Πολύ πριν την απόπειρα πραξικοπήματος στην Τουρκία, η συμφωνία της Ευρωπαϊκής Ένωσης με την Άγκυρα, η οποία συνοδεύεται από οικονομικό πακέτο 3 δισεκατομμυρίων ευρώ, αν και λειτουργούσε έδινε την αίσθηση ότι βρισκόταν σε μία μόνιμη εκκρεμότητα. Είναι ελάχιστοι οι πρόσφυγες που έχουν μετεγκατασταθεί από την Τουρκία στην ΕΕ (περίπου 800), επίσης ελάχιστοι είναι οι πρόσφυγες που έχουν επιστρέψει από τα ελληνικά νησιά στην Τουρκία, η κατάργηση της βίζας δεν έχει προχωρήσει -κι απ' ότι φαίνεται θα αργήσει- και από τα τρία δισεκατομμύρια, η Τουρκία έχει πάρει μόλις 229 εκατομμύρια.
Μετά από τις εξελίξεις των τελευταίων ημερών, με τις χιλιάδες συλλήψεις, το καθεστώς έκτακτης ανάγκης, τις απειλές περί επαναφοράς της θανατικής ποινής, μεταξύ άλλων και η συμφωνία για το προσφυγικό εισέρχεται σε θολά νερά και γίνεται ακόμη πιο δύσκολο να εφαρμοστεί.
Στο νέο στάτους που διαμορφώνεται για την Τουρκία, αναφορικά με το πως η χώρας κινείται σε διπλωματικό επίπεδο, μπορούμε να ξεχωρίσουμε δύο σημαντικές αλλαγές και μια ας το πούμε "παρενέργεια", που μας αφορά άμεσα εδώ στην Ελλάδα.
Μεταξύ "Ανατολής" και "Δύσης" η Τουρκία επέλεξε "Ανατολή"...
Η πρώτη μεγάλη αλλαγή είναι ότι στο δίλημμα Ανατολή ή Δύση, ο Ερντογάν φαίνεται ότι έκανε την επιλογή του. Πέρα από την αποκατάσταση των σχέσεων με τη Ρωσία που φαίνεται ότι κρύβει πολλά αμοιβαία κέρδη, η Τουρκία εστιάζει στη Μέση Ανατολή. Τα προηγούμενα χρόνια η Άγκυρα είχε έρθει σε διπλωματική σύγκρουση με χώρες της Μέσης Ανατολής, όπως Ισραήλ, Σαουδική Αραβία, Συρία και Αίγυπτο για διαφορετικούς λόγους με την κάθε μία, αλλά αυτό έχει πλέον αλλάξει.
Ο Ερντογάν αποκατέστησε τις σχέσεις του με το Ισραήλ και τις χώρες του Κόλπου και μάλιστα στην δεύτερη περίπτωση, μετά από τρία χρόνια σχεδόν μηδενικών επαφών, λόγω του πραξικοπήματος στην Αίγυπτο που ανέτρεψε τους Αδερφούς Μουσουλμάνους. Η μόνη χώρα που του μένει ακόμη είναι η Αίγυπτος. Είναι αλήθεια ότι χωρίς την Αίγυπτο, που είναι και ο κύριος πυλώνας του αραβισμού, το άνοιγμα του Ερντογάν στη Μέση Ανατολή δεν μπορεί να ολοκληρωθεί. Υπενθυμίζουμε επιπλέον, ότι η Αίγυπτος ως μη μόνιμο μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας, αρνήθηκε να καταδικάσει το πραξικόπημα στην Τουρκία.
Τώρα πως ο νεοϊσλαμιστής Ερντογάν θα τα βρει με τους ορκισμένους κοσμικούς στρατηγούς της Αιγύπτου που μάλιστα έβαλαν στη φυλακή για την υπόλοιπη ζωή τους, τους αρχηγούς του "αδερφού κόμματος" του Ερντογάν στην Αίγυπτο, αυτό μένει να το δούμε. Όμως στο παρασκήνιο η τουρκική διπλωματία ήδη κινείται προς αυτή την κατεύθυνση και μάλιστα αρκετά πριν το πραξικόπημα, με δηλώσεις το ίδιου του Τούρκου πρωθυπουργού Γιλντιρίμ που είπε ότι επιθυμεί αποκατάσταση των σχέσεων με την Αίγυπτο. Μάλιστα μια επιτροπή διπλωματών πρόκειται να επισκεφτεί το Κάιρο.
