Όσο γρήγορα και ξαφνικά επλήγησαν οι ρωσοτουρκικές σχέσεις το Νοέμβριο του 2015 με την κατάρριψη του ρωσικού αεροσκάφους στα συροτουρκικά σύνορα, έτσι γρήγορα και ξαφνικά επανήλθαν στην πρότερη κατάσταση με αφορμή το αποτυχημένο πραξικόπημα στην Τουρκία πριν από ένα μήνα. Έχουν γραφτεί και ειπωθεί πολλά για την νέα ρωσοτουρκική προσέγγιση και για το τι θα μπορούσε να σημάνει αυτό για τις σχέσεις της Τουρκίας με το ΝΑΤΟ και την Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά όπως φαίνεται από την εξέλιξη των πραγμάτων, το διακύβευμα για τις δύο πλευρές είναι η Μέση Ανατολή και συγκεκριμένα η Συρία.
Το πραξικόπημα ήταν μία πολύ καλή αφορμή για Πούτιν και Ερντογάν να ξαναβάλουν τα θέματα στο τραπέζι για έναν έντιμο συμβιβασμό στο θέμα της Συρίας.
Είναι μάλλον υπεραπλουστευτικό να πιστεύουμε ότι η Ρωσία επιθυμεί να αποτραβήξει την Τουρκία από το ΝΑΤΟ και την ΕΕ καθώς για την Μόσχα, η Τουρκία έχει σημασία και σπουδαιότητα ως μέλος του ΝΑΤΟ από τη μια, και ως ένας δύστροπος μεν, αλλά σταθερός συνομιλητής των Βρυξελών. Οπότε αυτά που ακούστηκαν τις τελευταίες ημέρες περί δήθεν χρήσης της τουρκικής βάσης του Ινσιρλίκ από τη ρωσική αεροπορία μόνο στη βάση του πολέμου των εντυπώσεων μπορούμε να τα αξιολογήσουμε.
Βασικό θέμα η Συρία
Η αποκατάσταση των οικονομικών συναλλαγών, των σχέσεων στον τουρισμό και στα ενεργειακά και η δέσμευση για ολοκλήρωση του αγωγού φυσικού αερίου που θα περνά από την Τουρκία -ναι είναι ιδιαίτερα σημαντικά αλλά το σημαντικότερο είναι άλλο: αυτό, δηλαδή, για το οποίο ειπώθηκαν δημόσια τα λιγότερα και δεν είναι άλλο από το ζήτημα της Συρίας.
Το ότι η Συρία θα ήταν το κύριο πιάτο στο μενού των Πούτιν - Ερντογάν φάνηκε κιόλας από το γεγονός ότι τον Τούρκο πρωθυπουργό συνόδευε στη Ρωσία για τη συνάντηση ο Χακάν Φιντάν, αρχηγός των τουρκικών μυστικών υπηρεσιών. Σε μία δήλωσή του μάλιστα που πέρασε στα ψιλά, ο Φιντάν είχε πει ότι η Συρία θα ήταν βασικό θέμα στις συζητήσεις.
Έχουν περάσει λιγότερο από δύο εβδομάδες από τη συνάντηση Πούτιν - Ερντογάν στην Αγία Πετρούπολη και οι εξελίξεις επιβεβαιώνουν όσους περίμεναν μια σημαντική στροφή στο συριακό, με τον Πούτιν να παίρνει συναινετικά την πρωτοβουλία των κινήσεων και τον Ερντογάν να δείχνει ότι παίρνει κάποια ανταλλάγματα για το κουρδικό ζήτημα. Μπορεί να πει κανείς ότι αναφορικά με το κουρδικό, τα πράγματα δεν είναι ξεκάθαρα, αλλά έχουμε ισχυρές ενδείξεις τις οποίες θα αναλύσουμε παρακάτω. Ας δούμε μία προς μία αυτές τις εξελίξεις οι οποίες συνθέτουν το νέο στάτους στην περιοχή μετά την επαναπροσέγγιση Μόσχας και Άγκυρας.
