Στα ανατολικά παράλια της Σαουδικής Αραβίας, και συγκεκριμένα στο Νταχράν, λειτουργεί από πέρυσι ένα μοναδικό, όχι μόνο για τη χώρα, αλλά για ολόκληρο τον αραβικό κόσμο, πολιτιστικό κέντρο. Το «Κέντρο Παγκόσμιου Πολιτισμού, Βασιλιάς Αμπντουλαζίζ» ή απλώς Ithra, είναι ένα αρχιτεκτονικό θαύμα της σύγχρονης εποχής που στεγάζει πολιτιστικά γεγονότα από όλον τον πλανήτη, σινεμά, θέατρο, όπερα εκθέσεις κ.α., κάτι που πριν από μερικά χρόνια θα ακούγονταν απίστευτο για μια χώρα κλειστή στον τουρισμό, με αυστηρά στεγανά στη δυτική κουλτούρα και αυστηρές θρησκευτικές παραδόσεις.
Το Ithra είναι το πρώτο project στη χώρα που ανοίγει την πύλες του στον διαπολιτισμικό διάλογο και ένα σύμβολο μιας μεγάλης κοινωνικής αλλά και οικονομικής αλλαγής που έχει ξεκινήσει τα τελευταία, χρόνια και επιταχύνεται με τον διάδοχο του θρόνου Μοχάμεντ Μπιν Σαλμάν.
Ωστόσο και από ότι φαίνεται, το Ithra είναι μόνο μια στάση σε αυτό που έχει ξεκινήσει όπως είπαμε εδώ και κάποια χρόνια. Ένα σύνολο μεταρρυθμίσεων έχει επιταχύνει την αλλαγή τα τελευταία χρόνια έχοντας στον κέντρο αυτών των αλλαγών τις γυναίκες που απολαμβάνουν πολύ περισσότερες ελευθερίες αλλά και μια σειρά από οικονομικά μέτρα που έχουν στόχο σε σχεδόν μία δεκαετία να σταματήσουν την εξάρτηση της σαουδαραβικής οικονομίας από το πετρέλαιο.
Στο Νταχράν, πόλη που βρίσκεται ανάμεσα στο Νταμάμ και στο Αλ Χομπάρ και μόλις μία ώρα απόσταση από το Μπαχρέιν, βρίσκεται όπως είπαμε το Ithra. Στο Νταχράν όμως βρίσκεται και κάτι ακόμη. Είναι η Έδρα της Saudi Aramco, μιας απο τις μεγαλύτερες πετρελαϊκές εταιρίες στον κόσμο και η πιο κερδοφόρα από όλες. Η Saudi Aramco είναι η κρατική εταιρία πετρελαίων της Σαουδικής Αραβίας και ο κινητήριος μοχλός της οικονομίας της. Το Νταχράν είναι επίσης το μέρος στο οποίο βρέθηκε για πρώτη φορά πετρέλαιο στη χώρα.
Το Ithra είναι η πιο φιλόδοξη πρωτοβουλία κοινωνικής εταιρικής ευθύνης της Saudi Aramco, και η σημαντικότερη πολιτιστική πρόσφορά της στη χώρα. Μπαίνοντας κανείς στις εγκαταστάσεις, δεσπόζει το κεντρικό κτίριο του Ithra ένα αρχιτεκτονικό αριστούργημα, έμπνευση και δημιουργία της νορβηγικής εταιρίας Snohetta, που στο σύνολό του καλύπτει έκταση 80.000 τετραγωνικών μέτρων . Το 2018 το περιοδικό ΤΙΜΕ χαρακτήρισε το Ιthra σαν ένα από τα 100 μέρη του κόσμου θα πρέπει να επισκεφτεί κανείς και οι προβλέψεις έλεγαν ότι μέχρι το τέλος του 2019 θα φτάσει το ένα εκατομμύριo επισκέπτες. Ωστόσο στα μέσα Οκτωβρίου που το επισκεφθήκαμε εμείς είχε πιάσει ήδη αυτόν το στόχο καθώς καθημερινά συρρέουν χιλιάδες άνθρωποι για να επισκεφθούν τις εκθέσεις τις προβολές και τα μουσεία του.
