Μπορεί κορυφαίοι οικονομολόγοι να κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για την πιθανότητα μιας υποτροπής της οικονομικής κρίσης στην Ευρώπη, αλλά όπως δείχνουν τα πράγματα η επόμενη κρίση ίσως είναι πολιτική. Και μάλιστα θα προέρχεται από μία χώρα που όλο το προηγούμενο διάστημα βρέθηκε στο μάτι του κυκλώνα της οικονομικής κρίσης.
Μιλάμε φυσικά για την Ισπανία και την προσπάθεια απόσχισης της Καταλονίας, μιας διαδικασίας που υπόγεια εξελίσσεται εδώ και χρόνια αλλά επιταχύνθηκε ραγδαία την τελευταία δεκαετία.
Πόσο πιθανό είναι η Ευρώπη να έχει μια νέα χώρα, κάτι που έχει να συμβεί από την διάλυση της Γιουγκοσλαβίας;
Αν το ερώτημα ετίθετο πριν ένα μήνα, η απάντηση θα ήταν “αρκετά πιθανό”. Σήμερα, η κατάσταση δεν είναι και τόσο ευνοϊκή για τους “ιντεπεντίστας” όπως αποκαλούνται οι υπέρμαχοι της απόσχισης και της ανεξαρτησίας της Καταλονίας. Το τρομοκρατικό χτύπημα της 17ης Αυγούστου δημιουργεί νέα δεδομένα, όχι απαραίτητα εις βάρος τους μακροπρόθεσμα, αλλά προς το παρόν φαίνεται ότι απομακρύνεται το ενδεχόμενο να έχουμε σύντομα μια νέα χώρα στην Ευρώπη.
Ωστόσο πάλι, όπως απέδειξε και η περίπτωση του Brexit, κάποια πράγματα δεν μπορούν να προβλεφθούν.
Η σύγχρονη περιπέτεια της προσπάθειας των Καταλανών για ανεξαρτησία, ξεκινά ακριβώς πριν δέκα χρόνια με την κατάρρευση της Lehman Brothers. Το ωστικό κύμα δεν άργησε να φτάσει στην Ευρώπη και η Ισπανία μαζί με την Ελλάδα ήταν από τις πρώτες χώρες που ένιωσαν την κρίση, με την Ισπανία χωρίς να έχει δημοσιονομικό πρόβλημα να αντιμετωπίζει σοβαρό πρόβλημα με τις τράπεζες της.
Η τότε σοσιαλιστική κυβέρνηση του Χοσέ Θαπατέρο, έλαβε ένα πρώτο πακέτο μέτρων αλλά μόλις η χώρα άρχισε να διολισθαίνει στην ύφεση και πριν χρειαστεί να πάρει σκληρότερα μέτρα, ο τότε πρωθυπουργός πήρε την ευφυή απόφαση να κηρύξει πρόωρες εκλογές, γνωρίζοντας ότι θα τις χάσει, αφήνοντας έτσι την “καυτή πατάτα” των μέτρων στην επόμενη δεξιά κυβέρνηση του Μαριάνο Ραχόι.
Η έξαρση του καταλανικού εθνικισμού
Οι σοσιαλιστές στην Ισπανία ήταν πάντα περισσότερο διαλλακτικοί με τους Καταλανούς εθνικιστές και διατεθειμένοι, τουλάχιστον το μεγαλύτερο κομμάτι τους, να συζητήσουν μια συνταγματική μεταρρύθμιση που θα της έδινε περισσότερη αυτονομία.
Η οικονομική κρίση πάντα φέρνει “γκρίνια” και στην περίπτωση της Καταλονίας, που είναι και η πλουσιότερη αυτονομία της Ισπανίας, η οικονομική κρίση που ακολούθησε μετά το 2009 ήταν το νερό στον μύλο του εθνικισμού ο οποίος βγήκε μπροστά δυναμικά με σύνθημα “η Μαδρίτη φταίει και δεν θα πληρώνουμε εμείς για τα χρέη των άλλων”. Αυτό σε συνδυασμό με την αδιαλλαξία της δεξιάς κυβέρνησης να συζητήσει οτιδήποτε σχετικά με περισσότερη αυτονομία φούντωσε το εθνικιστικό ρεύμα.