Στροφή από την Άγκυρα
Αρχικά είχαμε την δήλωση του Τούρκου πρωθυπουργού Μπιναλί Γιλντιρίμ, σύμφωνα με την οποία “η Τουρκία θέλει να αποκαταστήσει τις σχέσεις της με την Συρία”, εκφράζοντας έτσι μια εκ διαμέτρου αντίθετη θέση με αυτή που ξέραμε μέχρι τώρα για την Τουρκία. Πρόσθεσε μάλιστα ότι “χρειαζόμαστε καλούς δεσμούς με τη Συρία για να αντιμετωπίσουμε την τρομοκρατία”. Μάλιστα ο Μάρκ Πιερίνι του ιδρύματος Carnegie προέβλεπε λίγο πριν από τη συνάντηση Πούτιν - Ερντογάν μια τέτοια εξέλιξη, λέγοντας ότι “η αποκατάσταση των σχέσεων Τουρκίας - Ρωσίας περνά μέσα από την αποδοχή της Άγκυρας να παραμείνει το καθεστώς στη Συρία ως έχει, με τον Άσαντ στην εξουσία και του οποίου το μέλλον θα κριθεί σε εκλογές κάποια στιγμή. Επιπλέον μια τέτοια στροφή θα λειάνει κάπως και τις εντάσεις στο εσωτερικό της Τουρκίας. Ας μην ξεχνάμε ότι η κεμαλική αντιπολίτευση, το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα (CHP), θεωρούσε πάντα τον Άσαντ εγγυητή της ασφάλειας στην Τουρκία.
Εμπλοκή του Ιράν
Η επόμενη εντυπωσιακή κίνηση στο συριακό ήρθε από τη Ρωσία και το Ιράν. Η Τεχεράνη έδωσε άδεια στη Ρωσία να χρησιμοποιήσει τη στρατιωτική της βάση στο Χαμαντάν για να βομβαρδίζει θέσεις του Ισλαμικού Κράτους στη Συρία. Είναι η πρώτη φορά από τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο που χρησιμοποιούνται βάσεις στο Ιράν από μία ξένη δύναμη. “Αυτό δεν είχε γίνει ούτε επί Σάχη”, θα πει στους New York Times o Τζον Λίμπερτ, πρώην διπλωμάτης στο Ιράν και ένας εκ των ομήρων στην Αμερικανική πρεσβεία της Τεχεράνης το 1979.
Η κίνηση έπιασε στον ύπνο τις ΗΠΑ που είχαν την προσοχή τους στραμμένη στην Τουρκία και επιπλέον, ενόψει εκλογών, έχουν πολύ περιορισμένες δυνατότητες αντίδρασης. Θα ήταν καταστροφικό για το στρατόπεδο των Δημοκρατικών να δημιουργηθεί πρόβλημα στις σχέσεις με το Ιράν μετά από τόσα χρόνια προσπαθειών για την αποκατάστασή τους. Το Στέιτ Ντιπάρτμεντ καταδίκασε το γεγονός, είπε μάλιστα και κάτι για παραβίαση των αποφάσεων του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ αλλά έκλεισε αυτή την έκφραση της δυσαρέσκιάς του, λέγοντας ότι θα πρέπει να αποφανθούν οι νομικοί... Δηλαδή δεν θα γίνει τίποτα προς το παρόν από τη μια, και από την άλλη το Ιράν αποκτά ακόμη ενεργότερο ρόλο στη Συριακή κρίση ενισχύοντας τον άξονα Μόσχας- Χεζμπολάχ που πολεμά για την επιβίωση του καθεστώτος Άσαντ.
Κοινά συμφέροντα Τουρκίας Ιράν
Αυτή η ξαφνική εμπλοκή του Ιράν βολεύει την Τουρκία για δύο λόγους.
Ίσως μάλιστα να μην ήταν ξαφνική, αρκεί να θυμηθούμε ότι εκτός από τη Ρωσία, η άλλη χώρα που εξέφρασε άμεσα τη στήριξή της στον Ερντογάν κατά τη διάρκεια του πραξικοπήματος ήταν το Ιράν. Η εμπλοκή λοιπόν του Ιράν βολεύει την Τουρκία, γιατί όπως οι Τούρκοι μάχονται το PKK και το παρακλάδι του στη Συρία, έτσι και η Τεχεράνη έχει προβλήματα -πολύ μικρότερης έντασης όμως- με το PJAK, την αντίστοιχη κουρδική οργάνωση στα βόρεια σύνορά της.