Ένας τέτοιος χώρος ψυχαγωγίας και εκπαίδευσης είναι κάτι μοναδικό για μια χώρα με αυστηρές θρησκευτικές παραδόσεις και η μεγάλη προσέλευση του κόσμου αναδεικνύει την ανάγκη του για γνωριμία και επαφή με τις κουλτούρες του υπόλοιπου κόσμου. Αρχικά η ιδέα ήταν να δημιουργηθεί μια βιβλιοθήκη αλλά σύντομα το σχέδιο επεκτάθηκε όπως μας είπε η γενική διευθύντρια του Ithra και εκ των μελών της ομάδας που συνέλαβε την ιδέα, κυρία Φατμά Αλρασίντ. Όπως είπε η κυρία Αλρασίντ το νέο πολιτιστικό κέντρο θα έπρεπε να παρέχει υπηρεσίες που να βασίζονται σε τρεις πυλώνες: Γνώση, δημιουργικότητα και διαπολιτισμική επαφή. Έτσι η ιδέα επεκτάθηκε για να γίνει το Ithra αυτό που είναι σήμερα.
Η βιβλιοθήκη που προέβλεπε το αρχικό σχέδιο φυσικά έγινε και σήμερα έχει 200.000 βιβλία με στόχο να φτάσει στα επόμενα δύο χρόνια τα 500.000 βιβλία και δυνατότητα να χωρέσει ένα εκατομμύριο. Φυσικά διαθέτει όλα ψηφιακά εργαλεία.
Το πρώτο τέτοιο πολιτιστικό κέντρο στη Σαουδική Αραβία, διαθέτει επίσης, μουσείο, εκθεσιακούς χώρους, μουσείο για παιδικά, σινεμά, θέατρο, χώρους εργαστηρίων, χώρους ψυχαγωγίας για παιδιά, και μέχρι τώρα έχει συνεργαστεί και έχει φέρει έργα και εκθέσεις από το Μουσείο Τέχνης του Λος Αντζελες, από το Πομπιντού στο Παρίσι, από το National Geographic, έχει φέρει τη Σκάλα του Μιλάνου, εκθέσεις όπως Λεονάρντο Ντα βίντσι, έργα του Μούνχ, του Βαν Γκογκ, τη συμφωνική ορχήστρα Μαρίνσκι της Ρωσίας κα. Το θέατρο λειτούργησε πέρυσι και σε ένα χρόνο έχει ανεβάσει 50 παραστάσεις τις οποίες έχουν δει 25.000 άνθρωποι. Η κινηματογραφική αίθουσα είναι μα από τις πρώτες που άνοιξαν στη χώρα. Πέρα από τις ταινίες που είναι από όλο τον κόσμο και έχουν μια καλλιτεχνική ποιότητα, η κινηματογραφική αίθουσα έγινε η αφετηρία για να δημιουργηθεί ένα ολόκληρο σχέδιο στήριξης της εγχώριας κινηματογραφίας.
Οι υπεύθυνοι του Ithra κάλεσαν Σαουδάραβες σκηνοθέτες και σεναριογράφους να καταθέσουν προτάσεις για έργα. Όταν έγινε από μια διεθνή επιτροπή η αξιολόγηση, οι επιτυχόντες εστάλησαν στο Λος Άντζελες να πάρουν μαθήματα κινηματογράφου ώστε επιστρέφοντας να κάνουν τις ταινίες τους. Τη χρηματοδότηση και όλα τα έξοδα τα καλύπτει το Ithra. Επίσης κάλεσαν ξένους σκηνοθέτες και τεχνικούς και τους ανέθεσαν να κάνουν μια ταινία στην οποία ως βοηθοί δούλεψαν οι επιτυχόντες κινηματογραφιστές. Ήδη το Ithra έκανε την πρώτη του παραγωγή και προχωρά και στις επόμενες. Είναι πράγματι εντυπωσιακό το πώς προχώρα η χώρα στη στήριξη της δικής της κινηματογραφίας αν σκεφτεί κανείς ότι μέχρι πριν λίγο καιρό δεν υπήρχε κινηματογραφική αίθουσα.
