Πού να φαντάζονταν ο Φρέντερικ Άλφρεντ Κουκ, ο Ρόαλντ Αμούδσεν και άλλοι πρωτοπόροι εξερευνητές ότι, σχεδόν έναν αιώνα μετά την κατάκτηση του Βόρειου Πόλου, για την οποία ρίσκαραν τη ζωή τους, ο Αρκτικός Κύκλος θα βρισκόταν στο επίκεντρο ενός γεωπολιτικού πόκερ, με έπαθλο τεράστια κοιτάσματα ορυκτών καυσίμων…
Μόλις ένας μήνας πέρασε από τότε που μεγάλες φλόγες θάμπωσαν το Βόρειο Σέλας πάνω από το Σνόχβιτ, στον νορβηγικό Αρκτικό Κύκλο. Η κρατική Statoil κατάφερε τελικά να ξεκινήσει την εκμετάλλευση κοιτασμάτων που μέχρι πρότινος ήταν απρόσιτα και τα οποία εκτιμά ότι θα της αποφέρουν υγροποιημένο φυσικό αέριο αξίας 1,4 δισ. δολαρίων ετησίως για τα επόμενα 25 χρόνια.
Η φύση επεφύλασσε, όμως, άλλη μια έκπληξη. Το λιώσιμο των πάγων άνοιξε πριν από μερικές εβδομάδες και για πρώτη φορά στην ιστορία το Βορειοδυτικό Πέρασμα. Θεωρητικά, ένα πλοίο μπορεί πλέον να φτάσει από τον Ατλαντικό στον Ειρηνικό Ωκεανό περνώντας πάνω από τη Γροιλανδία και αποφεύγοντας τη Διώρυγα του Παναμά γλυτώνοντας μέχρι και 5.000 χιλιόμετρα.
Η μάχη για την κατάκτηση του Βόρειου Πόλου έχει ξεκινήσει από την εποχή του Ψυχρού Πολέμου. Όμως, η κλιματική αλλαγή που κάνει την Αρκτική πιο προσβάσιμη, σε συνδυασμό με τη βεβαιότητα, πλέον, ότι κάτω από τον πυθμένα της κρύβονται τόνοι πετρελαίου και φυσικού αερίου, δημιουργεί νέα δεδομένα. Η Ρωσία είναι ο βασικός παίκτης. Πρόσφατα τοποθέτησε τη σημαία της στον βυθό του Βόρειου Πόλου, σε μια κίνηση ενδεικτική του «πατριωτισμού του πετρελαίου» που ευαγγελίζεται ο πρόεδρος Πούτιν. Η κίνηση εξόργισε τον Καναδά που συνέκρινε την αποστολή με τις αποικιακές διεκδικίσεις του 15ου αιώνα και σχεδόν αμέσως ανακοίνωσε τη δημιουργία στρατιωτικής βάσης και την ανακαίνιση λιμανιού στο Βορειοδυτικό Πέρασμα. Ακολούθησε η Δανία, στον έλεγχο της οποίας υπάγεται η Γροιλανδία, με αποστολή χαρτογράφησης του πυθμένα βόρεια του νησιού.
Πίσω έχουν μείνει μόνο οι ΗΠΑ, οι οποίες όμως, βλέποντας όλη αυτή τη δραστηριότητα, ετοιμάζονται να πάρουν μέρος στο παιχνίδι. Το κλειδί βρίσκεται στην επικύρωση της νέας σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας, την οποία αρνείται η Ουάσιγκτον, θεωρώντας ότι θα πληγεί η αμερικανική κυριαρχία. Βάσει των ισχυόντων σήμερα, μια χώρα μπορεί να κατοχυρώσει οικονομική ζώνη ακτίνας 200 ναυτικών μιλίων από την ακτογραμμή της. Η ζώνη μπορεί να επεκταθεί ως και στα 350 ναυτικά μίλια αν η χώρα αποδείξει ότι η υφαλοκρηπίδα της εκτείνεται πέρα από το σημερινό όριο.
Πώς, όμως, να στηριχθεί ένας τέτοιος ισχυρισμός; Ρωσία, Καναδάς και Δανία εναποθέτουν τις ελπίδες τους στη λεγόμενη Ράχη του Λομονόσοφ, μια ακόμα αχαρτογράφητη υποθαλάσσια οροσειρά που διέρχεται τον Πόλο από τα βόρεια της καναδικής νήσου Έλεσμερ ως τα νησιά της Σιβηρίας. Οι τρεις χώρες ισχυρίζονται ότι ο σχηματισμός αυτός αποτελεί συνέχεια της υφαλοκρηπίδας τους. Οι ΗΠΑ είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα επικυρώσουν σύντομα τη σύμβαση του ΟΗΕ για να μπορέσουν να διεκδικήσουν κομμάτι στην «πίτα».
