«Το νερό πρέπει να πληρώνεται με αναλογικότητα στα μεγάλα εμπορικά νησιά γιατί δεν είναι δυνατό να επωμιστεί ο ντόπιος πληθυσμός την εποχικότητα του τουρισμού. Φυσικά ούτε διανοούμαστε να κόψουμε το νερό σε κάποιον που δεν έχει να πληρώσει».
Ο Μανώλης Κουτουλάκης, γενικός γραμματέας Αιγαίου και νησιωτικής πολιτικής μιλά στο newsbomb.gr για όλα όσα αφορούν το νερό και τη διαχείρισή του στα νησιά. Μετά από ένα δύσκολο καλοκαίρι για τα περισσότερα νησιά της Ελλάδας το υπουργείο σπεύδει να προλάβει το ενδεχόμενο, που είναι πολύ πιθανό, να αντιμετωπίσουν του χρόνου το καλοκαίρι οξύτερο πρόβλημα λειψυδρίας.
Το γεγονός ότι μπήκε ο χειμώνας και ξεχάσαμε το θέμα της λειψυδρίας δεν σημαίνει ότι συνεχίζει να υφίσταται. Ο κ. Κουτουλάκης περιγράφει το σχέδιο του υπουργείο αλλά εμμέσως πλην σαφώς μας προετοιμάζει και για αύξηση του κόστους του νερού σε κάποιες περιπτώσεις.
Ερ: Κύριε Κουτουλάκη, αν πάτε σε ένα οποιοδήποτε νησί και δείτε έναν ντόπιο με το που θα κατεβείτε από το πλοίο, δύο πράγματα θα σας ρωτήσει. Πρώτον αν θα έχει νερό το επόμενο καλοκαίρι και δεύτερον αν θα πρέπει να το πληρώσει πιο ακριβά. Τι θα του λέγατε;
Μανώλης Κουτουλάκης: Εύλογα και τα δύο. Πρώτα πρέπει να διασφαλίσουμε ότι θα έχουμε νερό και σε δεύτερο χρόνο να ρωτήσουμε και εμείς και να συζητήσουμε, υπό ποιες προϋποθέσεις πρέπει να έχουμε αυτό το νερό επαρκές και ποιοτικό. Επομένως είναι μια ερώτηση που δεν θα την απαντήσω μόνος μου, πρέπει να την απαντήσουμε μαζί με τις τοπικές κοινωνίες, γιατί ένα τέτοιο αγαθό πρέπει να είναι καταρχάς δημόσια διαθέσιμο και σε ένα εύλογο κόστος. Σε καμία περίπτωση στα νησιά δεν μπορούμε να συζητάμε όμως για αυξήσεις, χωρίς να παρέχουμε προϊόν.
Ερ: Όντως έχουμε πρόβλημα με το νερό στα νησιά και αν ναι πόσο μεγάλο;
Μανώλης Κουτουλάκης: Το ζήτημα του νερού είναι υπαρκτό για δύο λόγους. Υπάρχουν οι λόγοι της ανομβρίας που σημαίνει ότι οι κλιματικές συνθήκες έχουν δημιουργήσει πίεση στα αποθέματα, είτε αφορά τα υπόγεια ύδατα είτε αφορά τα επιφανειακά ύδατα με άδειους ταμιευτήρες και δεξαμενές και το δεύτερο σημαντικότερο πρόβλημα είναι η λειψυδρία. Είναι κάτι διαφορετικό από την ανομβρία. Φέτος ζήσαμε έναν συνδυασμό προβλήματος ανομβρίας από τη μια, δηλαδή πολλά χρόνια να βρέξει κανονικά και έτσι όπως αναμέναμε και μια κακή διαχείριση ενδεχομένως, του ζητήματος του νερού και των υποδομών. Εκεί είναι ένα χρόνιο πρόβλημα. Δεν λείπουν οι χρηματοδοτήσεις αλλά η ικανότητα να υλοποιηθούν τα κατάλληλα έργα. Και αυτό το ζήσαμε αρκετά φέτος.