Στους χώρους του Ithra γίνονται κάθε χρόνο εκατοντάδες εργαστήρια πάνω στις τέχνες, την επιστήμη και την τεχνολογία ενώ κάθε χρόνο διεξάγεται ένα πολυήμερο φεστιβάλ με τον τίτλο Tanween που έχει μια θεματική. Φέτος το Tanween είχε σαν θέμα το παιχνίδι και φιλοξένησε πάνω από 160 εργαστήρια, 37 διεθνούς κύρους ομιλητές από όλο τον κόσμο, 18 εκδηλώσεις, 12 εκθέσεις, γευστικές εμπειρίες, και πολύ παιχνίδι σε ειδικά διαμορφωμένους χώρους.
Θα πει κανείς ότι ακούγεται ενδιαφέρον αλλά στο δυτικό κόσμο είναι συνηθισμένα όλα αυτά. Για τη Σαουδική Αραβία όμως είναι κάτι πρωτόγνωρο, μια καθοριστική στιγμή για την ιστορία της χώρας και γι αυτό υπάρχει τέτοια μεγάλη ανταπόκριση. Και η ανταπόκριση ήταν τέτοια που τώρα βρίσκεται σε εξέλιξη ένα ανάλογο σχέδιο στην πρωτεύουσα της χώρας Ριάντ. Το Qiddiya που ξεκίνησε να κατασκευάζεται, θα έχει δύο φορές την έκταση της Ντίσνεϊλαντ, πίστα αγώνων αυτοκινήτου, και υπερσύγχρονα κινηματογραφικά στούντιο με σκοπό να προσελκύσει ξένες παραγωγές.
Μια μεγάλη κοινωνική αλλαγή
Το Ithra όπως είπαμε είναι το σημαντικότερο πολιτιστικό έργο της Saudi Aramco και έρχεται σε μια εποχή που η χώρα βιώνει, εν μέσω ενός πολέμου με την Υεμένη για τον οποίο έχει δεχθεί σφοδρή κριτική, μια μεγάλη κοινωνική αλλαγή στο επίκεντρο της οποίας βρίσκονται οι γυναίκες.
Πέρυσι έγινε η άρση της απαγόρευσης οδήγησης για τις γυναίκες κάτι για το οποίο είχαν γίνει στο παρελθόν πολλές διαμαρτυρίες και με συλλήψεις. Αμέσως οι δρόμοι γέμισαν με γυναίκες οδηγούς που προετοιμάζονταν μήνες κάνοντας μαθήματα οδήγησης. Μπορεί για οποιαδήποτε δυτική χώρα να φαίνεται αυτονόητο να οδηγούν οι γυναίκες αλλά για τη Σαουδική Αραβία το αυτονόητο ήταν το αντίστροφο.
Στις αλλαγές των τελευταίων ετών προστίθενται ακόμη το να μπορούν οι γυναίκες να ταξιδεύουν εκτός χώρας χωρίς συνοδεία του συζύγου ή ενός άντρα κηδεμόνα, μπορούν επίσης να δηλώνουν αυτές τις γεννήσεις , γάμους διαζύγια ή θανάτους στις αρμόδιες ληξιαρχικές αρχές.