Μια «πίτα» η οποία, σύμφωνα με αμερικανικές εκτιμήσεις, περιέχει το 25% των παγκόσμιων κοιτασμάτων πετρελαίου που δεν έχουν ακόμα ανακαλυφθεί. Άλλοι διαφωνούν ως προς το ποσοστό, τοποθετώντας το μόλις στο 10%. Ούτως ή άλλως, με την εκτίναξη των τιμών των καυσίμων, η απόσβεση της επένδυσης θεωρείται σίγουρη. Κατά τα άλλα, όλοι κόπτονται για την κλιματική αλλαγή και το φαινόμενο του θερμοκηπίου και συμφωνούν για την ανάγκη άμεσης λήψης μέτρων. Μόνο που η αναζήτηση καυσίμων στην Αρκτική απλώς θα επιταχύνει τη βίαιη κλιματική αλλαγή.
Βιοποικιλότητα- τροφική αλυσίδα
Μπορεί οι Εσκιμώοι που ζουν στον αρκτικό κύκλο να ελπίζουν πως, αφού ο ήλιος παραμένει «σβηστός» για έξι μήνες τον χρόνο, οι πάγοι θα παραμείνουν στη θέση τους. Όμως, δεν παύουν να συνειδητοποιούν πως ο κόσμος τους σύντομα θα είναι διαφορετικός. Εκεί που σήμερα κυνηγούν καριμπού και φώκιες δεν θα αργήσει να υπάρχει μόνο θάλασσα, κάτι που θα τους αναγκάσει να μετακινηθούν ακόμα βορειότερα.
Μια τέτοια αλλαγή όμως θα διαταράξει τη βιοποικιλότητα και τη διατροφική αλυσίδα ζώων όπως οι πολικές αρκούδες, των οποίων ο πληθυσμός εκτιμάται πως θα συρρικνωθεί στα επόμενα 30 χρόνια κατά τα δυο τρίτα. Και έστω και αν οι Εσκιμώοι καταφέρουν να προσαρμοστούν, για τις πολικές αρκούδες προφανώς δεν θα ισχύσει το ίδιο.
Η αγώνας δρόμου για τη νέα κατάκτηση του Βόρειου Πόλου έχει κοινή αφετηρία για όλες τις χώρες που διεκδικούν μερίδιο και είναι η κλιματική αλλαγή.
Μέχρι πρότινος η πρόσβαση ήταν δύσκολη λόγω των δύσκολων συνθηκών που επικρατούσαν στην περιοχή. Σήμερα, όμως, οι πάγοι έχουν πάχος έως και 25% μικρότερο σε σχέση με 30 χρόνια πριν. Και όσο λιώνουν οι πάγοι τόσο περισσότερο επιταχύνεται η διαδικασία της τήξης, καθώς το νερό απορροφά θερμότητα. Δορυφορικές εικόνες στις 2 Αυγούστου έδειχναν ότι το πάχος των πάγων ήταν 10% μικρότερο απ’ όσο το 2005. Ο καθηγητής του πανεπιστημίου του Ρέικιαβικ, Τράουστι Βάλσον, θεωρεί ότι το λιώσιμο των πάγων αποτελεί μια διαδικασία αυτοτροφοδοτούμενη, μη αναστρέψιμη, με καταληκτικό όριο το καλοκαίρι του 2040. «Τότε θα δούμε για πρώτη φορά την περιοχή τελείως γυμνή από πάγους», θα πει σε συνέντευξή του στο περιοδικό Time.
Σύμφωνα με το Αμερικανικό Ινστιτούτο Γεωλογικών Ερευνών, ακόμη και αν εκπληρωθούν οι δεσμεύσεις του Πρωτοκόλλου του Κιότο για τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, το λιώσιμο των πάγων δεν θα αποτραπεί. Ο Βόρειος Πόλος είναι η απόδειξη της αποτυχίας των προσπαθειών του ανθρώπου να αποτρέψουν την υπερθέρμανση του πλανήτη.
Νέες πόλεις θα χτιστούν στην Αλάσκα και στη Σιβηρία και κάποια στιγμή θα δούμε ακόμη και τουρίστες με μπικίνι, υποστηρίζει ο κ. Βάλσον. Και αν ο Καναδάς επιτρέψει κάποια στιγμή τη διέλευση εμπορικών και πετρελαιοφόρων πλοίων από το Βορειοδυτικό Πέρασμα θα υπάρξει και σοβαρή ρύπανση της θάλασσας.
Δημοσιεύθηκε στον Ελεύθερο Τύπο 30-09-2007