Ο δρόμος για την Ευρώπη γίνεται μακρύτερος
Η στροφή του Ερντογάν στην Ανατολή και στη Ρωσία φέρνει τη δεύτερη μεγάλη αλλαγή στη διπλωματική σκακιέρα της περιοχής που είναι η απομάκρυνση της Τουρκίας από την Ευρώπη. Ο Ερντογάν είναι δυσαρεστημένος με την στάση της Ευρώπης, ιδιαίτερα της Γερμανίας, η οποία καταδίκασε τελευταία, το πραξικόπημα.
Η υποψηφιότητα της Τουρκίας για να γίνει μέλος της ΕΕ συναντά νέα εμπόδια μετά την συζήτηση που γίνεται στην Τουρκία για επαναφορά της θανατική ποινής, η οποία όμως είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου. Οι Ευρωπαίοι διπλωμάτες είναι έξω φρενών με τις συλλήψεις, τις απολύσεις, τους περιορισμούς σε σημείο που να κάνουν λόγο για αντιπραξικόπημα όπως είπε ο Έλμαρ Μπρόκ, πρόεδρος της επιτροπής εξωτερικών υποθέσεων του ευρωκοινοβουλίου. Η νευρικότητα των Ευρωπαίων γίνεται ακόμη εντονότερη από τη στιγμή που βλέπουν ότι η Τουρκία ανοίγει ξανά ένα δίαυλο επικοινωνίας με τη Ρωσία.
Και εδώ ερχόμαστε στην παράπλευρη απώλεια που λέγαμε παραπάνω και που αφορά σε μεγάλο βαθμό την Ελλάδα. Το προσφυγικό.
Αναμένεται παζάρι για το προσφυγικό
Τον Ερντογάν στην παρούσα φάση δεν τον ενδιαφέρει τόσο το να προχωρήσουν οι διεργασίες για την ένταξη της Τουρκίας. Άλλωστε βλέπουμε ότι ρίχνει όλες του τις δυνάμεις στο να παίξει ρόλο στη Μέση Ανατολή. Αλλά τον ενδιαφέρουν σίγουρα δύο πράγματα. Πρώτον η κατάργηση της βίζας για τους Τούρκους πολίτες στην ΕΕ καθώς είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της εξωτερικής του πολιτικής σε σχέση με την ΕΕ και δεύτερον τα τρία δισ. ευρώ που του υποσχέθηκαν οι Ευρωπαίοι.
Για την Ευρώπη η συμφωνία μέχρι τώρα έχει πάει καλά. Οι αφίξεις νέων προσφύγων στην Ελλάδα από την Τουρκία μειώθηκαν το πρώτο τρίμηνο κατά 84% και τον Μάιο είχαμε κατά μέσο όρο μόλις 50 αφίξεις την ημέρα. Για την Τουρκία όμως η κατάσταση δεν εξελίχθηκε και τόσο ικανοποιητικά. Όπως είπαμε τα χρήματα που έχει πάρει μέχρι στιγμής είναι μόλις 229 εκατομμύρια, και η κατάργηση της βίζας δεν προχωρά μέχρι ο Ερντογάν να αναθεωρήσει τον αντιτρομοκρατικό νόμο ο οποίος, κατά την ΕΕ, περιορίζει σε μεγάλο βαθμό τις ατομικές ελευθερίες.
Και οι δύο πλευρές αυτή τη στιγμή θέλουν να συνεχίσει να εφαρμόζεται η συμφωνία για την μεν Ευρώπη γιατί έχει σταματήσει η προσφυγική ροή και για τη δε Τουρκία επειδή τα χρήματα αν και με το σταγονόμετρο θα συνεχίσουν να έρχονται, ενώ το θέμα της βίζας θα παραμένει ανοιχτό ως ο βασικός μοχλός πίεσης προς την ΕΕ.
Όμως για να δούμε τα πράγματα και από μία άλλη οπτική γωνία, η προσφυγική ροή σταμάτησε όχι μόνο γιατί οι Τούρκοι λαθρέμποροι δεν στέλνουν πια κόσμο στα ελληνικά νησιά, αλλά και γιατί οι βαλκανικές χώρες έκλεισαν τα σύνορά τους. Τα νέα μαθαίνονται πολύ γρήγορα στην άλλη πλευρά του Αιγαίου και όλοι αυτοί οι άνθρωποι δεν είχαν λόγο πια να κάνουν το ταξίδι.
