Αφορμή γι αυτό το σημείωμα ήταν ένα άρθρο το Τζιόρτζιο Αγκάμπεν για το χειρισμό της κρίσης του κορωνοϊού στην Ιταλία, το οποίο προκάλεσε μεγάλες αντιδράσεις και η απάντηση – εξήγηση που έδωσε ο Ιταλός φιλόσοφος στους επικριτές του.
Ο Αγκάμπεν αρχικά με ένα άρθρο στις 26/2 καυτηρίασε την δυσανάλογη κινητοποίηση για τον ιό και τον πανικό που κατά τη γνώμη του έσπειραν τα ΜΜΕ καυτηριάζοντας την κατάσταση φόβου που προκλήθηκε και τον περιορισμό των ελευθεριών στο όνομα της επιθυμίας των πολιτών για ασφάλεια. Ωστόσο, τότε ο Αγκάμπεν μιλούσε και αυτός με βάση τις εκτιμήσεις και τις αρχικές ανακοινώσεις για τη σοβαρότητα της κατάστασης, που ίσως δεν δικαιολογούσαν τέτοια κινητοποίηση. Όταν έγραφε το άρθρο του δεν είχε συμβεί αυτό που ζει σήμερα η Ιταλία αλλά το ζητούμενο δεν βρίσκεται στο εύρος των μέτρων και αν είναι αναγκαία, που ας πούμε ότι είναι. Βρίσκεται στο αποτέλεσμα του να βάλεις έναν λαό σε καραντίνα, ή σε απαγόρευση κυκλοφορίας καλή ώρα είτε είναι στην Ιταλία, είτε είναι στην Ελλάδα, είτε αλλού.
Σε αυτή τη νέα συνθήκη του φόβου αναφέρεται ο Αγκάμπεν και στις πολιτικές συνέπειες αυτής της κρίσης. Και μπορεί να είναι λίγο πρόωρο για κάποιους να μιλάμε γι αυτό γιατί υπάρχουν άλλες προτεραιότητες τώρα, αλλά γνώμη του είναι και θα συμφωνήσω, ότι θα πρέπει ήδη να μας απασχολεί η επόμενη μέρα σε μια κοινωνία που θα έχει βγει από το φόβο και θα έχει ζήσει απαγορεύσεις περιόδου πολέμου.
Η κοινωνία δεν αποκρίνεται σε μια τέτοια κρίση γραμμικά. Δεν έχουν όλοι οι άνθρωποι την ίδια αντίδραση. Υπάρχουν αυτοί που φοβούνται για τη ζωή τους και κλείνονται σπίτια τους, αυτοί που βοηθούν τους ανήμπορους και αυτούς που βρίσκονται σε ηλικίες υψηλού κινδύνου με απλά πράγματα όπως να τους κάνουν τα ψώνια, με λίγα λόγια οι αλληλέγγυοι, οι αδιάφοροι, αυτοί που ζουν στο μικρόκοσμό τους, αυτοί που δεν μπορούν να ταυτιστούν με κανέναν συμπολίτη τους και κοιτούν μόνο πως θα κάνουν τη δική τους ζωή ευκολότερη, αυτοί που θα προσπαθήσουν να αποκομίσουν κέρδος κτλ κτλ.
Για όλους μας όμως ή σχεδόν για όλους, αυτό που έχει ξαφνικά αναδειχθεί ως ύψιστη αξία είναι η ανθρώπινη ζωή και με όλα τα μέτρα περιορισμού που δεχόμαστε, όχι μόνο εμείς αλλά όπου επιβάλλονται τέτοια μέτρα, με μεγαλύτερη ή μικρότερη ένταση, μαθαίνουμε να είμαστε έτοιμοι να παραιτηθούμε από την κοινωνική μας ζωή, τη δουλειά μας, τις σχέσεις μας, τη διασκέδασή μας, τις πολιτικές απόψεις μας, την πολιτική και κοινωνική δράση μας για να σώσουμε τη ζωή μας ή πιο σωστά να διατηρηθούμε στη ζωή.
Μια ζωή χωρίς τα προαναφερθέντα όμως είναι μια ζωή σαν έναν άδειο κέλυφος και όπως μας λέει ο Αγκάμπεν “ο κίνδυνος να χάσεις αυτή την άδεια ζωή γίνεται κάτι που δεν ενώνει τους ανθρώπους αλλά αντίθετα τους χωρίζει”.
Θα πρέπει να κρατάμε αποστάσεις από τους συνεργάτες και τους φίλους μας, ή θα πρέπει να βλέπουμε τους ηλικιωμένους γονείς μας από το παράθυρο τους ή κάτω από το μπαλκόνι και να περιοριζόμαστε στην επικοινωνία με το skype και τα άλλα κοινωνικά δίκτυα. Θα βλέπουμε τους γείτονές μας στο σουπερμάρκετ ή στο φαρμακείο από απόσταση.
