Το τελευταίο Σαββατοκύριακο του Ιουνίου του 2015, ο Έλληνας πρωθυπουργός, η τότε ηγεσία του υπουργείου οικονομικών και τα τραπεζικά στελέχη της χώρας, θα το θυμούνται για την υπόλοιπη ζωή τους. Για δεύτερη φορά, μετά την Κύπρο, η μεν ευρωζώνη ετοιμαζόταν για την επιβολή περιορισμών στην κίνηση κεφαλαίων σε μια χώρα μέλος της, η δε Ελλάδα να μπει σε μια περιπέτεια που διαρκεί μέχρι σήμερα.
Πέρα από την αναστάτωση που έφερε στην ελληνική οικονομία, στο εμπόριο και στις εισαγωγές, η επιβολή των capital controls ήταν ένας εξαναγκασμός για τον πολύ κόσμο, για την αλλαγή του τρόπου συναλλαγών με τη χρήση πλαστικού χρήματος -που σταδιακά γίνεται ο βασικός τρόπος πληρωμής των καταναλωτικών μας δαπανών- και των συναλλαγών μας με το κράτος.
Το χρονικό
Τα ξημερώματα της 29ης Ιουνίου του 2015 δημοσιεύεται στην εφημερίδα της κυβέρνησης η πράξη νομοθετικού περιεχομένου για την επιβολή των capital controls. Είχε προηγηθεί η απόσυρση του waiver, μέσω του οποίου η ΕΚΤ δάνειζε φθηνά τις ελληνικές τράπεζες με ενέχυρο τα ελληνικά ομόλογα, και λίγο αργότερα η απόφαση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας να διατηρήσει σταθερό το όριο της χρηματοδότησης των τραπεζών μέσω του ΕLA, με αποτέλεσμα οι ελληνικές τράπεζες να κινδυνεύουν άμεσα να μείνουν από ρευστό. Το προηγούμενο εξάμηνο, από τον Νοέμβριο του 2014 όταν διαφαινόταν πως δεν ήταν δυνατή η εκλογή προέδρου της Δημοκρατίας και η χώρα θα πήγαινε για εκλογές, αποσύρθηκαν από τις τράπεζες περίπου 45 δισεκατομμύρια ευρώ γεγονός που επέτεινε την τραπεζική κρίση.
Έτσι το πρωί της Δευτέρας 29 Ιουλίου η χώρα βρέθηκε με capital contols και με μια πολιτική κρίση -που κορυφώθηκε με το περίφημο δημοψήφισμα και όσα ακολούθησαν.
Με την επιβολή των capital controls, ανακοινώνεται τραπεζική αργία η οποία διήρκεσε έως τις 20 Ιουλίου ενώ το Χρηματιστήριο έμεινε και αυτό κλειστό μέχρι τις 3 Αυγούστου. Η ελληνική κυβέρνηση, εν μέσω διαπραγμάτευσης, προσπαθούσε να καθησυχάσει τους πολίτες αλλά η εικόνα έξω από τις τράπεζες δεν ήταν καθόλου κολακευτική για τη χώρα που είχε γίνει πρωτοσέλιδο σε όλα τα διεθνή ΜΜΕ.
Τα πρώτα μέτρα περιλάμβαναν ημερήσιο όριο αναλήψεων από τους πολίτες μέχρι 60 ευρώ, πάγωμα συναλλαγών με τις τράπεζες -αλλά όχι και των ηλεκτρονικών συναλλαγών ή με χρεωστική και πιστωτική κάρτα- και σύσταση επιτροπής που θα αντιμετώπιζε αιτήματα για επείγουσες συναλλαγές.
Η εικόνα στα ΑΤΜ ήταν απογοητευτική καθώς έβλεπες ουρές ξημερώματα με κόσμο να περιμένει να σηκώσει το 60ρι του, το οποίο στις περισσότερες τράπεζες είχε γίνει 50ρι, μιας και τελείωναν γρήγορα τα χαρτονομίσματα των 20 ευρώ.
