε για τη σύνθεση της τότε Μακεδονίας είναι η απογραφή του Χιλμή Πασά, η οποία έγινε το 1904 όταν είχε αρχίσει ο μακεδονικός αγώνας και η οποία έγινε υπό την επίβλεψη Ρώσων και Αυστριακών αξιωματούχων.
Η απογραφή δημοσιεύτηκε σε δε δύο εφημερίδες, στη Θεσσαλονίκη και στη Βιένη τα αποτελέσματα της οποίας όμως δεν συμφωνούν. Πολλά δημοσιεύματα ακόμη και σήμερα επικαλούνται την απογραφή του Χιλμή Πασά λέγοντας ότι σε αυτήν έχει καταγραφεί και ελληνικός πληθυσμός χωρίς όμως να αναφέρουν πόσος.
Συγκεκριμένα στη μία απογραφή οι ελληνόφωνοι ορθόδοξοι αποτελούν το 10.6% του πληθυσμού ενώ στη δεύτερη δημοσίευση καταγράφονται ως Έλληνες το 20,5% αλλά στο νούμερο αυτό περιλαμβάνονται εκτός από τους ελληνόφωνους, οι βουργαρόφωνοι, σλαβόφωνοι, αλβανόφωνοι, και μέρος των βλαχόφωνων Πατριαρχικών.
Μέσα σε 20 χρόνια η εικόνα αυτή θα αλλάξει. Με τις ανταλλαγές πληθυσμών το 1924, 337 χιλιάδες μουσουλμάνοι ανάμεσά του και ελληνόφωνοι, εγκατέλειψαν τη μακεδονική γη και πέρασαν στη Μικρά Ασία, 66 χιλιάδες Βούλγαροι θα μεταναστεύσουν εθελούσια μεταξύ 1922-1929 βάσει της ελληνοβουλγαρικής σύμβασης της Νεϊγύ. Σε αυτούς θα πρέπει να προστεθούν και άλλες 20 με 25 χιλιάδες Βούλγαροι και άλλες 125 χιλιάδες μουσουλμάνοι που έφυγαν από τις μακεδονικές επαρχίες του νέου ελληνικού κράτους στους Βαλκανικούς πολέμους και στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Τη θέση τους θα πάρουν 638 χιλιάδες Έλληνες πρόσφυγες από Μικρά Ασία, Πόντο, Καύκασο, Ανατολική Ρωμυλία και άλλες περιοχές. Στις ελληνικές περιοχές ωστόσο παρέμειναν πολλοί σλαβομακεδόνες, Ρομά, μουσουλμάνοι τουρκόφωνοι και βουλγαρόφωνοι, Πομάκοι.
Θα μπορούσαμε να πούμε λοιπόν ότι μέχρι τις αρχές του προηγούμενου αιώνα, η Μακεδονία ήταν κάτι σαν τις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου διαφορές ενότητες, φυλές, γλώσσες και παραδόσεις συμβίωναν και συναλλάσσονταν αρμονικά. Δεν ήταν τυχαίο ότι ο Ρήγας Φεραίος οραματιζόταν μια Βαλκανική ομοσπονδία.
Αυτό που δεν υπήρχε ήταν τελικά ο συνδετικός κρίκος που θα κρατούσε ενωμένο αυτό τον λαό και υπερίσχυσε τελικά η εθνική συνείδηση της κάθε εθνότητας που έγινε εργαλείο στα ιμπεριαλιστικά σχέδια για το τελικό μοίρασμα της Μακεδονίας. Κάποιες γενιές είδαν τη ζωή τους και την περιουσία τους να χάνονται, πλήρωσαν το τίμημα των πολέμων, αλλά σχεδόν έναν αιώνα μετά, η περιοχή μας απολαμβάνει την ειρήνη, και μια σχετική ευημερία.
Γνωρίζοντας την ιστορία αυτού του τόπου και απολαμβάνοντας πάνω από 70 χρόνια ειρήνης στην περιοχή η άνοδος του εθνικισμού, και από τις δύο πλευρές των συνόρων δημιουργεί πολύ δυσάρεστους συνειρμούς.
Το μόνο που μπορούμε να ευχηθούμε είναι η όποια λύση, αν υπάρξει, να μην αφήσει κατά το δυνατό, χώρο στον αλυτρωτισμό και στον εθνικισμό, να αναπτυχθούν. Είναι μια καλή ευκαιρία να ξαναγνωριστούν οι λαοί μας και να καταλάβουν ότι όπως έζησαν μαζί οι πρόγονοί τους έτσι μπορούμε να ζήσουμε εμείς και οι επόμενες γενιές.
*Όσοι έμειναν πιστοί στο Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης το οποίο ουσιαστικά είχε ελληνοποιηθεί.
** Βουλγαρική αυτόνομη ορθόδοξη εκκλησία που αποσχίστηκε από το Πατριαρχείο και συνέβαλε στο να φουντώσει ο βουλγαρικός εθνικισμός.
Παραπομπές.
1. Μειονοτικά ζητήματα και εθνική συνείδηση στην Ελλάδα. Δημήτρης Λιθοξόου
2.Οι αριστεροί αντιεθνικιστές βλέπουν μόνο τον ελληνικό εθνικισμό. Μπιτσάκης. Ευτ.