Από την Αϊτή έως την Καμπούλ και από το Κάιρο μέχρι τη Μανίλα, εκατομμύρια φτωχών ξεσηκώνονται για την πρωτοφανή έκρηξη των τιμών σε βασικά είδη διατροφής όπως, το γάλα, το ρύζι και το ψωμί. Αυξήσεις που κάνουν τον μεν αναπτυσσόμενο κόσμο να αγγίζει τα όρια της λιμοκτονίας, και τη δε Δύση να βλέπει ανήμπορη τον καπιταλισμό να τρώει τον εαυτό του.
Οι λόγοι που προβάλλονται για την έκρηξη των τιμών είναι λίγο ως πολύ γνωστοί. Το ράλι του πετρελαίου, η χρήση βρώσιμων καρπών για παραγωγή βιοκαυσίμων, η διαρκώς αυξανόμενη ζήτηση για τρόφιμα από την Ινδία και την Κίνα, οι κλιματολογικές αλλαγές, αλλά και η σπατάλη, η ανισοκατανομή του πλούτου και φυσικά η «σπέκουλα» των χρηματιστών.
Ωστόσο το τελευταίο διάστημα αυξάνονται οι φωνές που λένε ότι το πρόβλημα είναι δομικό και οφείλεται από τη μια πλευρά στην παραγωγικότητα, η οποία έχει φτάσει τα όριά της τη στιγμή που ο πληθυσμός του πλανήτη αυξάνεται διαρκώς και από την άλλη στην έλλειψη βούλησης των κυβερνήσεων να στηρίξουν την αγροτική έρευνα.
Ο ΟΗΕ σε έκθεση που δημοσίευσε την περασμένη εβδομάδα, προτείνει την επιστροφή στην παραδοσιακή οικολογική καλλιέργεια.
«Και τι θα τρώμε;» αναρωτιούνται κάποιοι υπέρμαχοι της χρήσης της βιοτεχνολογίας που θεωρούν ότι σήμερα είναι δυνατή μια νέα αγροτική επανάσταση για τη δημιουργία νέων γεννητικά τροποποιημένων σπόρων που θα δώσουν μεγαλύτερες παραγωγές και θα αντέχουν στα νέα κλιματολογικά δεδομένα.
«Είναι οφθαλμοφανές ότι ο πληθυσμός του πλανήτη αυξάνεται και χρειαζόμαστε σπόρους που θα παράγουν περισσότερο» δηλώνει σε συνέντευξή του στην ισπανική εφημερίδα El Pais o Φινλανδός καθηγητής κ. Γιάκο Κανγκασγιέρβι, ο οποίος πρόσφατα, σε συνεργασία με Αμερικανούς ερευνητές, ταυτοποίησε ένα γονίδιο που ρυθμίζει την απώλεια νερού στα φυτά. Όπως αναφέρει, η ανακάλυψη αυτή θα βοηθήσει να δημιουργηθούν στο μέλλον σπόροι ανθεκτικοί στην ξηρασία.
Το αν η παραγωγή αρκεί για να καλύψει τη ζήτηση, είναι ένα θέμα για το οποίο υπάρχουν διαφορετικές απόψεις, αλλά το σίγουρο είναι ότι σήμερα καταναλώνουμε περισσότερο. Τα στοιχεία που δίνει ο ΟΗΕ δείχνουν ότι από το 1990 η αγροτική παραγωγή αυξάνεται κατά 1% το χρόνο με τη ζήτηση να αυξάνεται με διπλάσια ποσοστά.
Υπέρ της βελτίωσης των υβριδίων τάσσεται επίσης το Διεθνές Ινστιτούτο Έρευνας για τις Διατροφικές Πολιτικές (IFPRI) με έδρα την Ουάσιγκτον, αλλά και το Διεθνές Ινστιτούτο Έρευνας για το Ρύζι (IRRI). Και οι δύο Οργανισμοί συμφωνούν στο ότι χρειάζονται νέες πολιτικές και επενδύσεις που θα οδηγήσουν σε μια νέα αγροτική επανάσταση. «Μπορούν να υπάρξουν βελτιώσεις αλλά όχι μια δεύτερη αγροτική επανάσταση» λέει ο διάσημος περιβαντολόγος με ευρύ συγγραφικό έργο Λέστερ Μπράουν. Μιλάμε για μια αύξηση της παραγωγής κατά 20% στην καλύτερη περίπτωση τονίζει στον ΕΤ ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης, ειδικός σε θέματα βιοτεχνολογίας κ. Νίκος Πανόπουλος, και συνεχίζει: «Μην έχουμε αυταπάτες. Η βιοτεχνολογία έχει όρια. Αυτό που θα πρέπει να σταματήσει είναι η χρήση των βρώσιμων καρπών για την παραγωγή βιοκαυσίμων και οι εταιρίες να στρέψουν την έρευνα τους γι αυτό το σκοπό στη χρήση βιομάζας, μη χρήσιμης στον άνθρωπο».