Ένα ακόμη μέτρο ήταν το δικαίωμα του εκλέγεσθε και της ψήφου στις γυναίκες για τις δημοτικές εκλογές, και στις τελευταίες εκλογές εξελέγησαν 17 γυναίκες. Τον Μάιο του 2017 ο βασιλιάς Σαλμάν εξέδωσε διάταγμα με το οποίο οι γυναίκες μπορούν να έχουν ελεύθερη πρόσβαση στις κρατικές και υγειονομικές υπηρεσίες, ενώ από πέρυσι μπορούν να ξεκινήσουν τη δική τους επιχείρηση χωρίς συγκατάθεση από σύζυγο ή κηδεμόνα. Επιπλέον από πέρυσι οι γυναίκες μπορούν να παρακολουθούν αγώνες στα γήπεδα και στάδια της χώρας σε εξέδρες που προορίζονται για γυναίκες και οικογένειες και σταδιακά σε όλη τη χώρα οι αθλητικές εγκαταστάσεις προσαρμόζονται για να μπορούν να δεθούν γυναίκες θεατές.
Εκεί όμως που και ένας ξένος καταλαβαίνει τη διαφορά στο ότι κάτι αλλάζει και μάλιστα ραγδαία, είναι η αγορά εργασίας. Από το 2013 μόλις σε έξι χρόνια δηλαδή, έχει αυξηθεί το γυναικείο εργατικό δυναμικό στον ιδιωτικό τομέα κατά 130%. Με νόμο έχει γίνει υποχρεωτικό για όλες τις ιδιωτικές εταιρίες τουλάχιστον το 40% των εργαζομένων να είναι Σαουδάραβες πολίτες και πλέον μπορεί να δει κανείς παντού σχεδόν εργαζόμενες γυναίκες και το ποσοστό τους υπολογίζεται σήμερα στο 30% της εργατικής δύναμης της χώρας. Μέχρι το 2010 η κυβέρνηση (με βάση έκθεση του υπουργείου εργασίας και κοινωνικής ανάπτυξης) ελπίζει το ποσοστό αυτό να αυξηθεί κατά επιπλέον 28%, στόχος εφικτός αν αναλογιστεί κανείς ότι το μορφωτικό επίπεδο είναι πολύ ψηλό, οι γυναίκες σε μεγάλο ποσοστό τελειώνουν πανεπιστήμια και πολλές συνεχίζουν σπουδές στο εξωτερικό.
Από το 2017 το χρηματιστήριο της Σαουδικής Αραβίας, (και μεγαλύτερο στον αραβικό κόσμο) έχει γυναίκα πρόεδρο και από πέρυσι, γυναίκα είναι η υφυπουργός εργασίας. Από το 2017 επίσης επιτρέπεται η δημιουργία γυμναστηρίων για γυναίκες, η ελεύθερη άσκηση τους στους δρόμους και πέρυσι 1500 γυναίκες συμμετείχαν στον πρώτο αγώνα δρόμου για γυναίκες.
Μπορούν επίσης να καταταγούν στο στρατό και κάτι ιδιαίτερα σημαντικό είναι ότι οι διαζευγμένες μπορούν πλέον να κρατήσουν την κηδεμονία των παιδιών τους.
Μερικές ακόμη αλλαγές είναι η κατάργηση της υποχρέωσης για τη αλλοδαπές γυναίκες να φορούν αμπάγια, (το μακρύ φόρεμα που καλύπτει το σώμα και τα χέρια), η λειτουργία κινηματογράφων και θεάτρων, o περιορισμός της θρησκευτικής αστυνομίας, ενώ ως μεγάλη αλλαγή θα πρέπει να θεωρηθεί το άνοιγμα της χώρας στον τουρισμό. Πλέον μπορεί κανείς να εκδώσει ηλεκτρονική βίζα, διάρκειας ενός έτους για να επισκεφτεί τη χώρα κάτι που μέχρι πριν από λίγο καιρό θεωρείτο αδιανόητο. Θα πρέπει μάλιστα να είναι η χώρα που εκδίδει ταχύτερα τις βίζες. Κάνεις μια αίτηση on line, πληρώνεις μέσω κάρτας ή paypal και σε 10 λεπτά την έχεις στο email σου.
