«Στη δημοκρατία μπορεί να μην υπάρχουν αδιέξοδα» όπως είχε πει κάποτε ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, αλλά η δημοκρατία δεν αποτελεί μια στατική κατάσταση. Απαιτεί ένα αδιάκοπο αγώνα, πολιτική βούληση και ενεργούς πολίτες για να παραμείνει ζωντανή και να μπορεί να εγγυάται την κοινωνική ευημερία.
Η τελευταία δεκαετία έκρυβε δυσάρεστες εξελίξεις για τη δημοκρατία διεθνώς. Διώξεις ακτιβιστών και δημοσιογράφων, διεθνής τρομοκρατία, έλλειμμα εμπιστοσύνης στις πολιτικές ηγεσίες, οικονομική κρίση και αύξηση των ανισοτήτων στο επίπεδο της οικονομικής ανάπτυξης είναι μόνο μερικά από τα «χτυπήματα» που δέχτηκαν οι δημοκρατικές ελευθερίες σε όλο τον κόσμο. Σύμφωνα με την ετήσια μελέτη της μη κυβερνητικής οργάνωσης «Freedom House», το 2009 ήταν η χειρότερη χρονιά για τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Πριν από δέκα χρόνια, με πρωτοβουλία της τότε Αμερικανίδας υπουργού εξωτερικών Μαντλίν Ολμπράϊτ και του τότε Πολωνού υπουργού εξωτερικών Μπρόνισλαβ Γκέρεμεκ δημιουργήθηκε η «Κοινότητα των Δημοκρατιών», μια διακυβερνητική οργάνωση με στόχο την προάσπιση της δημοκρατίας διεθνώς.
Σήμερα στην «Κοινότητα των Δημοκρατιών» συμμετέχουν περισσότερες από 100 χώρες (μεταξύ αυτών και η Ελλάδα) και δεκάδες μη κυβερνητικές οργανώσεις με τον ίδιο πάντα στόχο. Την προάσπιση των δημοκρατικών ελευθεριών διεθνώς και την παροχή υποστήριξης σε πολίτες και οργανώσεις που μάχονται για τη δημοκρατία.
Στις αρχές Ιουλίου πραγματοποιήθηκε στην Κρακοβία η 10η συνάντηση κορυφής της Κοινότητας των Δημοκρατιών με τη συμμετοχή υπουργών εξωτερικών των χωρών που συμμετέχουν στην πρωτοβουλία όπου αποφασίστηκε η δημιουργία ενός «οδικού χάρτη» για τη δράση της οργάνωσης στα επόμενα χρόνια.
Ο ΕΤ βρέθηκε στην Κρακοβία και συνομίλησε με τον διευθυντή της μόνιμης γραμματείας της Κοινότητας των Δημοκρατιών, καθηγητή Μπρόνισλαβ Μίσταλ, για τη δράση της οργάνωσης και για τη δημοκρατία στα «χρόνια της οικονομικής κρίσης»
-Τι ακριβώς είναι η Κοινότητα των Δημοκρατιών και ποιοι οι βασικοί άξονες της δράσης σας;
Η Κοινότητα των Δημοκρατιών αποτελεί μία συμμαχία που απαρτίζεται από κυβερνήσεις, μη κυβερνητικές οργανώσεις, ιδρύματα, think tanks και άλλες ενώσεις από όλο τον κόσμο και κύριος άξονας της δράσης της είναι να παρακολουθεί την κατάσταση στην οποία βρίσκεται η δημοκρατία διεθνώς και να προάγει τις δημοκρατικές αρχές.
Επιπλέον προτείνει ένα νέο πλαίσιο για τη όλη συζήτηση περί δημοκρατίας σήμερα, για το πώς παρουσιάζεται και πως προωθείται σε όλο τον κόσμο και τέλος έρχεται να διευκολύνει την επικοινωνία μεταξύ κυβερνήσεων και της κοινωνίας των πολιτών.