Η κυβέρνηση της Καταλονίας, έχει προγραμματίσει για την 1η Οκτωβρίου δημοψήφισμα για να κηρυχθεί η αυτονομία ανεξάρτητη χώρα, παρά την αντίθεση της Μαδρίτης που θα κάνει ότι μπορεί για να το βγάλει αντισυνταγματικό. Μέχρι πριν το τρομοκρατικό χτύπημα στο κέντρο της πόλης, το “Ναι” και το “Όχι” ήταν σε απόσταση αναπνοής με την εκστρατεία υπέρ του “Ναι” να εντείνεται.
Μετά το χτύπημα, η πολιτική ατζέντα άλλαξε και η παγωμάρα διαδέχθηκε ένα μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού.
Σύμφωνα με την τελευταία δημοσκόπηση υπέρ της ανεξαρτησίας τάσσεται το 41% έναντι 49% υπέρ της ενιαίας Ισπανίας. Αυτό μπορεί να είναι ένα δείγμα πρόθεσης αλλά δεν μπορεί να αξιολογηθεί εύκολα δεδομένου ότι οι Καταλανοί εθνικιστές ήδη έχουν δοκιμάσει τις δυνάμεις τους το 2014 σε ένα συμβουλευτικό δημοψήφισμα που δεν είχε δεσμευτικό χαρακτήρα και τότε υπέρ τις ανεξαρτησίας είχε ταχθεί το 80% των ψηφισάντων ο αριθμός των οποίων ωστόσο σε ποσοστό ήταν κοντά στο 30% του εκλογικού σώματος.
Υπάρχει χρόνος για τους Καταλανούς εθνικιστές στους οποίους συμπεριλαμβάνεται και η κυβέρνηση του Κάρλες Πουιγκντεμόντ να ανατρέψουν αυτή τη διαφορά;
Κανείς δεν μπορεί να προβλέψει αλλά η αλήθεια είναι ότι η παρούσα κυβέρνηση και το μπλοκ του “Ναι” κάνει ότι μπορεί.
Γιατί όλοι αποθεώνουν την καταλανική αστυνομία;
Είναι εντυπωσιακό το πόσο θετικά προβλήθηκε στα μέσα ενημέρωσης η τοπική αστυνομία της Βαρκελώνης.
Η ισπανική αστυνομία μια από τις πιο σκληρές στην Ευρώπη, που έχει κατηγορηθεί επανειλημμένα για αδικαιολόγητη βίαιη συμπεριφορά, έγινε ξαφνικά ο ήρωας των ημερών για τον τρόπο που χειρίστηκε την επίθεση στη Βαρκελώνη.
Η αστυνομία της Βαρκελώνης μάλιστα έγινε σύμβολο για τους “ιντεπεντίστας”, που την παρουσιάζουν σαν απόδειξη ότι η Καταλονία έχει έχει το δικό της κρατικό μηχανισμό και κατ επέκταση όλους τους μηχανισμούς που έχει ένα κράτος και άρα είναι έτοιμη να ανεξαρτητοποιηθεί.
Ο Κάρλες Πουιγκντεμόντ μάλιστα σε ειδική εκδήλωση, τίμησε μόνο την τοπική αστυνομία, αγνοώντας επιδεικτικά την ομοσπονδιακή αστυνομία, την πολιτοφυλακή και όσους πήραν μέρος στις έρευνες, μία κίνηση που ερμηνεύτηκε σαν προσπάθεια του Πουιγκντεμόντ να δείξει ότι μια ανεξάρτητη Καταλονία είναι κάτι το εφικτό. Την ίδια ώρα προβάλλεται έντονα η απόφαση της δημάρχου της Βαρκελώνης Άντα Παλάου να μην επιτρέψει το κλείσιμο στις Ramblas (περιοχή που έγινε το τρομοκρατικό χτύπημα) με οχήματα της αστυνομίας, αγνοώντας τις υποδείξεις του υπουργείου εξωτερικών.
Από την άλλη η Μαδρίτη δεν κάθεται με σταυρωμένα χέρια. Την επόμενη των τρομοκρατιών χτυπημάτων, μέσα ενημέρωσης που εκφράζουν το πολιτικό κατεστημένο της Ισπανίας όπως οι εφημερίδες El Pais και ABC χρησιμοποίησαν το τρομοκρατικό χτύπημα ως τον επιχείρημα στο γιατί δεν πρέπει να προχωρήσει το δημοψήφισμα και στο ότι πολύ περισσότερο τώρα, χρειάζεται ενότητα.
