Και ενώ όλα έδειχναν ότι το προσφυγικό ζήτημα, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά σε όλη την Ευρώπη είχε τεθεί υπό ένα σχετικό έλεγχο, το πραξικόπημα στην Τουρκία και τα συνεπακόλουθά του, τείνουν να ανατρέψουν τους σχεδιασμούς της ΕΕ που εν πολλοίς βασίζεται στη γνωστή πλέον και αμφιλεγόμενη συμφωνία με την Άγκυρα.
Οι σχέσεις της Τουρκίας με την Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκονται στο χειρότερο σημείο των τελευταίων ετών και ήδη ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Έρντογάν χρησιμοποιεί το προσφυγικό σαν απειλή προς την Ευρώπη προκειμένου να πάρει την πολυπόθητη βίζα για τους Τούρκους πολίτες.
Τη Δευτέρα, το γερμανικό περιοδικό Spiegel που απηχεί σε μεγάλο βαθμό τις απόψεις του γερμανικού κατεστημένου και τις γερμανικής πολιτικής ελίτ, δημοσίευσε ένα περίεργο άρθρο με τίτλο "Καιρός για Σχέδιο Β". Στη ουσία δηλαδή υιοθέτησε την άποψη που πριν μία εβδομάδα η εφημερίδα Bild επιχείρησε να βάλει με το ζόρι στο στόμα του Γιάννη Μουζάλα του Έλληνα υπουργού μεταναστευτικής πολιτικής. Τι μας λέει το Spiegel; Ότι πρέπει να φτιάξουμε ένα σχέδιο B για το προσφυγικό σε περίπτωση κατάρρευσης της συμφωνίας με την Τουρκία. Ένα σχέδιο όμως που δεν περιλαμβάνει όλη την Ευρώπη, αλλά μόνο την Ελλάδα και την Ιταλία, οι οποίες σε περίπτωση που επαναληφτούν οι μεγάλες εισροές προσφύγων θα πρέπει να "λάβουν χρήματα για να γίνουν ένα τεράστιο στρατόπεδο για πρόσφυγες και μετανάστες".
Το κλειδί το προσφυγικό αυτή τη στιγμή το έχει η Τουρκία και το ερώτημα είναι σε τί κατάσταση θα μπορούσε να βρει την Ελλάδα μια απευκταία αλλά πιθανή κατάρρευση της συμφωνίας;
Που βρισκόμαστε σήμερα
Ένα χρόνο μετά τις πρωτοφανείς σε όγκο εισροές προσφύγων στην Ελλάδα μέσω των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου και σε σχέση με όσα είδαμε να διαδραματίζονται καθ' όλη της διάρκεια του χρόνου, η κατάσταση αυτή της στιγμή θα μπορούσε να χαρακτηριστεί καλή, ή τουλάχιστον ελεγχόμενη. Οι συνθήκες βέβαια για χιλιάδες πρόσφυγες που ζουν σε χώρους φιλοξενίας, στρατόπεδα στην ουσία, δεν είναι οι ιδανικές, η μετεγκατάσταση πάει με πολύ αργούς ρυθμούς και οι επαναπροωθήσεις έχουν παγώσει.
Ο χάρτης τους προσφυγικού
Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία του υπουργείου μεταναστευτικής πολιτικής, αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα βρίσκονται 57.016 πρόσφυγες, αριθμός κατά προσέγγιση, μιας και συνυπολογίζονται εδώ και όσοι πρόσφυγες και μετανάστες βρίσκονται εκτός των δομών φιλοξενίας. Από αυτούς, οι σχεδόν 10.000, βρίσκονται σε δομές και χώρους φιλοξενίας των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου, δηλαδή σε Μυτιλήνη, Χίο, Σάμο, Λέρο, Κω, Κάλυμνο και Καστελόριζο. Η κατάσταση στη Χίο και στη Μυτιλήνη είναι οριακή καθώς ο αριθμός των φιλοξενούμενων υπερβαίνει κατά πολύ τις δυνατότητες των χώρων φιλοξενίας και μελετάται η μετεγκατάσταση τους σε άλλους χώρους στην Ελλάδα. Συγκεκριμένα, οι δομές στη Χίο είναι για 1.100 άτομα και στο νησί αυτή τη στιγμή βρίσκονται σχεδόν 3.000 πρόσφυγες και μετανάστες. Στη Μυτιλήνη υπάρχουν 3.500 θέσεις και το νησί έχει σχεδόν 4.100 άτομα, τα περισσότερα στη δομή της Μόριας.