Οργανισμοί και εταιρίες ζητούν περισσότερα κονδύλια για έρευνα ή οποία τα τελευταία χρόνια κυρίως λόγω της γενικής κατακραυγής για τα μεταλλαγμένα έχει μείνει πίσω. Ωστόσο η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει εδώ και αρκετό χρονικό διάστημα εντάξει στα προγράμματά της το θέμα τις γενετικής έρευνας πάνω σε φυτά και ζώα, ένα θέμα που λόγω της φύσης του δεν έχει λάβει μεγάλη δημοσιότητα. Το 7ο πρόγραμμα πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης περιλαμβάνει χρηματοδοτούμενα προγράμματα για έρευνα πάνω στην γενετική τεχνολογία (omics) και την εφαρμογή της σε φυτά, ζώα και εμμέσως στα τρόφιμα. Η τελευταία πρόσκληση μάλιστα ενδιαφέροντος έγινε στις 26 Φεβρουαρίου.
"Πήραν φωτιά" τα χρηματιστήρια
«Δεν υπάρχει δομικό πρόβλημα αλλά διαχειριστικό» λένε οι οικολογικές οργανώσεις σε όλο τον κόσμο, οι οποίες απορρίπτουν την χρήση της βιοτεχνολογίας στα τρόφιμα ως καταστροφική για το περιβάλλον. Η παραγωγή υπερκαλύπτει τη ζήτηση ισχυρίζεται η Greenpeace και το πρόβλημα έγγυται στην κακή διαχείριση των τροφίμων, τη μη δίκαιη διανομή τους και την κερδοσκοπία. Στην ίδια λογική είναι και η άποψη της Oxfam, που επισημαίνει επίσης την έλλειψη πρόσβασης μεγάλου πληθυσμού σε μέσα παραγωγής, δανειοδοτήσεις, σπόρους και νερό. Ο υπεύθυνος για αγροτικά θέματα της οργάνωσης κ. Κάρλος Γκαλιάν, επισημαίνει στην El Pais ότι ενώ στη δεκαετία του 80, το 17% της οικονομικής βοήθειας για την παγκόσμια ανάπτυξη είχε κατεύθυνση τη γεωργία, το αντίστοιχο ποσοστό το 2005 είχε πέσει στο 3%. Από την άλλη όμως η Oxfam δεν αρνείται τη συνέχιση της έρευνας για ανθεκτικότερους σπόρους που θα δώσουν μεγαλύτερες παραγωγές.
Ένα ακόμη ζήτημα είναι η κερδοσκοπία θα πει στον ΕΤ η κ. Έλενα Δανάλη,
υπεύθυνη της εκστρατείας της Greenpeace Ελλάδας κατά των μεταλλαγμένων. Και δεν φαίνεται να έχει άδικο.
Όπως επισημαίνει σε πρόσφατο άρθρο του το γερμανικό περιοδικό Der Spiegel, η αυξήσεις των τιμών κινητοποίησαν μεγάλα επενδυτικά κεφάλαια αντιστάθμισης κινδύνου (hedge funds) που αγόρασαν και εξακολουθούν να αγοράζουν συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης για τρόφιμα, ωθώντας τις τιμές ψηλότερα και αποκομίζοντας τεράστια κέρδη. Το γεγονός αυτό έχει δημιουργήσει ευφορία στους μεγαλοεπενδυτές κάποιοι από τους οποίους βλέπουν περιθώριο για περισσότερα κέρδη, ενώ κάποιοι άλλοι, όπως ο Ντουέιτ Άντερσον, ο αποκαλούμενος και «βασιλιάς του χρηματιστηρίου εμπορευμάτων», έχουν εξαφανιστεί για να αποφύγουν τις δυσάρεστες ερωτήσεις των δημοσιογράφων.
«Το σκηνικό δεν έχει προηγούμενο» λέει στο Spiegel ο κ. Γκρέγκ Γουόρνερ, χρηματιστής για περισσότερα από 20 χρόνια στο χρηματιστήριο εμπορευμάτων του Σικάγο που υπολογίζει ότι οι επενδυτές έχουν ήδη αγοράσει συμβόλαια για τις επόμενες δύο σοδειές… Σύμφωνα με τον μέχρι πρότινος ειδικό εισηγητή του ΟΗΕ για το Δικαίωμα στη Διατροφή κ. Ζαν Ζιγκλέρ, το 40% των βασικών ειδών διατροφής ελέγχεται από μεγάλα funds τα οποία ευθύνονται για το 30% της αύξησης των τιμών τους τελευταίους μήνες.