Τι συνέβη στην αγορά
Οι άμεσες επιπτώσεις για τις επιχειρήσεις, κυρίως γι αυτές που κάνουν εισαγωγές, ήταν καταστροφικές, καθώς δεν μπορούσαν να πληρώσουν τα τιμολόγια τους και χρειάζονταν έγκριση.
Ο Τάσος Αγγελίκας έχει επιχείρηση που κάνει μελέτες πυροπροστασίας και εφοδιάζει με αντίστοιχα προϊόντα επιχειρήσεις και επαγγελματίες. Όπως λέει στο CNN Greece, για την δική του επιχείρηση, στην οποία το 90% των προϊόντων που πουλά είναι εισαγόμενα, τα capital controls ήταν τεράστιο πλήγμα.
“Το 90% των ειδών που πουλάμε είναι εισαγωγής. Με την έλευση των capital controls δεν μπορούσα πια να εισάγω, κόπηκαν ή περιορίστηκαν πολύ οι πιστώσεις. Το πρώτο τρίμηνο μετά τα capital controls δεν κάναμε εισαγωγές, ενώ σε αυτό το διάστημα αναγκαστήκαμε να κάνουμε δύο φορές αύξηση κεφαλαίου στην εταιρία.
Τώρα τις εισαγωγές μας τις προπληρώνουμε -εκτός από τους προμηθευτές μας στη Γερμανία με τους οποίους συνεργαζόμαστε χρόνια- και φροντίζουμε να τηρούμε τις συμφωνίες. Με την Αγγλία πρέπει να προπληρώσουμε το 70% της παραγγελίας ενώ οι Ιταλοί προμηθευτές μας έκοψαν εντελώς την πίστωση. Και όχι μόνο θέλουν να προπληρώνουμε, θέλουν να βλέπουν και τα λεφτά στο λογαριασμό τους, δεν τους αρκεί το αντίγραφο του εμβάσματος.
Αυτό έχει αναγκάσει και εμάς να κόψουμε την πίστωση και να ζητάμε 50% προκαταβολή και 50% με την παράδοση, κάτι που δεν αρέσει στους πελάτες μας αλλά δεν έχουμε άλλη επιλογή. Οι χρονιές πριν από τα capital controls ήταν οι καλύτερες, δεδομένης της οικονομικής κρίσης, με τζίρο μεταξύ 1,5 και 1,8 εκατομμύρια. Σήμερα ο τζίρος έχει πέσει στις 800 με 900 χιλιάδες ευρώ.”
Στη θέση του κ. Αγγελίκα βρέθηκε η πλειοψηφία των επιχειρήσεων και όπως λέει στο CNN Greece, o κ. Γιώργος Καββαθάς, πρόεδρος της ΓΣΕΒΕΕ, “αυτή η κατάσταση οδήγησε από μόνη της σε καθεστώς αθέμιτου ανταγωνισμού καθώς οι μεγάλες επιχειρήσεις και ρευστότητα είχαν και ήταν καλύτερα προετοιμασμένες.”
Ελαφρύνσεις στους περιορισμούς
Στο διάστημα που μεσολάβησε από τότε έχουν γίνει δύο ελαφρύνσεις στο καθεστώς των capital controls που αφορούν κυρίως τις επιχειρήσεις. Η πρώτη έγινε τον Μάρτιο του 2016 και η δεύτερη τον Ιούλιο του ίδιου έτους. Βασικότερες ελαφρύνσεις ήταν η αύξηση του ανώτατου ορίου ανάληψης μετρητών στα 840 ευρώ ανά δύο εβδομάδες, η αύξηση στο 30% από 10% του ορίου αναλήψεων για κεφάλαια που έχουν εισαχθεί από το εξωτερικό, η κατάργηση του περιορισμού της πρόωρης, μερικής ή ολικής αποπληρωμής δανείου, και η έγκριση πληρωμής τιμολογίου εισαγωγής μόνο με μία επίσκεψη στην τράπεζα.