Το ερώτημα είναι: Θα μπορούσε αυτό να αλλάξει και αν ναι πως;
Πρώτον, η επιδρομή αυταρχισμού που έχει ξεκινήσει ο Ερντογάν μπορεί πολύ σύντονα να ακυρώσει τη νομική βάση πάνω στην οποία είναι χτισμένη η συμφωνία.
Όπως ξέρουμε ένα από τα κεφάλαια της συμφωνίας προβλέπει επαναπροώθηση πίσω στην Τουρκία των προσφύγων που δεν έχουν τις προϋποθέσεις να μεταβούν σε κάποια ευρωπαϊκή χώρα, με τη λογική ότι η Τουρκία θεωρείται μια "ασφαλής χώρα". (Αυτό έχει καταγγελθεί ακόμη και από την Ύπατη Αρμοστεία)
Με τον αυταρχισμό, τον αντιτρομοκρατικό νόμο και τη πιθανή επιστροφή της θανατική ποινής θα έχει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον να δούμε ποιός Ευρωπαίος αξιωματούχος θα πάρει το ρίσκο να βγει και να πει δημόσια ότι η Τουρκία εξακολουθεί να είναι μια "ασφαλής χώρα".
Δεύτερον, σε αυτό το κλίμα η ΕΕ δεν είναι σίγουρο ότι θα συνεχίσει να στέλνει λεφτά στην Τουρκία. Είναι μάλιστα το εργαλείο που έχει για να πείσει τον Ερντογάν να συμμορφωθεί με τις ευρωπαϊκές επιταγές για την αλλαγή του αντιτρομοκρατικού νόμου. Σε αυτή την περίπτωση αν η ΕΕ εκβιάσει τον Ερντογάν, ο Τούρκος πρόεδρος κρατά το κλειδί του προσφυγικού στα χέρια του και αν ανοίξει και πάλι τα σύνορα, το πρώτο θύμα θα είναι η Ελλάδα που θα κληθεί και πάλι να διαχειριστεί χιλιάδες πρόσφυγες.
Μπορεί όμως να μην γίνει τίποτα από τα δύο και ο αυταρχισμός του Ερνογάν, οι διώξεις, και οι σκληρές συνθήκες που θα βιώνουν οι πρόσφυγες στην Τουρκία, να οδηγήσουν ένα νέο ρεύμα προσφύγων προς την Ελλάδα για την αναζήτηση ασφαλούς καταφυγίου, ανεξάρτητα από το αν ο Ερντογάν κρατήσει κλειστά τα σύνορά του. Ο κόσμος θα ψάξει τρόπους να φύγει όπως όπως. Άλλωστε δεν υπάρχει κανείς που να μην πιστεύει ότι" καλύτερα παγιδευμένος στην Ελλάδα σε κάποιο camp, παρά σε μια αυταρχική Τουρκία του Ερντογάν."
Μετά από τις εξελίξεις των τελευταίων ημερών, με τις χιλιάδες συλλήψεις, το καθεστώς έκτακτης ανάγκης, τις απειλές περί επαναφοράς της θανατικής ποινής, μεταξύ άλλων και η συμφωνία για το προσφυγικό εισέρχεται σε θολά νερά και γίνεται ακόμη πιο δύσκολο να εφαρμοστεί.
Στο νέο στάτους που διαμορφώνεται για την Τουρκία, αναφορικά με το πως η χώρας κινείται σε διπλωματικό επίπεδο, μπορούμε να ξεχωρίσουμε δύο σημαντικές αλλαγές και μια ας το πούμε "παρενέργεια", που μας αφορά άμεσα εδώ στην Ελλάδα.
Μεταξύ "Ανατολής" και "Δύσης" η Τουρκία επέλεξε "Ανατολή"...
Η πρώτη μεγάλη αλλαγή είναι ότι στο δίλημμα Ανατολή ή Δύση, ο Ερντογάν φαίνεται ότι έκανε την επιλογή του. Πέρα από την αποκατάσταση των σχέσεων με τη Ρωσία που φαίνεται ότι κρύβει πολλά αμοιβαία κέρδη, η Τουρκία εστιάζει στη Μέση Ανατολή. Τα προηγούμενα χρόνια η Άγκυρα είχε έρθει σε διπλωματική σύγκρουση με χώρες της Μέσης Ανατολής, όπως Ισραήλ, Σαουδική Αραβία, Συρία και Αίγυπτο για διαφορετικούς λόγους με την κάθε μία, αλλά αυτό έχει πλέον αλλάξει.