Η Ολλανδική ABN Amro πριν από ένα χρόνο έγινε η πρώτη τράπεζα που έδωσε τη δυνατότητα σε μικροεπενδυτές να «παίξουν» στα χρηματιστήρια εμπορευμάτων. Στην πρόσφατη απαγόρευση των εξαγωγών ρυζιού από την Ινδία, η τράπεζα απάντησε με απίστευτη ψυχρότητα βγάζοντας μια ανακοίνωση που καλούσε τους επενδυτές να επενδύσουν στο «βασικότερο προϊόν της Ασίας» Σε τρεις μόλις εβδομάδες όσοι ακολούθησαν τη σύστασή της είχαν αποκομίσει κέρδος 20%.
Το πόσο θα διαρκέσει αυτό το παιχνίδι δεν μπορούμε να το προβλέψουμε. Αναλυτές λένε ότι πρόκειται για φούσκα που κάποια στιγμή θα σκάσει. Η ιστορία, είναι γεμάτη από τέτοια παραδείγματα, ποτέ όμως μια χρηματιστηριακή σπέκουλα δεν είχε τόσο αρνητικές επιπτώσεις σε τόσα εκατομμύρια ανθρώπων.
Σε αριθμούς
83% έχουν αυξηθεί κατά μέσο όρο οι τιμές των τροφίμων τα τελευταία τρία χρόνια σύμφωνα με στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας
0% έχει αυξηθεί η τιμή του ρυζιού στην Ασία τους τελευταίους μήνες. Ινδία και Ταϊλάνδη απαγόρευσαν τις εξαγωγές
217% έχουν αυξηθεί οι τιμές του ρυζιού από το 2006 και 136% των σιτηρών
500 εκατομμύρια δολάρια άμεσης οικονομικής βοήθειας χρειάζεται άμεσα ο ΟΗΕ για να
30% της φετινής παραγωγής καλαμποκιού στις ΗΠΑ προορίζεται για την αγορά βιοκαυσίμων
Απόψεις
Έλενα Δανάλη
Υπεύθυνη της εκστρατείας της Greenpeace Ελλάδας κατά των μεταλλαγμένων
Ο ΟΗΕ και η Παγκόσμια Τράπεζα στην πρόσφατη έκθεσή τους αναφέρουν ότι το επισιτιστικό πρόβλημα θα λυθεί αν επιστρέψουμε ξανά στην παραδοσιακή αγροτική παραγωγή, με οικολογικές μεθόδους, άποψη που έχει εκφράσει επανειλημμένα η Greenpeace. Η αύξηση των τιμών των τροφίμων παγκοσμίως δεν είναι αποτέλεσμα τις έλλειψης αφού η παραγωγή τροφίμων σε όλο τον πλανήτη είναι τόση που αρκεί για να καλυφθούν κατά μιάμιση φορά οι επισιτιστικές μας ανάγκες. Το πρόβλημα είναι διαχειριστικό, οικονομικό και φυσικά αποτέλεσμα κερδοσκοπίας.
Δεν καταδικάζουμε συλλήβδην τη βιοτεχνολογία. Αλλά τα μεταλλαγμένα τρόφιμα δεν είναι λύση. Δεν μπορεί να είναι βιώσιμη και αποδεκτή μια λύση που θα προκαλέσει ανεπανόρθωτη ζημιά στη διατροφική αλυσίδα και στο φυσικό περιβάλλον.
Η Greenpeace επιμένει ότι η μόνη απάντηση είναι η επιστροφή στην ήπια και βιώσιμη αγροτική παραγωγή με μεθόδους που σέβονται την βιοποικιλότητα, την ανθρώπινη εργασία και τη φύση.
Γεώργιος – Ιωάννης Νυχάς
Καθηγητής μικροβιολογίας τροφίμων Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών
Η επιστροφή στην παραδοσιακή καλλιέργεια δεν είναι λύση. Όντως υπάρχει ένα πρόβλημα στην αγορά τροφίμων, το οποίο έχει και οικονομική βάση και το οποίο είχαμε αγνοήσει. Η κατανάλωση αυξάνεται όσο αυξάνεται το εισόδημά μας, γεγονός που οδηγεί σε μεγαλύτερη ζήτηση και φυσικά σε υψηλότερες τιμές.
