Τι σημαίνει να είσαι ξένος αρχαιολόγος στην Ελλάδα; Πόσο ενδιαφέρον δείχνουν οι ξένοι φοιτητές αρχαιολογίας για την Αρχαία Ελλάδα; Πόσο επηρεάζει η μαζική κουλτούρα την άποψη που έχουν οι άνθρωποι για την αρχαία ιστορία.
Ο Μπρένταν Μπερκ είναι ένας εκ των επικεφαλής αρχαιολόγων των ανασκαφών στον Αρχαίο Ελαιώνα της Βοιωτίας που έφεραν στο φως ευρήματα της ύστερης εποχής του Χαλκού και της αρχαϊκής περιόδου, ενός πολιτισμού που αναπτύχθηκε σχεδόν παράλληλα με τον μυκηναϊκό.
Είναι καθηγητής ελληνικών και ρωμαϊκών σπουδών καθώς και Αρχαίας ελληνικής γλώσσας, στο πανεπιστήμιο Βικτώρια του Καναδά και έχει αφιερώσει την ζωή του στη μελέτη της Αρχαίας Ελλάδας. Μαζί με τις ελληνίδες αρχαιολόγους Αλεξάνορα Χαραμή και Κική Καλλιγά και τον αμερικανό καθηγητή στο Κολέγιο Ουέλσλι των ΗΠΑ, Μπράιαν Μπερνς είναι επικεφαλής των ανασκαφών στον Αρχαίο Ελαιώνα που βρίσκονται σε εξέλιξη πάνω από μια δεκαετία.
Ο Μπερκ είναι επίσης υπεύθυνος για τους ξένους φοιτητές, διδακτορικούς ή μεταδιδακτορικούς που έρχονται στην Ελλάδα από τις ΗΠΑ για να δουλέψουν στην ανασκαφή και να πάρουν εμπειρία και από το 2021 θα είναι επικεφαλής όλων των ακαδημαϊκών προγραμμάτων της Αμερικανικής Σχολής Κλασσικών Σπουδών στην Αθήνα, ενός ιστορικού ιδρύματος με παρουσία στη χώρα μας για περισσότερα από 100 χρόνια
Συναντήσαμε τον Αμερικανό καθηγητή πρόσφατα σε εκδήλωση της Επιτροπής Ηγεσίας του Ελληνοαμερικανικού Επιμελητηρίου για τις ανασκαφές στον Αρχαίο Ελαιώνα και τον ρωτήσαμε τι είναι αυτό που βρίσκει συναρπαστικό στην Ελλάδα για τη δουλειά του αλλά και τι σημαίνει η Αρχαία Ελλάδα για τους εν δυνάμει αρχαιολόγους φοιτητές του.
Πόσο σας άλλαξε προσωπικά αυτή η εμπειρία των ανασκαφών στον Ελαιώνα και η ενασχόληση σας με την Αρχαία Ελλάδα;
Πάντα ερχόμουν στην Ελλάδα αλλά η ανασκαφή στον Ελαιώνα ήταν ένα σταθμός στη ζωή μου. Θα ακουστεί κλισέ αλλά ήταν και είναι μια εμπειρία που σου αλλάζει τη ζωή. Ξεκίνησα μετά την αποφοίτησή μου και συνεχίζω τώρα σχεδόν είκοσι χρόνια. Η εμπειρία αυτή με ενθάρρυνε να συνεχίσω να μελετώ και να γίνω τελικά καθηγητής αρχαιολογίας με ειδικότητα στην Αρχαία Ελλάδα και καθηγητής Αρχαίων Ελληνικών. Με λίγα λόγια μου άνοιξε δρόμους. Πάντα ήθελα να διευθύνω μια ανασκαφή, σε όλα τα επίπεδα, από τη διαχείριση των χρημάτων μέχρι την διεύθυνση της ανασκαφικής ομάδας. Αυτό μου έδωσε μεγάλες δυνατότητες στο να γίνω αργότερα καθηγητής.
Ποια θεωρείτε ως σημαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους στην Ελλάδα.
Προσωπικά είμαι ένας άνθρωπος που δεν μπαίνω στη λογική του ανταγωνισμού και στην ερώτησή σας δεν μπορώ να πω ποιος είναι περισσότερο ή λιγότερο σημαντικός. Για μένα όμως η πιο συναρπαστική ανασκαφή είναι αυτή στην οποία δουλεύω εγώ, προφανώς γιατί καταλαβαίνω ακριβώς τι κάνουμε και τι βρίσκουμε και προς τα πού κινούμαστε.
Πηγή: EBEA excavations
Είναι επισκέψιμος ο αρχαιολογικός χώρος στον Αρχαίο Ελαιώνα;
Ναι αλλά δεν θα δείτε και πολλά. Έχουμε καλύψει τα ευρήματα των ανασκαφών με ειδικό πλαστικό υλικό μεγάλης ανθεκτικότητας ώστε να είναι πλήρως προστατευμένα, από νερό και αέρα. Το τείχος της πόλης είναι φυσικά ορατό και μπορείτε να το δείτε. Ο χώρος δεν είναι φυλασσόμενος ωστόσο υπάρχει περίφραξη. Τον Μάιο θα συνεχίσουμε την ανασκαφή, θα σηκώσουμε τα καλύμματα και θα καθαρίσουμε τα ερείπια. Τα σημαντικότερα ευρήματα έχουν μεταφερθεί στο Μουσείο της Θήβας, εκατοντάδες άλλα φυλάσσονται σε ειδικό χώρο κοντά στις ανασκαφές.