-Δεν φοβάστε ότι μπορεί κάποιοι να σας κατηγορήσουν ότι παρεμβαίνετε στην εσωτερική πολιτική κρατών με στόχο να προωθήσετε συγκεκριμένα ιδεολογικά οράματα; Τι θα απαντούσατε σε μια πιθανή τέτοια κατηγορία;
Δεν έχω ακούσει μέχρι τώρα κάτι που να ανταποκρίνεται στον όρο «κατηγορία». Θα μπορούσα να πω όμως ότι για κάποια περίοδο υπήρξε μια επιφυλακτικότητα από κάποιους για το αν μπορεί η Κοινότητα των Δημοκρατιών να τηρήσει τις υποσχέσεις της. Ο στόχος μας είναι να κάνουμε τον κόσμο καλύτερο. Αυτό είναι πέρα από κάθε, κατηγορία ή επιφύλαξη, περί ιδεολογικού οράματος. Θέλουμε να κάνουμε τον κόσμο καλύτερο γι αυτούς που θέλουν να ζουν σε ένα δημοκρατικό σύστημα. Δεν υπάρχει κάποιο κρυφό ιδεολογικό περιεχόμενο γιατί πιστεύουμε ότι υπάρχουν διαφορετικές εκφάνσεις της δημοκρατίας και όχι μόνο μία, που επιβάλλεται από ένα και μόνο κέντρο. Πιστεύουμε ότι διαφορετικές πολιτικές κουλτούρες, διαφορετικές εθνότητες, έχουν διαφορετική προσέγγιση για τη δημοκρατία. Κάποιες χώρες πιστεύουν περισσότερο στις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών όπως πχ στις αγγλοσαξονικές χώρες, κάποιες άλλες σε δίκτυα πολιτών που με κάποιο τρόπο συνδέονται μεταξύ τους και δεν πιστεύουμε ότι χρειάζεται αν επιβάλει κανείς τίποτε απ έξω. Η δημοκρατία είναι μια κατάσταση που εξαφανίζει τον φόβο της καταπίεσης, ή το φόβο του να βρίσκεσαι σε ιδεολογική αντιπαράθεση με το κράτος, την κυβέρνηση και την αστυνομία. Πιστεύουμε στην απελευθέρωση από το φόβο και θεωρώ ότι αυτή είναι η βασική αρχή μας. Τώρα το πώς οι άνθρωποι θα οργανωθούν για να αντιμετωπίσουν το φόβο είναι άλλη μεγάλη κουβέντα.
-Ζούμε στο μέσον μιας οικονομικής κρίσης και όπως γνωρίζεται στην Ελλάδα αυτή την κρίση τη ζούμε πολύ έντονα. Πιστεύεται ότι η κρίση μπορεί να αποτελέσει μια "παγίδα" για τη δημοκρατία;
Πολύ καλή ερώτηση. Ένα μεγάλος φόβος που έχουν οι πολίτες είναι ότι τα σκληρά οικονομικά μέτρα, περιορίζουν την πρόσβαση σε διάφορες πηγές του εθνικού κεφαλαίου, δημιουργούν μια κατάσταση αποκλεισμού και καταστάσεις που ευνοούν μη δημοκρατικές κυβερνήσεις. Από την άλλη πλευρά, μπορεί να διαφανεί μια τάση κατά την οποία οι πολίτες πιστεύουν ότι μια σκληρή κυβέρνηση είναι προτιμότερη από μια δημοκρατική. Νομίζω το ερώτημα έχει να κάνει με το κατά πόσο μπορείς να ξεπεράσεις μια οικονομική κρίση με μέσα δημοκρατικά ή όχι. Αν αποφασίσεις να ξεπεράσεις την κρίση με μη δημοκρατικά μέσα αυτό σημαίνει ότι αποκλείεις συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες. Τόσο δημοκρατικές όσο και μη δημοκρατικές κυβερνήσεις μπορεί να επιτύχουν την οικονομική αναδιάρθρωση και την έξοδο από την κρίση. Μη δημοκρατικές κυβερνήσεις μπορούν να το καταφέρουν ίσως γρηγορότερα αλλά με πολύ μεγάλο κόστος όπως για παράδειγμα στο παρελθόν η Χιλή.