Οι επιπτώσεις των capital controls αυτά τα δύο χρόνια ήταν πολλές και σε πολλά επίπεδα. Τον πρώτο χρόνο είχαμε πτώση των εξαγωγών κατά 11,7% η οποία όμως αντισταθμίστηκε στο επόμενο έτος με αύξηση σχεδόν 10%. Στο λιανικό εμπόριο είχαμε πτώση του τζίρου αυτά τα δύο χρόνια κατά περίπου 10% (Στοιχεία ΕΣΕΕ). Το 2014 η κατανάλωση ήταν στα 55 δις ευρώ ενώ το 2016 έκλεισε στα 39 δισ. ευρώ.
Όπως λέει στο CNN Greece o πρόεδρος του Εμπορικού Συλλόγου Αθηνών κ. Σταύρος Καφούνης, στις “καλές περιοχές έκλεισε ένα στα τέσσερα καταστήματα, στις υπόλοιπες ένα στα τρία και σε περιοχές όπως η Χαριλάου Τρικούπη, για παράδειγμα, ένα στα δύο”.
Μία σημαντική επίπτωση, ήταν ο σχεδόν μηδενισμός των πιστώσεων από το εξωτερικό, όπως λέει στο CNN Greece o φοροτεχνικός Χρήστος Σερέτης. “Οι επιχειρήσεις που παρακολουθούμε και κάνουν εισαγωγές, δεν μπορούσαν να πάρουν τα εμπορεύματα αν δεν πλήρωναν όλο το ποσό. Με εξαίρεση τις επιχειρήσεις που ήταν προετοιμασμένες και είχαν χρήματα σε λογαριασμούς τραπεζών του εξωτερικού”.
Εκεί που παρουσιάστηκε απρόσμενη αύξηση του τζίρου, όπως λέει ο πρόεδρος της ΕΣΕΕ Βασίλης Κορκίδης, ήταν στον κλάδο του αυτοκινήτου, όπου οι πωλήσεις το 2017 είναι κατά 8,3% υψηλότερες σε σχέση με τα προ capital controls επίπεδα.
“Πολύς κόσμος φοβούμενος ότι θα μπορούσε να χάσει τα λεφτά του επίσπευσε την αγορά ενός αυτοκινήτου” λέει ο κ. Κορκίδης.
Παράλληλα, στην ίδια περίοδο, είχαμε μείωση του εμπορικού ελλείμματος κατά σχεδόν 25% η οποία τον πρώτο χρόνο οφείλεται καθαρά στην πτώση των εισαγωγών. Στη διάρκεια του τελευταίου δεκαμήνου (Ιούλιος 2016 – Απρίλιος 2017), είχαμε επιπλέον μείωση, ωστόσο η κατάσταση δείχνει να ισορροπεί λόγω της εν μέρει αποκατάστασης της ρευστότητας στην αγορά.
Μία ακόμη επίπτωση ήταν η εκτόξευση των κόκκινων δανείων στα 105 δισ ευρώ, ενώ μειώθηκαν κατά πολύ οι συναλλαγές με επιταγές.
Ένα από τα θετικά της όλης υπόθεσης όπως λέει στο CNN Greece τόσο ο κ. Κορκίδης όσο και ο πρόεδρος του ΕΒΕΑ κ. Κ. Μίχαλος ήταν η αύξηση του όγκου ηλεκτρονικών συναλλαγών. Ο τζίρος της αγοράς σε τερματικά μηχανήματα POS το πρώτο πεντάμηνο του έτους αυξήθηκε κατά 30% σε σχέση με το αντίστοιχο περυσινό διάστημα και έφτασε τα 9,5 δις ευρώ ενώ προβλέπεται ότι μέχρι το τέλος του έτους οι συναλλαγές θα φτάσουν τα 20 δις ευρώ. “Ο κόσμος χρησιμοποιεί ολοένα και περισσότερο την πιστωτική ή χρεωστική του κάρτα και αυτό έχει βοηθήσει στο να αντιμετωπιστεί σε ένα βαθμό η φοροδιαφυγή”, τονίζει ο κ. Μίχαλος.
Ο κόσμος στρέφεται στο πλαστικό χρήμα
Για τον κ. Παύλο Βλαντή, έμπορο ειδών ένδυσης, η χρήση πλαστικού χρήματος ήταν αυτό που τόνωσε τον τζίρο στο κατάστημά του.