Τι μάθαμε και τι συνεχίζουμε να μαθαίνουμε από τις ανασκαφές στον Αρχαίο Ελαιώνα;
Πριν από τις ανασκαφές δεν γνωρίζαμε τίποτα σχεδόν ούτε που βρισκόταν και είχαμε μόνο αναφορές στην Ιλιάδα του Ομήρου. Μετά τις ανασκαφές ξέρουμε ότι εκεί αναπτύχθηκε ένας πολιτισμός ταυτόχρονα με τον πρώιμο Μυκηναϊκό πολιτισμό. Πεντακόσια χρόνια μετά τον πρώτο οικισμό έχουμε στοιχεία για την κατασκευή ανακτόρων της εποχής. Την ίδια εποχή υπήρξαν ταυτόχρονα με τις Μυκήνες και άλλες κοινωνίες όπως στην Αρχαίο Ελαιώνα, στη Θήβα, στην Πύλο και αλλού που έχουν πολλά κοινά, όπως η θρησκεία ή η αρχιτεκτονική, Δεν γνωρίζουμε ακριβώς πως συνδέονταν αυτές οι κοινωνίες αλλά είναι πολύ εντυπωσιακό ότι υπάρχουν κοινά στοιχεία και ότι σίγουρα υπήρχαν δεσμοί μεταξύ τους. Αυτό που δεν έχουμε βρει ακόμη είναι στοιχεία για τον πολιτισμό της εποχής στην μέση μυκηναϊκή περίοδο. Ενώ έχουμε από την πρώιμη και την ύστερη μυκηναϊκή περίοδο και από την κλασσική εποχή, αναζητούμε στοιχεία που προσδιορίζονται μεταξύ 14ου και 12ου αιώνα πΧ. Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να επεκτείνουμε σε έκταση την ανασκαφή, ή να την συνεχίσουμε στο ίδιο σημείο αλλά βαθύτερα. Το τελευταίο σημαίνει ότι θα πρέπει να πάρουμε άδεια για να μετακινήσουμε τα μέχρι τώρα ευρήματα κάτι που μπορεί να μην είναι δυνατό. Το Μάρτιο θα κάνουμε μια γεωφυσική μελέτη στο χώρο των ανασκαφών, για να δούμε πως θα συνεχίσουμε την ανασκαφή. Θα θέλαμε πολύ επίσης να δούμε αν υπάρχουν στοιχεία πολιτισμού και από την κλασσική εποχή.
Υπάρχει ενδιαφέρον στους νέους φοιτητές στις ΗΠΑ και στον Καναδά για την Αρχαία Ελλάδα; Το να έρθουν δηλαδή εδώ για να δουλέψουν και να ερευνήσουν τις διαφορετικές περιόδους της αρχαιότητας;
Θα έλεγα ότι υπάρχει πίεση προς τους φοιτητές. Η Αρχαία Ελλάδα είναι ένα πολύ παλιό και μεγάλο επιστημονικό πεδίο. Είμαι τυχερός που μπορώ να φέρνω φοιτητές στην Ελλάδα και αυτό φέρνει με τη σειρά του ενδιαφέρον για την αρχαία ελληνική ιστορία.
Οι άνθρωποι σήμερα χρησιμοποιούν με λανθασμένο τρόπο το παρελθόν. Για παράδειγμα υπερμεγεθύνουν τη μιλιταριστική διάσταση της Σπάρτης, ή δίνουν μεγάλη διάσταση στους μονομάχους της Ρώμης, κτλ. Έχω φοιτητές που μου λένε: «θέλω να μάθω περισσότερα για τους μονομάχους» και όταν μπουν λίγο πιο βαθειά στην ιστορία μου λένε: « δεν ήξερα πόσο ενδιαφέρον και διασκεδαστικός είναι ο Όμηρος». Η αρχαία Σπάρτη για παράδειγμα, αν και δεν είμαι ειδικός στην Αρχαία Σπάρτη, έχει τεράστιο ενδιαφέρον και είναι σημαντικό να δούμε την αλήθεια πίσω από τα στερεότυπα. Οι νέοι λοιπόν πιστεύω ότι δημιουργούν μια φανταστική εικόνα γι αυτόν τον κόσμο. Θα ήταν καλύτερα αν ξόδευαν όλη αυτή τους την ενέργεια, να μάθουν ελληνικά, να μελετήσουν τα αρχαία κείμενα και την αρχαία ιστορία.
Η μαζική κουλτούρα έχει επηρεάσει τον τρόπο που οι νέοι αντιλαμβάνονται την αρχαία ιστορία. Οι ταινίες για παράδειγμα ή τα video παιχνίδια. Είδα πρόσφατα ένα τέτοιο παιχνίδι και το κατέβασα από περιέργεια και στο οποία μπορείς να μεταπηδάς από την Ακρόπολη, στις Αρχαίες Μήκυνες μέσα σε ένα μίγμα περιόδων και εποχών. Αν απλά όλη αυτή η βιομηχανία της μαζικής κουλτούρας έμενε πιστή την αλήθεια πιστεύω ότι τα προϊόντα της θα είχαν μεγαλύτερο ενδιαφέρον.
Πιστεύετε ότι όλο αυτό που μου περιγράφετε με τη μαζική κουλτούρα, αποθαρρύνει τους νέους να ασχοληθούν με την αρχαία ιστορία;
Όχι. Κατά κάποιο τρόπο βοηθά, αλλά χρειάζονται στη συνέχεια καλοί δάσκαλοι που θα βοηθήσουν τους νέους να δουν την αλήθεια.