Ερ: Για το θέμα των βροχών δεν μπορούμε να κάνουμε και πολλά. Αλλά για το θέμα της διαχείρισης λογικά μπορούμε. Τι δεν κάναμε μέχρι τώρα και τι πρέπει να κάνουμε;
Μανώλης Κουτουλάκης: Καταρχάς μπορούμε να προνοήσουμε. Προφανώς δεν αρκεί να παρακαλάμε να βρέξει. Πρέπει να ξέρουμε ότι έχουμε μπει σε μια περίοδο όπου η κλιματική κρίση δείχνει τα δόντια της. Άρα δεν μπορούμε να περιμένουμε με συμβατικές μεθόδους που ίσως απέδιδαν τα προηγούμενα χρόνια να φτιάξουμε μεγάλα φράγματα τα οποία θα περιμένουμε να γεμίσουν από επιφανειακά νερά που δεν πέφτουν. Άρα εδώ πρέπει να αξιοποιήσουμε λίγο ολοκληρωμένα τις λύσεις που μας διατίθενται. Ναι η αφαλάτωση είναι μια καλή λύση στοχευμένη, αλλά όχι η μοναδική. Η υπεράντληση ή η αξιοποίηση νέων γεωτρήσεων, ναι και αυτό είναι στη συζήτηση, αλλά δεν μπορεί να είναι αυτοσκοπός.
Αντιλαμβάνεστε ότι όταν τα υπόγεια ύδατα είναι ούτως ή άλλως λίγα, με μια ξηρασία και με μια θερμοκρασία η οποία εξαντλεί και τα αποθέματα, νομίζω πρέπει να κινηθούμε λίγο ολοκληρωμένα. Αυτό που είδαμε φέτος είναι η «τέλεια καταιγίδα» σε νησιά όπως η Νάξος, η οποία είχε προνοήσει και είχε δημιουργήσει ταμιευτήρες, οι οποίοι όμως άδειασαν. Απ' την άλλη όμως έχουμε το παράδοξο, η ορεινή Νάξος να διαθέτει νερά, αλλά μην υπάρχουν τα έργα για να έρθουν στην διψασμένη παράκτια ζώνη και φυσικά την έκτακτη ενίσχυση με αφαλατώσεις, οι οποίες δεν δημιούργησαν και την καλύτερη εικόνα, το να έχεις δηλαδή μεγάλα εργοστάσια αφαλάτωσης. Αλλά ήταν μια «πολεμική κατάσταση». Από την άλλη έχεις αντικειμενικές συνθήκες. Παράδειγμα η Νίσυρος. Η Νίσυρος ό,τι και να κάνουμε, λόγω του γεωλογικού και ηφαιστειογενούς υποβάθρου θα πρέπει να πάρει νερό μόνο από αφαλάτωση. Άρα εκεί γνωρίζουμε ότι είναι αποκλειστική λύση. Έχουμε δει όμως και παραδείγματα περιοχών, όπου ενώ είχαν τις χρηματοδοτήσεις, ήξεραν τι πρέπει να κάνουν απλώς δεν ολοκλήρωσαν ποτέ τα έργα που έπρεπε να κάνουν.
Ερ: Δύο πράγματα από αυτά που είπατε κρατάω. Αφαλατώσεις και υπόγεια ύδατα. Αν πάτε σε κάποιον επιστήμονα από το ΕΑΓΜΕ θα σας πει ήδη ότι αντλούμε νερό από υπόγεια ύδατα που δεν θα έπρεπε. Επιπλέον, η αφαλάτωση παράγει νερό πέντε φορές ακριβότερο από ότι η ταχυδιύληση.
Μανώλης Κουτουλάκης: Οι αφαλατώσεις είναι ένα ακριβώς σπορ, αλλά σε κάποιες περιπτώσεις είναι η μοναδική λύση για να δημιουργήσεις νερό εκεί που δεν έχεις. Δεν είμαι υπέρμαχος των αφαλατώσεων, είμαι όμως της πολύ λογικής χρήσης της μεθόδου αυτής όταν έχεις έκτακτα γεγονότα. Προφανώς πρέπει να αποφεύγουμε την χρήση της αφαλάτωσης ακριβώς γιατί είναι κάτι κοστοβόρο. Είναι κοστοβόρο για δύο λόγους όμως. Ο ένας, ο σημαντικότερος, έχει να κάνει με το ενεργειακό κόστος και δευτερευόντως ότι έχει υψηλότερο κόστος λειτουργίας. Το λειτουργικό δεν έχει να κάνει μόνο με την ενέργεια, έχει να κάνει και με τα ανταλλακτικά και με την ειδική γνώση που κάποιος πρέπει να έχει για να χειριστεί τις αφαλατώσεις. Τα νούμερα είναι συγκεκριμένα. Το νερό από ένα ταμιευτήρα με ένα ταχυδηλιστήριο μπορεί να κοστίσει 11 λεπτά το κυβικό, όταν είναι από μια αφαλάτωση χωρίς το ενεργειακό κόστος είναι 40 με 45 λεπτά. Αυτομάτως καταλαβαίνετε ότι είναι τετραπλάσιο ή πενταπλάσιο ναι, αλλά είναι και ο τρόπος που διαχειρίζεται κανείς τις αφαλατώσεις. Έχουμε παραδείγματα όπως είναι η Πάρος. Σας πληροφορώ ότι είναι από τα μοντέλα που λειτουργούν εξαιρετικά.