Η πραγματικότητα είναι όμως ότι η Καταλονία οδεύει σταθερά προς την απόσχιση αν όχι σήμερα κάποια στιγμή στο μέλλον. Το θέμα της εθνικής ταυτότητας των Καταλανών έχει αναδειχθεί σε μείζον θέμα τα τελευταία χρόνια, η γλώσσα ως κύριο συστατικό στοιχείο αυτής της ταυτότητας αναδεικνύεται ολοένα και περισσότερο, γίνεται ολοένα και πιο απαραίτητη για να ζήσεις να σπουδάσεις και να εργαστείς στην Καταλονία και όσο η οικονομική κρίση επιμένει, καλλιεργείται διαρκώς το έδαφος στη συνείδηση του κόσμου για την ανεξαρτησία.
Πολιτικό παιχνίδι και απρόβλεπτοι παράγοντες
Αν κάτι μπορεί να αποτρέψει πάντως προς το παρόν την απόσχιση της Καταλονίας αυτό δεν είναι η τρομοκρατία, ούτε ο “μπαμπούλας” της εφαρμογής του άρθρου 155 του ισπανικού συντάγματος που προβλέπει επέμβαση της κεντρικής κυβέρνησης σε περίπτωση που μία αυτονομία δεν δεν συμμορφωθεί με τις αποφάσεις της.
Κάτι τέτοιο θα δημιουργούσε σοβαρή ένταση και θα ενίσχυε το αποσχιστικό κίνημα.
Θα μπορούσε να πει κανείς όμως ότι αυτό θα πρέπει να επιδιώξουν οι Καταλανοί εθνικιστές. Να ωθήσουν την σύγκρουση στα άκρα ώστε να δημιουργηθεί μαι κατάσταση ντεφάκτο απόσχισης.
Γι αυτό και η επιμονή του Πουιγκντεμόλ να προχωρήσει στο δημοψήφισμα ανεβάζοντας τους τόνους στην αντιπαράθεση με την Μαδρίτη, λέγοντας ότι είναι διατεθειμένος “ακόμη και φυλακή να πάει”.
Όμως η πραγματικότητα εξελίχθηκε πολύ διαφορετικά από ότι υπολόγιζε ο Καταλανός πρωθυπουργός.
Πρώτον, η συζήτηση για την ανεξαρτησία δεν αρέσει καθόλου στο διεθνές επενδυτικό λόμπι. Η Καταλονία έχει δικά της ομόλογα στις αγορές ύψους 5,6 δις και το επιτόκιο δανεισμού της έχει φτάσει σε ύψος ρεκόρ.
Δεύτερον, το ισπανικό κράτος έχει χρέος ύψους 1,2 τρις ευρώ. Αν φύγει η Καταλονία θα πρέπει να αναλάβει ένα μέρος αυτού του χρέους. Με δεδομένο το ότι η Καταλονία αντιπροσωπεύει το ένα πέμπτο της ισπανικής οικονομίας με μία πρόχειρη εκτίμηση θα μπορούσε να πει κανείς ότι θα ήταν δίκαιο να πάρει στις πλάτες της χρέος 250 δισεκατομμύρια ευρώ. Στο σημείο αυτό αρχίζουν να σοβαρεύουν τα πράγματα και μπορεί να καταλάβει κανείς ότι η ανεξαρτησία θα κοστίσει πολύ ακριβά. Και επιπλέον σε ένα τέτοιο σενάριο εμπλέκονται οι γραφειοκράτες των Βρυξελλών και της Φρανκφούρτης που όπως καλά ξέρουμε στην Ελλάδα, δεν αστειεύονται.
Δεν είναι τυχαίο ότι κανείς Ευρωπαίος ηγέτης δεν έχει συναντηθεί επίσημα μέχρι σήμερα με την καταλανική ηγεσία παρά τις προσπάθειες που καταβάλουν διαρκώς οι Καταλανοί για να δείξουν ότι αποτελούν μια εν δυνάμει ανεξάρτητη χώρα. Η μόνη συνάντηση που έγινε ήταν μετά το τρομοκρατικό χτύπημα, πριν από μερικές μέρες, με τον Γερμανό και τον Γάλλο υπουργό εξωτερικών που μετέβησαν στη Βαρκελώνη επειδή μεταξύ των θυμάτων ήταν και Γερμανοί και Γάλλοι πολίτες, και ήταν λίγο ως πολύ εκβιαστικά στημένη από την καταλανική κυβέρνηση, και έγινε στο αεροδρόμιο της πόλης.