Μιλήσαμε παραπάνω για τον ρόλο της Aramco στην οικονομία αλλά η εταιρία έχει παίξει σημαντικό ρόλο σε όσα προαναφέραμε για την χειραφέτηση των γυναικών. Η Aramco προσέλαβε για πρώτη φορά γυναίκα το 1964. Μέχρι το 2010 ο αριθμός των εργαζόμενων γυναικών στην εταιρία δεν ήταν υψηλός αλλά τότε ξεκίνησε δύο προγράμματα. Πρώτον να προσλαμβάνει γυναίκες και δεύτερον να εκπαιδεύει γυναίκες για ανώτερες θέσεις στελεχών. Από το 2008 μέχρι το 2018 ο αριθμός των γυναικών στην εταιρία διπλασιάσθηκε και από το 2018 τοποθετεί και γυναίκες μηχανικούς σε υψηλόβαθμες θέσεις.
Το ερώτημα είναι γιατί τώρα η Σαουδική Αραβία μια χώρα που είχε υιοθετήσει μια υπερσυντηρητική εκδοχή του Ισλάμ αποφασίζει να κάνει τέτοια ανοίγματα, και η απάντηση θα πρέπει να αναζητηθεί στο οικονομικό πεδίο αλλά και στο δημογραφικό. Το 60% των Σαουδαράβων είναι κάτω των 30 ετών. Ουσιαστικά μια νεολαία, μεγάλο κομμάτι της οποίας έχει σπουδάσει στο εξωτερικό, έχει επιρροές από τη Δύση και θέλει μια πιο χαλαρή ζωή και λιγότερους περιορισμούς. Το βασικό όμως θα πρέπει να αναζητηθεί στην οικονομική ατζέντα του διαδόχου που έχει στόχο το 2030 η Σαουδική Αραβία να απεξαρτηθεί από το πετρέλαιο και να βάλει στο καλάθι του ΑΕΠ της άλλους τομείς και συγκεκριμένα, τις υπηρεσίες υγείας, την εκπαίδευση, τις υποδομές, την αναψυχή και τον τουρισμό. Το πετρέλαιο σήμερα συμβάλει με ένα ποσοστό 30-40% στο ΑΕΠ της Σαουδικής Αραβίας, και αυτό θα πρέπει να μειωθεί δραστικά, γεγονός που σημαίνει μια γενικότερη στροφή στην οικονομία. Προσφατα σχετικά εισήχθη για πρώτη φορά ΦΠΑ, η βενζίνη αυξήθηκε κατά 50%, και λαμβάνονται μέτρα ώστε να μειωθεί η χρήση μετρητών και μέχρι το 2030 το 70% των συναλλαγών να γίνονται ηλεκτρονικά.
Στο σχέδιο για το 2030 μεταξύ άλλων είναι το να γίνει η χώρα μεταφορικός κόμβος μεταξύ Ασίας, Ευρώπης και Αφρικής, να γίνει επενδυτικός προορισμός και επίσης τουριστικός προορισμός στο πρότυπο άλλων αραβικών χώρων του Κόλπου. Γι αυτό το σκοπό βρίσκονται σε εξέλιξη πολλά και τεράστια έργα. Ένα από σχέδια στον τουρισμό είναι το Red Sea ένα τουριστικό project στην Ερυθρά Θάλασσα σε ένα σύμπλεγμα 50 νησιών έκτασης 34.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων. Θα είναι το μεγαλύτερο τουριστικό project μια επένδυση άνω των 500 δισεκατομμυρίων δολαρίων που αναμένεται να συμβάλει στο ετήσιο ΑΕΠ της χώρας με σχεδόν 6 δισεκατομμύρια δολάρια το χρόνο.
Δημοσιεύθηκε στο CNN Greece 11 Νοεμβρίου 2019