Διότι υπάρχει ένα καλό επιχειρηματικό πλάνο, υπάρχει μια οργανωμένη υπηρεσία, η οποία λειτουργεί μόνη τις αφαλατώσεις, κάνει πολύ ορθολογική διαχείριση και συμπιέζει τα κόστη. Αντίστοιχα έχουμε νησιά τα οποία δεν έχεις ανθρώπους να τρέξουν τις αφαλατώσεις, επομένως απευθύνεσαι σε εταιρείες κάτι το οποίο ανεβάζει πάρα πολύ το κόστος. Εκεί πρέπει να έρθουμε και να εξορθολογήσουμε. Στα μικρά νησιά δεν πρέπει να σκεφτούμε καν την αύξηση των ποσών που τιμολογούνται. Πολλές φορές ως γενική γραμματεία νησιωτικής πολιτικής έχουμε επωμιστεί αυτό το βάρος, διότι είναι ένα κοινωνικό κόστος που δεν θα το επωμιστεί η κοινωνία. Αυτοί οι άνθρωποι εκεί δεν θα πληρώσουν την εποχικότητα της επισκεψιμότητας ενός μήνα το καλοκαίρι που πρέπει να συντηρήσουμε με μεγάλη αφαλάτωση. Αλλά πρέπει να δώσουμε στοχευμένες λύσεις και να διακρίνουμε λίγο τα μικρά απομακρυσμένα νησιά, που η ανομβρία και το άνυδρο είναι χαρακτηριστικό τους, από τα εμπορικά ή τα μεγάλα νησιά, στα οποία, πρέπει να εισπράττεται αυτό που καταναλώνεται και με αναλογικότητα. Με κοινωνικά τιμολόγια ναι, αλλά πρέπει να υπάρχει μια αναλογική χρήση και τιμολόγηση του νερού. Όχι υπέρογκες αυξήσεις, αλλά αναλογικές.
Ερ: Μου λέτε δηλαδή να περιμένουμε σε κάποια νησιά αυξήσεις.
Μανώλης Κουτουλάκης: Δεν είναι κάτι που αφορά το Υπουργείο μας. Οι συζητήσεις μας με το Υπουργείο Περιβάλλοντος όμως έχουν να κάνουν με ακριβώς αυτό που συζητάμε. Αν μιλάμε για τιμολόγηση του νερού, είναι καταρχάς μια ευρωπαϊκή υποχρέωση. Η έννοια της ανάκτησης του κόστους είναι κάτι αυτονόητο. Απλώς δεν πρέπει να διανοηθούμε, να κόψουμε το νερό γιατί κάποιος δεν έχει να πληρώσει. Αυτό σίγουρα δεν θα συμβεί. Το να κάνουμε όμως οικονομία στο σπίτι μας, το να κάνουμε ορθολογική διαχείριση και πέραν από δαπάνες να έχουμε και έσοδα νομίζω ότι είναι κάτι εύλογο που πρέπει να ζητήσουμε από τους Δήμους και τις ΔΕΥΑ. Για παράδειγμα στην Κέρκυρα ή σε άλλες περιπτώσεις, διαπιστώθηκε με στοιχεία των ΔΕΥΑ ότι ένας στους είκοσι πληρώνει. Αυτό νομίζω δεν είναι εύλογο και λογικό για κανέναν.
Ερ; Πιθανότατα να σας ρωτήσει κάποιος, αν θα έχουμε προβλήματα στην επόμενη καλοκαιρινή σεζόν. Τι θα του απαντούσατε;
Μανώλης Κουτουλάκης: Για να μην έχουμε προβλήματα, πρέπει να ξεκινήσουμε λίγο ανάποδα. Καταρχάς στα νησιά τα οποία είχαμε έκτακτα ζητήματα φέτος να είμαστε σίγουροι ότι αξιολογήσαμε τους επαρκείς λόγους για τους οποίους συνέβη αυτό. Ήδη άλλωστε έχουμε ξεκινήσει, πριν ξεκινήσει η σεζόν του 2024, να σχεδιάζουμε τι θα κάνουμε το 2025 και το 2026. Επιτρέψτε μου εδώ να πω ότι ήδη πάνω από 350 έργα την τελευταία τριετία μας έδωσαν τη δυνατότητα στα μικρά νησιά να μην αντιμετωπίσουμε πρόβλημα λειψυδρίας. Πάνω από 25 νέες αφαλατώσεις μπήκαν, πάνω από 35 έργα σε μικρά νησιά αφορούσαν την αντικατάσταση του δικτύου. Οι απώλειες στο δίκτυο είναι σημαντικότερες από το να προσθέσεις νέες ποσότητες νερού και επίσης δώσαμε πάρα πολλά χρήματα για μελέτες, για να ωριμάσουν έργα, για να μπορούμε να τα χρηματοδοτήσουμε.