Εντάξει, για λίγο καιρό μπορεί να έχει και πλάκα, αλλά τι γίνεται αν διαρκέσει και τί κοινωνία μπορεί να είναι αυτή στην οποία η μόνη αξία θα είναι η επιβίωση αναρωτιέται ο Αγκάμπεν.
Η απαγόρευση κυκλοφορίας είναι αυταρχικό μέτρο (δεν είμαστε σε θέση να αξιολογήσουμε την αναγκαιότητά του) και μας λένε ότι η επίκληση στην ατομική ευθύνη της κοινωνίας δεν βρήκε ανταπόκριση.
Όχι, η επίκληση στη ατομική ευθύνη είναι μια δικαιολογία για το πολιτικό σύστημα που προσπαθεί να καλύψει άλλα κενά όπως το ανίσχυρο σύστημα υγείας που αφέθηκε στην τύχη του. Στο σύστημα υγείας που απαξιώθηκε για να ανοίξει ο δρόμος στους ιδιώτες, που κατασυκοφαντήθηκε και τώρα σα βρεγμένες γάτες το χειροκροτούν από τα μπαλκόνια. (παρένθεση, θα περάσουν πολλά χρόνια για να τολμήσει μια κυβέρνηση να σπρώξει πάλι το σύστημα υγείας στον ιδιωτικό τομέα)
Η απαγόρευση κυκλοφορίας γίνεται για τη δική μας γενιά μια ακόμη εμπειρία που εγγράφεται στο συλλογικό ασυνείδητό μας σαν μια αναγκαία πράξη. Οι έκτακτες καταστάσεις, και οι περιορισμοί είναι συνηθισμένο φαινόμενο τις κοινωνίες μας. Έχουν γίνει με τον έναν ή τον άλλο τρόπο μια φυσιολογική κατάσταση, την έχουμε αποδεχθεί με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, ή προσπαθούμε να αντισταθούμε σε αυτή, όταν μπορούμε και η απαγόρευση κυκλοφορίας τώρα υποβιβάζει τη ζωή μας ακόμη χαμηλότερα σε μια απλή βιολογική κατάσταση. Την σκέτη επιβίωση.
Αυτό που με φοβίζει την επόμενη μέρα είναι το να μη βγούμε ποτέ από μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Όχι βέβαια με απαγόρευση κυκλοφορίας αλλά μια κοινωνία που δέχθηκε το πιο αυταρχικό μέτρο θα μπορεί να δεχθεί άλλα ηπιότερα μέτρα που θα εναλλάσσονται και θα υποβιβάζουν τη ζωή μας σε μια μόνιμη κατάσταση φόβου και ανασφάλειας.
Η προσπάθειες για την αντιμετώπιση του κορωνοϊού αποκαλούνται από πολλές κυβερνήσεις “πόλεμος”. Αλλά οι πόλεμοι αφήνουν όπως λέει και ο Αγκάμπεν, μια σκοτεινή κληρονομιά. Στην πολιτική, στην κοινωνία, στην τεχνολογία. Μετά την κρίση του κορωνοϊού οι κοινωνίες μας θα πρέπει να αγωνιστούν πολύ για να επανέλθουν στην πρότερη κατάσταση και θα πρέπει να αγωνιστούν για να αποτρέψουν πιθανές προσπάθειες να συνεχιστούν τα πειράματα που θα μας καθηλώνουν σπίτι μας.
Που θα μας επιβάλουν για παράδειγμα την εξ αποστάσεως εκπαίδευση, ή το να δηλώνουμε σε κάποιο Χ έντυπο ή sms αν θα πάμε σε πολιτική συγκέντρωση, πως θα περάσουμε το ελεύθερο χρόνο μας, πότε θα βγούμε από το σπίτι μας. Να μη γίνει πείραμα ή πάρει τη μορφή ελέγχου κάθε τι που αφορά την ανθρώπινη επαφή.
Θα πρέπει να βρούμε τον τρόπο να διαγράψουμε από το συλλογικό ασυνείδητό μας αυτή την κατάσταση φόβου και αυταρχισμού ή να την βάλουμε στο ράφι με τις συνθήκες που δεν έχουν καμία σχέση με την ανθρώπινη κατάσταση.
https://www.quodlibet.it/giorgio-agamben-l-invenzione-di-un-epidemia
https://itself.blog/2020/03/17/giorgio-agamben-clarifications/?
Δημοσιεύθιηκε στο CNN Greece 23-3-2020