“Στην αρχή είχαμε μεγάλο πρόβλημα στις συναλλαγές και στο να προμηθευτούμε προϊόντα. Και αυτό γιατί αμέσως έπεσαν τα έσοδα και δεν έβγαιναν τα έξοδα. Σταδιακά η κατάσταση ομαλοποιήθηκε και λίγους μήνες μετά έβαλα POS μηχάνημα το οποίο με βοήθησε πολύ στο να ανέβει ο τζίρος. Είχα αύξηση τζίρου από το 2015 στο 2016 και μεγαλύτερη αύξηση το 2017. Ο περισσότερος κόσμος πληρώνει πια με κάρτα. Το πρόβλημα είναι ότι το POS έχει ένα κόστος ανά συναλλαγή, το οποίο μας επιβαρύνει γιατί δεν μπορούμε να το μετακυλήσουμε στον πελάτη” λέει στο CNN Greece o κ. Βλαντής.
Ο κ. Αντώνης Λουκάς είναι επιχειρηματίας που δραστηριοποιείται στην εστίαση στην Ελλάδα και στην παροχή υπηρεσιών στο εξωτερικό. Όπως λέει στο CNN Greece, στις ελληνικές επιχειρήσεις του, τον πρώτο μήνα των capital controls, δεν υπήρξε μεταβολή στον τζίρο των καταστημάτων του.
“Το δεύτερο μήνα υπήρξε πτώση της τάξης του 20% για να ισορροπήσει σήμερα κοντά στο 10%. Αυτό που αλλάζει είναι η ισορροπία στις πληρωμές μεταξύ μετρητών και κάρτας. Πριν τα capital controls η αναλογία ήταν 90% μετρητά, 10% κάρτες. Κάθε τέσσερις με πέντε μήνες έχουμε μια μετακίνηση από 5% έως 7% προς τις κάρτες και σήμερα η αναλογία είναι περίπου 60% μετρητά, 40% κάρτες. Αυτό όμως συμβαίνει στη φθηνή εστίαση γιατί στα ακριβά εστιατόρια η αναλογία είναι υπέρ της κάρτας” καταλήγει.
Αναμονή για πλήρη άρση
Η αγορά εδώ και καιρό περιμένει την πλήρη άρση των capital controls και μάλιστα έχουν γίνει επανειλημμένα εξαγγελίες. Προηγήθηκαν οι τράπεζες με την πρόταση τριών σημείων που υπέβαλαν στο υπουργείο οικονομικών και στην Τράπεζα της Ελλάδας, η οποία περιλαμβάνει δυνατότητα σωρευτικής ανάληψης από τους πολίτες 1800 ευρώ το μήνα, να αυξηθεί στο 180% του καλύτερου μήνα από 140% σήμερα το όριο για πληρωμή τιμολογίων στο εξωτερικό για εισαγωγές, και να επιτρέπεται η προσθήκη συνδικαιούχου σε υφιστάμενο λογαριασμό κατάθεσης καθώς προς το παρόν ισχύει η απαγόρευση για άνοιγμα νέου λογαριασμού.
Ο υπουργός οικονομικών Ευκλείδης Τσακαλώτος στη συζήτηση στη Βουλή για το πολυνομοσχέδιο, τον προηγούμενο μήνα, ουσιαστικά προανήγγειλε έξοδο από τα capital controls μέχρι το τέλος του χρόνου, συνδέοντας την με το κλείσιμο της δεύτερης αξιολόγησης, ενώ το ίδιο επανέλαβε και ο υπουργός Επικρατείας και κυβερνητικός εκπρόσωπος Δημήτρης Τζανακόπουλος μιλώντας στο συνέδριο των εξαγωγέων, υπογραμμίζοντας πως αυτό το γεγονός θα ενισχύσει αποφασιστικά την εξαγωγική δραστηριότητα.
Η αγορά ωστόσο κρατά “μικρό καλάθι” καθώς ανάλογες εξαγγελίες έχουν γίνει και στο παρελθόν.