Μαζί με το Υπουργείο Περιβάλλοντος σχεδιάζουμε δύο προγράμματα άμεσης επέμβασης και έκτακτες μισθώσεις αφαλατώσεων, αλλά κυρίως να αντιμετωπίσουμε απώλειες. Ξέρετε αν γλιτώσεις ένα 40% νερό που χάνεις, δεν χρειάζεται να συζητάς ούτε για νέες αφαλατώσεις ούτε για νέες γεωτρήσεις. Άρα χρειάζεται λίγο μια πιο ορθολογική σκέψη και ιεράρχηση. Το ζήτημα του νερού δεν είναι πολιτικό. Είναι καθαρά κοινωνικό και πρέπει να το αντιμετωπίσουμε ως τέτοιο. Δυστυχώς πολλές φορές στο τοπικό επίπεδο έχουμε δει το νερό να το μεταχειριζόμαστε με μικροπολιτική είτε στην τιμολόγηση είτε κυρίως στο τί ιεραρχούμε να κάνουμε πρώτο. Πρώτα ασχολείσαι μετά του οίκου σου, οργανώνεσαι, εξορθολογείς, εισάγεις ένα σύστημα πληρωμών, εισάγεις διευκολύνσεις στον κόσμο αλλά εξασφαλίζεις και ένα ποιοτικό νερό. Το ότι ένα νερό βγαίνει καλό από την αφαλάτωση ή από την γεώτρηση δεν σημαίνει ότι φτάνει πόσιμο στο σπίτι. Άρα πρέπει να δώσουμε μεγάλη έμφαση και στην ποιότητα.
Ερ: Θέλετε να μου δώσετε λίγα στοιχεία για τις υποδομές στα νησιά; Τι έχετε δει μέχρι τώρα;
Μανώλης Κουτουλάκης: Καταρχάς το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι ότι δεν έχουμε στοιχεία. Αντίστοιχα όπως ενδεχομένως έχουμε επάρκεια δεδομένων για την ενεργειακή κατανάλωση, ζήτηση και προσφορά στα νησιά, το αντίστοιχο για το κομμάτι του νερού δεν υπάρχει οργανωμένο. Τον Απρίλιο φέτος του 1924, κάναμε μια πολύ συστηματική προσπάθεια με την Διεύθυνση Μελετών της Γενικής Γραμματείας, σε συνεργασία και με το Υπουργείο Περιβάλλοντος και σε απαντήσεις που λάβαμε από 74 νησιωτικούς φορείς, λάβαμε την πρώτη επαρκή εικόνα του υδατικού ισοζυγίου. Τί προσφέρει και τί καταναλώνει σε νερό κάθε νησί. Είναι η πρώτη φορά που έγινε συστηματική καταγραφή όλων των υποδομών. Αυτό όμως δεν μπορεί να έχει ούτε την τυχαιότητα μιας αναζήτησης με έγγραφο, που πρέπει να ρωτήσω για να μάθω, αλλά θα πρέπει να υπάρχει ένα πληροφοριακό σύστημα, που να αποτυπώνει την πληροφορία για να λαμβάνονται σωστές αποφάσεις.
Στο πλαίσιο αυτό, και αξιοποιώντας τη συνεργασία που έχουμε με την Amazon στην πρωτοβουλία για το Naxos Smart Island, για τα έξυπνα νησιά, έχουμε προχωρήσει αυτή τη στιγμή στην πλήρη ψηφιοποίηση ενός συστήματος παρακολούθησης των δεδομένων, όπου με συστηματική καταγραφή με τους Δήμους, θα έχουμε μία εικόνα καταναλώσεων και ποσοτήτων, για να μπορούμε να κάνουμε μία αρχή. Επενδύουμε πολλά χρήματα στην τηλεμετρία, επενδύουμε πάρα πολλά χρήματα σε αντικαταστάσεις των δικτύων. Αν δεν έχουμε ένα επαρκές σύστημα δεδομένων για να γνωρίσουμε τί καταναλώνουμε, πού καταναλώνουμε και πότε, δεν θα μπορέσουμε να είμαστε επαρκείς. Ούτε εμείς αλλά κυρίως αυτοί που έχουν την αρμοδιότητα οι Δήμοι και οι ΔΕΥΑ.