Μπορεί η Άγκυρα να κατηγορούσε το Ιράν ότι ενίσχυε τους Κούρδους της Συρίας για να αποσταθεροποιήσουν την Τουρκία αλλά η δημιουργία κουρδικού κράτους στα τουρκικά σύνορα με τη Συρία θα ήταν το ίδιο αρνητική εξέλιξη και για το Ιράν. Εδώ λοιπόν μπορούμε να πούμε ότι οι δύο χώρες έχουν κοινά συμφέροντα. Ο δεύτερος λόγος που η Τουρκία βλέπει με καλό μάτι την εμπλοκή του Ιράν δεν έχει να κάνει άμεσα με το συριακό αλλά με τις καθαρά μεταξύ τους σχέσεις καθώς μετά την άρση των κυρώσεων, τον Ιανουάριο, οι δύο χώρες προβλέπουν ότι στην επόμενη διετία οι μεταξύ τους συναλλαγές θα τριπλασιαστούν.
Άσαντ κατά Κούρδων
Η τρίτη εξέλιξη που δείχνει ότι κάτι αλλάζει αναφορικά με το κουρδικό είναι ότι την Πέμπτη που μας πέρασε είχαμε σφοδρούς βομβαρδισμούς της συριακής αεροπορίας στις κουρδικές περιοχές. Από την έναρξη του πολέμου, υπήρξαν μόνο σποραδικές μάχες σε σημεία ελέγχου και πετρελαϊκές εγκαταστάσεις και το καθεστώς Άσαντ είχε αφήσει σιωπηλά τις βόρειες περιοχές να πέσουν στα χέρια των Κούρδων του PYD. Αυτό φαίνεται ότι αλλάζει και θα δούμε πώς και πόσο στο άμεσο διάστημα. Οι τουρκικές εφημερίδες πάντως την Πέμπτη σχεδόν πανηγύριζαν.
Η τέταρτη σημαντική εξέλιξη των τελευτών ημερών είναι η απόφαση της Μόσχας να τοποθετήσει σύστημα S400 στην αεροπορική βάση Χμεϊμίν της Λατάκιας στη Συρία. Η σχετική συμφωνία με τον Άσαντ είχε υπογραφεί από το 2015 αλλά μόλις στις αρχές του Αυγούστου, λίγο πριν την επίσκεψη Ερντογάν, ο Πούτιν την έστειλε στην ρωσική Βουλή για έγκριση. Έτσι μετά την ναυτική βάση στην Ταρσό, η Ρωσία αποκτά ντε φάκτο μια μόνιμη βάση στη Συρία. Και όχι μόνο αυτό αλλά μονομερώς δημιουργεί και μια ζώνη απαγόρευσης πτήσεων που καλύπτει τη βόρεια Συρία αλλά μπαίνει και εντός τουρκικών συνόρων.
Το γεγονός αυτό και μόνο παραλύει τα στρατιωτικά σχέδια της Τουρκίας στη Συρία και είναι η πιο σοβαρή απόδειξη ότι η Ρωσία αποκτά το πάνω χέρι στο συριακό και μάλιστα με τη συναίνεση της Τουρκίας.
Η μόνιμη σύγκρουση Ρωσίας και Τουρκίας στην Συρία πριν από το πραξικόπημα, ήταν ο βασικός ανασταλτικός παράγοντας για την εξεύρεση μιας λύσης, ή έστω της αρχής για μια λύση, στο συριακό. Η επαναπροσέγγιση δίνει προοπτικές για μια πολιτική συμφωνία και με τη Συρία και δείχνει, τουλάχιστον προς το παρόν, να αποδυναμώνει το ρόλο των ΗΠΑ στην τελική συμφωνία, κάτι που και η Άγκυρα αλλά και η Μόσχα το βλέπουν με μεγάλη ικανοποίηση.