Τρίτον, η ισπανική οικονομία έχει αρχίσει να ανακάμπτει και η ανεργία μειώθηκε από το 24% στο 17% ποσοστό που αποτελεί χαμηλό οκταετίας. Αναμφίβολα αυτό δίνει επιπλέον όπλα στη φαρέτρα της Μαδρίτης και του Ραχόι.
Τέταρτον. Η καταλανική κυβέρνηση έμεινε μόνη της στο παιχνίδι της ανεξαρτησίας. Η Σκοτία που θα μπορούσε να έχει ως αναφορά, πάγωσε το δεύτερο δημοψήφισμα για ανεξαρτησία μετά την μείωση της δύναμης των εθνικιστών στις πρόσφατες εκλογές.
Πέμπτον, η προοπτική του δημοψηφίσματος έχει προκαλέσει πολιτική κρίση στα δύο μεγαλύτερα κόμματα, τους Σοσιαλιστές και το Podemos που ψάχνουν τρόπο να την αντιμετωπίσουν. Στην περίπτωση του Podemos οι διαφορές Μαδρίτης και Βαρκελώνης είναι τεράστιες. Ενώ το Podem (το αδερφό κόμμα της Καταλονίας) είναι υπέρ του δημοψηφίσματος, ο Πάμπλο Ιγκλέσιας, ηγέτης του Podemos δήλωσε δημόσια ότι αν ήταν Καταλανός δεν θα πήγαινε να ψηφίσει. Φήμες θέλουν μάλιστα να έχει ζητηθεί η παραίτηση του Αλμπάνο Ντάντε Φατσίν, ηγέτη του καταλανικού Podem.
Από την άλλη, οι Σοσιαλιστές ζητούν την ανάκληση του δημοψηφίσματος δίνοντας ως αντάλλαγμα την έναρξη διαλόγου για τη συνταγματική αναθεώρηση το αργότερο μέχρι την 1η Οκτωβρίου ημέρα που έχει προκηρυχθεί το δημοψήφισμα. Υπέρ της συνταγματικής αναθεώρησης που εκ των πραγμάτων θα δίνει μεγαλύτερη αυτονομία στους Καταλανούς είναι και το Podemos.
Αυτή η τελευταία πρόταση των Σοσιαλιστών είναι κατά κάποιο τρόπο και μία χείρα βοηθείας προς τους Καταλανούς εθνικιστές και τον Πουιγκντεμόντ, για μια συντεταγμένη αναδίπλωση.
Κι αυτό γιατί: Αν πάει σε δημοψήφισμα ο Πουιγκντεμόντ με τις δεδομένες συνθήκες και με το τραύμα της τρομοκρατίας να είναι ακόμη ανοιχτό, το πιθανότερο είναι να το χάσει. Αν επενδύει στο να θέσει ο Ραχόι σε εφαρμογή το άρθρο 155 για να σταματήσει το δημοψήφισμα και να ρίξει λάδι στη φωτιά του εθνικισμού μάλλον θα περιμένει πολύ. Για ποιο λόγο ο Ραχόι να προκαλέσει νέα πολιτική κρίση στην Καταλονία αν είναι σχεδόν σίγουρος ότι θα χάσουν οι εθνικιστές το δημοψήφισμα; Με αυτόν τον τρόπο και θα έχει εκθέσει τον Πουιγκντεμόντ και θα έχει σταματήσει για τα επόμενα χρόνια κάθε συζήτηση για ανεξαρτησία.
Για τους Καταλανούς εθνικιστές είναι πλέον δίκοπο μαχαίρι το δημοψήφισμα και η πρόταση των Σοσιαλιστών είναι μια καλή λύση για αξιοπρεπή αναδίπλωση, αφήνοντας την μεγάλη ιδέα της ανεξαρτησίας για το μέλλον. Μια παροιμία λέει ότι “στο πληγωμένο θηρίο πρέπει να αφήνεις πάντα μια έξοδο διαφυγής. Διαφορετικά μπορεί να γυρίσει και να σε δαγκώσει.” Θα την αφήσει αυτή τη διέξοδο ο Ραχόι; Κι αν την αφήσει, θα το εκμεταλλευθούν οι Καταλανοί εθνικιστές; Ίσως σε λιγότερο από ένα μήνα να ξέρουμε.