Δεν συμμερίζομαι την άποψη των οικολογικών οργανώσεων. Το πρόβλημα είναι πολύ πιο σύνθετο από ένα απλό ερώτημα του τύπου «βιολογικά ή μεταλλαγμένα». Προσωπικά πιστεύω ότι τα ζητήματα της επάρκειας και της ασφάλειας θα πρέπει να αντιμετωπίζονται παράλληλα. Δεν αρνούμαι ότι υπάρχουν προβλήματα αλλά κάνουμε ότι είναι δυνατό για να είναι τα τρόφιμά μας ασφαλή. Η ποιότητα έπεται, και προσωπικά θα προτιμούσα να τρώω ένα ασφαλές τυρί και ας μην είναι το καλύτερο.
Είναι αλήθεια ότι η βιοτεχνολογία τα τελευταία πήγε πίσω και ένα από τους λόγους είναι και η γενική κατακραυγή. Έχει ξεκινήσει ήδη όμως μια προσπάθεια, και μέσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση, για την στήριξη ιδρυμάτων και επιχειρήσεων που θέλουν να ασχοληθούν με γενετικά ζητήματα που έχουν να κάνουν με τη διατροφή,
Νίκος Πανόπουλος
Καθηγητής Βιοτεχνολογίας και Εφαρμοσμένης Βιολογίας στο τμήμα Βιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης
Θεωρώ ότι ο θόρυβος που γίνεται για τις τιμές των τροφίμων έχει και μια δόση υπερβολής. Αν δεν υπάρχει όμως πρόβλημα σήμερα, κάποια στιγμή θα υπάρξει. Βλέπουμε ότι τα αποθέματα μειώνονται ενώ η παραγωγή έχει μείνει στάσιμη. Η βιοτεχνολογία μπορεί να βοηθήσει αλλά να μην θεωρούμε ότι μπορούν να γίνουν θαύματα. Μιλάμε για μια αύξηση της τάξης του 10% μάξιμουμ 20% με ιδανικές συνθήκες. Διαφωνώ με τις απόψεις που καταδικάζουν συλλήβδην τα μεταλλαγμένα, χωρίς επιστημονική τεκμηρίωση. Δεν είναι όλα τα ίδια.
Αναφορικά με την έρευνα θεωρώ ότι υπάρχει ενδιαφέρον από τις κυβερνήσεις (αν και στην Ευρωπαϊκή Ένωση το ενδιαφέρον έχει μετατοπιστεί προς τη βιοιατρική). Το πρόβλημα όμως είναι ότι η βιοτεχνολογία έχει μεγάλο αναπτυξιακό κόστος πριν δώσει αποτελέσματα και γι αυτό μόνο μεγάλες εταιρίες μπορούν να επενδύσουν στην έρευνα με ότι αυτό συνεπάγεται. Όσο για τα βιοκαύσιμα θεωρώ μεγάλο σφάλμα τη μετατροπή των τροφίμων σε βενζίνη. Ναι στην αιθανόλη αλλά από βιομάζα, μη βρώσιμα φυτά και με την προϋπόθεση ότι δεν εκτοπίζονται εκτάσεις που προορίζονται για καλλιέργεια τροφίμων.
Κώστας Βέργος
Χρηματιστής, Πρόεδρος της Ένωσης Πιστοποιημένων Αναλυτών
Πίσω από την έκρηξη των τιμών των τροφίμων υπάρχουν δύο σοβαρά ζητήματα. Πρώτον, αν δούμε την εξέλιξη των τιμών θα δούμε ότι για πολλά χρόνια υπήρχε μια συχνής πτώση σε βαθμό απαξίωσης, που οφειλώταν στην αύξηση της παραγωγής λόγω των νέων τεχνικών που εφαρμόζονταν στις καλλιέργειες. Αυτή η τάση άρχισε να αλλάζει σταδιακά πριν από δύο χρόνια. Καθοριστικός παράγοντας ήταν η τιμή του πετρελαίου. Το οριακό σημείο είναι τα 70 δολάρια. Από τη στιγμή που το πετρέλαιο ξεπέρασε αυτό το όριο, καθίσταται βιώσιμη η λύση των βιοκαυσίμων και η παραγωγή κάποιων προϊόντων είναι περισσότερο συμφέρουσα όταν κατευθύνεται προς τα βιοκαύσιμα
Η κερδοσκοπία είναι το δεύτερο ζήτημα και η οποία είναι δύσκολο να αποφευχθεί. Είναι θα λέγαμε στη φύση του συστήματος και η οποία παίρνει μεγαλύτερες διαστάσεις κάθε φορά που διαταράσσεται η ισορροπία της προσφοράς και της ζήτησης.
Δημοσιεύθηκε στον Ελεύθερο Τύπο 03-05-2008