Ο Ερντογάν αποκατέστησε τις σχέσεις του με το Ισραήλ και τις χώρες του Κόλπου και μάλιστα στην δεύτερη περίπτωση, μετά από τρία χρόνια σχεδόν μηδενικών επαφών, λόγω του πραξικοπήματος στην Αίγυπτο που ανέτρεψε τους Αδερφούς Μουσουλμάνους. Η μόνη χώρα που του μένει ακόμη είναι η Αίγυπτος. Είναι αλήθεια ότι χωρίς την Αίγυπτο, που είναι και ο κύριος πυλώνας του αραβισμού, το άνοιγμα του Ερντογάν στη Μέση Ανατολή δεν μπορεί να ολοκληρωθεί. Υπενθυμίζουμε επιπλέον, ότι η Αίγυπτος ως μη μόνιμο μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας, αρνήθηκε να καταδικάσει το πραξικόπημα στην Τουρκία.
Τώρα πως ο νεοϊσλαμιστής Ερντογάν θα τα βρει με τους ορκισμένους κοσμικούς στρατηγούς της Αιγύπτου που μάλιστα έβαλαν στη φυλακή για την υπόλοιπη ζωή τους, τους αρχηγούς του "αδερφού κόμματος" του Ερντογάν στην Αίγυπτο, αυτό μένει να το δούμε. Όμως στο παρασκήνιο η τουρκική διπλωματία ήδη κινείται προς αυτή την κατεύθυνση και μάλιστα αρκετά πριν το πραξικόπημα, με δηλώσεις το ίδιου του Τούρκου πρωθυπουργού Γιλντιρίμ που είπε ότι επιθυμεί αποκατάσταση των σχέσεων με την Αίγυπτο. Μάλιστα μια επιτροπή διπλωματών πρόκειται να επισκεφτεί το Κάιρο.
Ο δρόμος για την Ευρώπη γίνεται μακρύτερος
Η στροφή του Ερντογάν στην Ανατολή και στη Ρωσία φέρνει τη δεύτερη μεγάλη αλλαγή στη διπλωματική σκακιέρα της περιοχής που είναι η απομάκρυνση της Τουρκίας από την Ευρώπη. Ο Ερντογάν είναι δυσαρεστημένος με την στάση της Ευρώπης, ιδιαίτερα της Γερμανίας, η οποία καταδίκασε τελευταία, το πραξικόπημα.
Η υποψηφιότητα της Τουρκίας για να γίνει μέλος της ΕΕ συναντά νέα εμπόδια μετά την συζήτηση που γίνεται στην Τουρκία για επαναφορά της θανατική ποινής, η οποία όμως είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου. Οι Ευρωπαίοι διπλωμάτες είναι έξω φρενών με τις συλλήψεις, τις απολύσεις, τους περιορισμούς σε σημείο που να κάνουν λόγο για αντιπραξικόπημα όπως είπε ο Έλμαρ Μπρόκ, πρόεδρος της επιτροπής εξωτερικών υποθέσεων του ευρωκοινοβουλίου. Η νευρικότητα των Ευρωπαίων γίνεται ακόμη εντονότερη από τη στιγμή που βλέπουν ότι η Τουρκία ανοίγει ξανά ένα δίαυλο επικοινωνίας με τη Ρωσία.
Και εδώ ερχόμαστε στην παράπλευρη απώλεια που λέγαμε παραπάνω και που αφορά σε μεγάλο βαθμό την Ελλάδα. Το προσφυγικό.
Αναμένεται παζάρι για το προσφυγικό
Τον Ερντογάν στην παρούσα φάση δεν τον ενδιαφέρει τόσο το να προχωρήσουν οι διεργασίες για την ένταξη της Τουρκίας. Άλλωστε βλέπουμε ότι ρίχνει όλες του τις δυνάμεις στο να παίξει ρόλο στη Μέση Ανατολή. Αλλά τον ενδιαφέρουν σίγουρα δύο πράγματα. Πρώτον η κατάργηση της βίζας για τους Τούρκους πολίτες στην ΕΕ καθώς είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της εξωτερικής του πολιτικής σε σχέση με την ΕΕ και δεύτερον τα τρία δισ. ευρώ που του υποσχέθηκαν οι Ευρωπαίοι.