Εμείς πιστεύουμε ότι η οικονομική αναδιάρθρωση μπορεί να γίνει με έναν άλλο τρόπο και αυτός είναι η εκπαίδευση των πολιτών. Εκπαίδευσή τους ως ενεργοί πολίτες, ως καταναλωτές, ως υποκείμενα με ρόλο στην οικονομία ώστε να συνειδητοποιήσουν την ανάγκη της αναδιάρθρωσης για το καλό του συνόλου. Το ξεπέρασμα της κρίσης μπορεί να γίνει κατά τη γνώμη μας μέσα από τη διαφάνεια, το σεβασμό στους νόμους την ενδυνάμωση των θεσμών. Τώρα όσων αφορά την Ελλάδα, είναι προφανές ότι η οικονομική κρίση οφείλεται εν μέρη σε πολιτικές των παλαιότερων κυβερνήσεων, οι οποίες είχαν αποτελέσματα τα οποία δεν είναι απόλυτα κατανοητά στον περισσότερο κόσμο. Θα πρέπει να προκριθούν λύσεις οι οποίες θα είναι αποδεκτές, από την κοινωνία, βιώσιμες και δημοκρατικές. Πιστεύω βαθειά και αυτό είναι άλλωστε και η προσδοκία του υπόλοιπου κόσμου, ότι η Ελλάδα θα βρει τελικά το δρόμο για έξοδο από την κρίση με δημοκρατικά μέσα.
-Τους τελευταίους μήνες έχουμε διαπιστώσει μια άνοδο της ακροδεξιάς σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες. Πιστεύεται ότι μεσοπρόθεσμα, η άνοδος τέτοιων κόμματων μπορεί να αποτελέσει απειλή για τη δημοκρατία;
Αν παρατηρήσετε τη μετακίνηση των πολιτών προς τα ακραία κόμματα θα δείτε ότι αποτελεί ένα σύνηθες φαινόμενο διαχρονικά και αντανακλά σε ένα βαθμό και το γεγονός ότι οι πολίτες δυσκολεύονται να κάνουν πολιτικούς διαχωρισμούς. Δεν μπορούν να διαχωρίσουν το προσωπικό τους από το συλλογικό πρόβλημα. Το ζήτημα δεν είναι η πρόσκαιρη άνοδός τέτοιων τάσεων αλλά το κατά πόσο αυτές ισχυροποιούνται μεσοπρόθεσμα. Δεν διαβλέπω όμως κάποια ιδιαίτερη απειλή από αυτούς τους πολίτες που για την ένα ή άλλο λόγο δεν αντιλαμβάνονται τα αίτια της κρίσης και θεωρούν ότι τα πάντα εξηγούνται με το πως βιώνουν το προσωπικό τους πρόβλημα με αποτέλεσμα να συσπειρώνονται γύρω από ομάδες ακραίων πολιτικών τάσεων. Από την έννοια της δημοκρατίας δεν υπάρχει κάτι μεμπτό στη στάση τους αυτή. Αν αυτά τα κόμματα και ομάδας σε βάθος χρόνο ισχυροποιηθούν, τότε αυτό θα είναι κάτι που θα πρέπει να το προσέξουμε και έχουμε δει παραδείγματα στην Ευρώπη κατά το παρελθόν. Οι απόψεις των πολιτών αλλάζουν. Οι άνθρωποι αλλάζουν πολιτική συμπεριφορά, μαθαίνουν με τον καιρό περισσότερα για την κοινωνία, την οικονομία και τις κυβερνήσεις τους. Ακόμη κι αν σήμερα βλέπουμε κάποιες περιπτώσεις ακραίων πολιτικών σχημάτων πιστεύω ότι σε 5 με 10 χρόνια τα σχήματα αυτά θα έχουν εξελιχθεί ή ενσωματωθεί σε μετριοπαθή κόμματα.
-Πέρα από τα θέματα της διακυβέρνησης, πως πρέπει να απαντά η δημοκρατία στο ζήτημα της φτώχειας, ως περίπτωση παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων;
Η Κοινότητα των Δημοκρατιών καλεί τα πιο δυνατά μυαλά της εποχής μας να ανταλλάξουν απόψεις για το πως μπορούμε να προσεγγίσουμε αυτά τα προβλήματα. Είναι προφανές ότι η φτώχεια ή η έλλειψη δυνατοτήτων ανάπτυξης αποτελούν σοβαρές ασθένειες για τις σύγχρονες κοινωνίες. Η δημοκρατία είναι επίσης μέσο για την υποστήριξη αδύναμων κρατών προς την κατεύθυνση της βιώσιμης ανάπτυξης και αυτό είναι που προτείνουμε ως Κοινότητα των Δημοκρατιών. Δεν υπάρχει καλύτερο τρόπος για να προωθήσεις τη δημοκρατία από το να ενισχύσεις την βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη και το αντίστροφο.
*Ο Μπρόνισλαβ Μίσταλ είναι διευθυντής της μόνιμης γραμματείας της Κοινότητας των Δημοκρατιών
Δημοσιεύθηκε στον Τύπο της Κυριακής 01-08-2010