Το Καρά Τεπέ που είναι δομή για ευάλωτες ομάδες και οικογένειες, έχει αυτή τη στιγμή πάνω από 800 άτομα ενώ αν αυξηθούν απότομα οι ροές, μια από τις προτάσεις είναι να επαναλειτουργήσει καταυλισμός στην παραλία της Εφταλούς από τον IRC, χωρητικότητας 1.000 ατόμων. Εργαζόμενος σε ΜΚΟ μιλώντας στο CNN Greece μας είπε ότι μπορεί ο αριθμός των προσφύγων και μεταναστών να υπερβαίνει την χωρητικότητα των δομών, ωστόσο και οι δύο δομές του νησιού έχουν την εμπειρία από την περυσινή χρονιά - όπου η κατάσταση ήταν πολύ χειρότερη- να ανταπεξέλθουν στην πρόκληση.
Όχι όμως για πολύ. Επιπλέον ο κόσμος στη Μυτιλήνη έχει κουραστεί από την κατάσταση, ενώ ο τουρισμός έχει υποστεί σοβαρό πλήγμα. Πλήγμα βέβαια είχε υποστεί ο τουρισμός και πέρυσι αλλά οι πρόσφυγες και μετανάστες με τις δαπάνες που έκαναν τις λίγες μέρες που έμεναν στο νησί, εξισορροπούσαν κατά κάποιο τρόπο την απώλεια του τουριστικού εισοδήματος. Φέτος δεν υπάρχει ούτε αυτό καθώς οι προσφυγές μετά από τόσους μήνες στα νησιά, έχουν εξαντληθεί οικονομικά και δεν τους έχει μείνει πια σχεδόν τίποτα για να ξοδέψουν.
Γεμάτη και η Αττική
Στην Αττική βρίσκονται κατανεμημένοι σε διάφορες δομές φιλοξενίας 9.874 πρόσφυγες και μετανάστες με τους περισσότερους από αυτούς να φιλοξενούνται σε Σκαραμαγκά, Σχιστό, Ελαιώνα και Μαλακάσα. Οι δομές στην Αττική βρίσκονται σχεδόν κοντά στο όριό τους όσων αφορά τη χωρητικότητα, που είναι σύμφωνα με το υπουργείο 10.866 θέσεις. Αυτός είναι ο λόγος που δεν μπορούν να αποσυμφορηθούν οι μη οργανωμένες δομές όπως τα γήπεδα, Χόκεϊ και Μπέιζμπολ και ο χώρος αφίξεων του παλιού αεροδρομίου όπου οι άνθρωποι εκεί ζουν σε άσχημες συνθήκες και έχουν καταγραφεί, συγκρούσεις, μαχαιρώματα, μέχρι και θάνατοι.
Σε διάφορές δομές της Κεντρικής Ελλάδα, Εύβοια , Βοιωτία, Φθιώτιδα, Λάρισα, Τρίκαλα και Βόλο βρίσκονται καταγεγραμμένοι 2.500 πρόσφυγες και μετανάστες με τη χωρητικότητα να φτάνει τις 4.760 θέσεις. Ο μεγαλύτερος όγκος προσφύγων και μεταναστών βέβαια βρίσκεται στη Βόρειο Ελλάδα, 21.836 άτομα, με τον μεγαλύτερο όγκο να φιλοξενείται σε δομές της ευρύτερης περιοχής της Θεσσαλονίκης. Η χωρητικότητα των δομών της Βορείου Ελλάδας είναι σχεδόν 29.000 άτομα.
Μετεγκατάσταση
Πέρα όμως από τις δομές φιλοξενίας υπάρχει και το πρόγραμμα μετεγκατάστασης της ΕΕ που τρέχει σε συνεργασία με την Ύπατη Αρμοστεία. Με βάση αυτό το πρόγραμμά η Ύπατη Αρμοστεία έλαβε χρηματοδότηση για να δημιουργήσει 20.000 θέσεις υποδοχής για υποψήφιους για μετεγκατάσταση, αλλά και ανθρώπους που ζητούν άσυλο στην Ελλάδα με προτεραιότητα στις ευάλωτες ομάδες.
Αυτή τη στιγμή βρίσκουν κατάλυμα σε ξενοδοχεία, διαμερίσματα και οικογένειες, πάνω από 6.500 άτομα. Το πρόγραμμα τρέχει με τη βοήθεια διαφόρων ΜΚΟ και οι πρόσφυγες λαμβάνουν μηνιαίως διατακτικές επιταγές για την αγορά ειδών πρώτης ανάγκης ύψους 90 ευρώ για τους άντρες και 100 ευρώ για τις γυναίκες. Επίσης καλύπτονται βασικοί λογαριασμοί, μετακίνηση και ιατροφαρμακευτική περίθαλψη.