Για την Ευρώπη η συμφωνία μέχρι τώρα έχει πάει καλά. Οι αφίξεις νέων προσφύγων στην Ελλάδα από την Τουρκία μειώθηκαν το πρώτο τρίμηνο κατά 84% και τον Μάιο είχαμε κατά μέσο όρο μόλις 50 αφίξεις την ημέρα. Για την Τουρκία όμως η κατάσταση δεν εξελίχθηκε και τόσο ικανοποιητικά. Όπως είπαμε τα χρήματα που έχει πάρει μέχρι στιγμής είναι μόλις 229 εκατομμύρια, και η κατάργηση της βίζας δεν προχωρά μέχρι ο Ερντογάν να αναθεωρήσει τον αντιτρομοκρατικό νόμο ο οποίος, κατά την ΕΕ, περιορίζει σε μεγάλο βαθμό τις ατομικές ελευθερίες.
Και οι δύο πλευρές αυτή τη στιγμή θέλουν να συνεχίσει να εφαρμόζεται η συμφωνία για την μεν Ευρώπη γιατί έχει σταματήσει η προσφυγική ροή και για τη δε Τουρκία επειδή τα χρήματα αν και με το σταγονόμετρο θα συνεχίσουν να έρχονται, ενώ το θέμα της βίζας θα παραμένει ανοιχτό ως ο βασικός μοχλός πίεσης προς την ΕΕ.
Όμως για να δούμε τα πράγματα και από μία άλλη οπτική γωνία, η προσφυγική ροή σταμάτησε όχι μόνο γιατί οι Τούρκοι λαθρέμποροι δεν στέλνουν πια κόσμο στα ελληνικά νησιά, αλλά και γιατί οι βαλκανικές χώρες έκλεισαν τα σύνορά τους. Τα νέα μαθαίνονται πολύ γρήγορα στην άλλη πλευρά του Αιγαίου και όλοι αυτοί οι άνθρωποι δεν είχαν λόγο πια να κάνουν το ταξίδι.
Το ερώτημα είναι: Θα μπορούσε αυτό να αλλάξει και αν ναι πως;
Πρώτον, η επιδρομή αυταρχισμού που έχει ξεκινήσει ο Ερντογάν μπορεί πολύ σύντονα να ακυρώσει τη νομική βάση πάνω στην οποία είναι χτισμένη η συμφωνία.
Όπως ξέρουμε ένα από τα κεφάλαια της συμφωνίας προβλέπει επαναπροώθηση πίσω στην Τουρκία των προσφύγων που δεν έχουν τις προϋποθέσεις να μεταβούν σε κάποια ευρωπαϊκή χώρα, με τη λογική ότι η Τουρκία θεωρείται μια "ασφαλής χώρα". (Αυτό έχει καταγγελθεί ακόμη και από την Ύπατη Αρμοστεία)
Με τον αυταρχισμό, τον αντιτρομοκρατικό νόμο και τη πιθανή επιστροφή της θανατική ποινής θα έχει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον να δούμε ποιός Ευρωπαίος αξιωματούχος θα πάρει το ρίσκο να βγει και να πει δημόσια ότι η Τουρκία εξακολουθεί να είναι μια "ασφαλής χώρα".
Δεύτερον, σε αυτό το κλίμα η ΕΕ δεν είναι σίγουρο ότι θα συνεχίσει να στέλνει λεφτά στην Τουρκία. Είναι μάλιστα το εργαλείο που έχει για να πείσει τον Ερντογάν να συμμορφωθεί με τις ευρωπαϊκές επιταγές για την αλλαγή του αντιτρομοκρατικού νόμου. Σε αυτή την περίπτωση αν η ΕΕ εκβιάσει τον Ερντογάν, ο Τούρκος πρόεδρος κρατά το κλειδί του προσφυγικού στα χέρια του και αν ανοίξει και πάλι τα σύνορα, το πρώτο θύμα θα είναι η Ελλάδα που θα κληθεί και πάλι να διαχειριστεί χιλιάδες πρόσφυγες.
Μπορεί όμως να μην γίνει τίποτα από τα δύο και ο αυταρχισμός του Ερνογάν, οι διώξεις, και οι σκληρές συνθήκες που θα βιώνουν οι πρόσφυγες στην Τουρκία, να οδηγήσουν ένα νέο ρεύμα προσφύγων προς την Ελλάδα για την αναζήτηση ασφαλούς καταφυγίου, ανεξάρτητα από το αν ο Ερντογάν κρατήσει κλειστά τα σύνορά του. Ο κόσμος θα ψάξει τρόπους να φύγει όπως όπως. Άλλωστε δεν υπάρχει κανείς που να μην πιστεύει ότι" καλύτερα παγιδευμένος στην Ελλάδα σε κάποιο camp, παρά σε μια αυταρχική Τουρκία του Ερντογάν."