Από την αρχή του προγράμματος, τον περασμένο Νοέμβριο, έχουν επωφεληθεί από το πρόγραμμα συνολικά 6.487 άτομα που φιλοξενήθηκαν σε ξενοδοχεία και 4.911 άτομα που φιλοξενήθηκαν σε διαμερίσματα. (Να πούμε στο σημείο αυτό ότι στις δομές φιλοξενίας, η σίτιση των προσφύγων γίνεται από εργολάβους κατόπιν διαγωνισμού -στις αρχές το έχει αναλάβει ο στρατός σε κάποιες περιπτώσεις-και το ημερήσιο κόστος ανά πρόσφυγα είναι περίπου 5,80 ευρώ τη μέρα. Με έναν πρόχειρο υπολογισμό καταλαβαίνουμε ότι μιλάμε για ένα κόστος της τάξης των 8,7 εκατομμυρίων ευρώ το μήνα )
Το πρόγραμμα της μετεγκατάστασης ωστόσο δεν προχωρά όπως θα ήθελε η υπηρεσία Ασύλου, ή η Ύπατη Αρμοστεία. Σύμφωνα με τον αρχικό σχεδιασμό προβλέπεται να μετεγκατασταθούν μέχρι το Σεπτέμβριο του 2017 σε άλλα κράτη της ΕΕ , 66.400 αιτούντες άσυλο. Ωστόσο μέχρι τις 20 Ιουλίου είχαν μετεγκατασταθεί μόλις 2.400 άτομα δηλαδή ποσοστό μόλις 3,6%. Την ίδια στιγμή οι επαναπροωθήσεις έχουν παγώσει. Από τα νησιά του βορειοανατολικού Αιγαίου έχουν γίνει 295 επαναπροωθήσεις και από του νοτιοανατολικού Αιγαίου 173. Σύνολο 468 επαναπροωθήσεις από την αρχή της συμφωνίας ΕΕ-Τουρκίας. Το θετικό είναι ότι ολοκληρώθηκε πριν περίπου δέκα ημέρες η διαδικασία της προκαταγραφής των προσφύγων και μεταναστών και πλέον θα μπορεί να επιταχυνθεί η διαδικασία της συνέντευξης και της μετεγκατάστασης.
Νέες αφίξεις
Αναφορικά με τις αφίξεις, από την αρχή του χρόνου μπήκαν στην Ελλάδα περίπου 161.000 πρόσφυγες και μετανάστες, Οι περισσότεροι από αυτούς μέχρι τον Μάρτιο, όταν και τέθηκε σε εφαρμογή η συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας. Από τον Απρίλιο οι αφίξεις έχουν σταθερή μείωση. Συγκεκριμένα τον Απρίλιο είχαμε 3.650 αφίξεις, τον Μάιο 1.721, τον Ιούνιο 1.554, και τον Ιούλιο 1855. Το τελευταίο δεκαήμερο στα νησιά του βορειοανατολικού Αιγαίου έχουμε κατά μέσο όρο 76 αφίξεις τη μέρα με τις περισσότερες στη Μυτιλήνη και τις λιγότερες στη Σάμο. Την ίδια περίοδο στα νησιά του νοτιοανατολικού Αιγαίου, Κω, Ρόδο, Κάλυμνο και Λέρο, έχουμε κατά μέσο όρο 18 αφίξεις τη μέρα.
Από τους 57.016 πρόσφυγες και μετανάστες που βρίσκονται στην Ελλάδα αυτή τη στιγμή το 41% είναι άντρες το 21% γυναίκες και το 38% παιδιά, με ένα μέρος από αυτό το 38% να είναι ασυνόδευτα ανήλικα. Συγκεκριμένα, αυτή τη στιγμή υπάρχουν 738 θέσεις για φιλοξενία ανηλίκων σε διάφορες δομές της χώρας, οι οποίες είναι σχεδόν όλες κατειλημμένες. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικής Αλληλεγγύης (ΕΚΚΑ) υπάρχουν 1.495 ανήλικα που έχουν καταγραφεί και περιμένουν να αδειάσει θέση σε κάποια δομή για να φιλοξενηθούν. Στο επόμενο διάστημα στόχος της Υπάτης Αρμοστείας και του ΕΚΚΑ είναι οι θέσεις φιλοξενίας για ασυνόδευτα ανήλικα να αυξηθούν στις 1.238.