Η αντιμετώπιση της πανδημίας και η προστασία την ανθρώπινης ζωής είναι η προτεραιότητα των κυβερνήσεων σε όλο το κόσμο ανεξάρτητα από το γεγονός ότι δεν έχουν όλες οι χώρες τις δυνατότητες και τα αναγκαία εργαλεία στη διάθεσή τους. Για παράδειγμα η πρωτοβουλία COVAX που υποστηρίζεται από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, για την προμήθεια εμβολίων στην Αφρική μπορεί να καλύψει μόλις το 20 % των αναγκών της ηπείρου για εμβόλια.
Κάποιες χώρες της Αφρικής δεν έχουν καν ξεκινήσει εμβολιασμούς, άλλες μόλις ξεκίνησαν και τα εμβόλια δεν φτάνουν ούτε για τους υγειονομικούς. Από το σύνολο των εμβολίων που έχουν διατεθεί μέχρι στιγμής παγκοσμίως μόνο το 2% έχει πάει στην Αφρική, σύμφωνα με επίσημα χείλη του ΠΟΥ.
Συνθήκες όπως αυτή αλλά και πολλά προβλήματα στο υγειονομικό σύστημα δυτικών χωρών, και στην λειτουργία του, στη διαχείριση της κρίσης και της οικονομίας, θέτουν επί τάπητος ένα ακόμη ζήτημα πιο περίπλοκο. Το τί σημάνει η πανδημία για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τι κοινωνία θέλουμε όταν η πανδημία τελειώσει.
Με αφορμή λοιπόν την πανδημία και όσα έφερε στην ζωή μας πραγματοποιήθηκε στο Κάιρο της Αιγύπτου πριν μερικές μέρες μια διεθνής ημερίδα που οργάνωσε το Αιγυπτιακό Κέντρο Στρατηγικών Σπουδών (ECSS), όπου επιχειρήθηκε να δοθούν απαντήσεις στο κατά πόσο επηρεάζει η πανδημία τα ανθρώπινα δικαιώματα όπως αυτά της υγείας, της εκπαίδευσης, της πρόσβασης σε είδη πρώτης ανάγκης, της ισότητας των φύλων κτλ.
Στην ημερίδα συμμετείχαν εκτός από το μισό υπουργικό συμβούλιο της Αιγύπτου, εκπρόσωποι τους ΠΟΥ, του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης, του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού και διεθνών οργανώσεων όπως η Save the Children και άλλες. Η δε επιλογή της χώρας διεξαγωγής της ημερίδας έχει και αυτή το συμβολισμό της όχι μόνο γιατί η Αίγυπτος είναι η χώρα με την πιο ισχυρή πολιτική επιρροή στην Αφρική και η δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία της, αλλά ακριβώς επειδή έγινε στην Αφρική, την ήπειρο που η πανδημία έχει οξύνει ακόμη περισσότερο τις ανισότητες και την παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Οι συμμετέχοντες όπως οι υπουργοί της Αιγύπτου: υγείας, ανάπτυξης, διεθνούς οικονομικής συνεργασίας, παιδείας, κοινωνικής αλληλεγγύης, επικεφαλείς επιτροπών ανθρωπίνων δικαιωμάτων, δικαιωμάτων γυναικών και διεθνών οργανισμών και οργανώσεων, παρουσίασαν στοιχεία για την αύξηση της φτώχειας, του αποκλεισμού και των διακρίσεων και την όξυνση προβλημάτων που ταλανίζουν τις κοινωνίες όπως η βία, η ανεργία και η αποδυνάμωση του κοινωνικού κράτους. Η πανδημία θέτει νέα ερωτήματα για τα ανθρώπινα δικαιώματα στα δίπολα: επιβίωση – οικονομία, δημοκρατία – αυταρχισμός, ιδιωτική ζωή – λογοκρισία και τέλος έχει θέσει υπο αμφισβήτηση την νομιμότητα των κυβερνήσεων και την ικανότητά τους να αντιμετωπίσουν την πανδημία.
Ανησυχητικά στοιχεία
Τα στοιχεία που παρουσιάστηκαν είναι αποκαλυπτικά και ανησυχητικά. Η πανδημία προκαλεί για πρώτη φορά μετά από χρόνια αύξηση των πληθυσμών που ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας. Πάνω από 88 εκατομμύρια άνθρωποι προστέθηκαν σε αυτούς που ζουν σε απόλυτη φτώχεια και το κακό σενάριο προβλέπει ότι ο αριθμός αυτός θα φτάσει τα 115 εκατομμύρια σύμφωνα με την παγκόσμια τράπεζα.
Οι περισσότεροι από αυτούς θα είναι στην Αφρική και στη Νότια Ασία. Η πανδημία έχει υποχρεώσει όλες τις χώρες να δώσουν βάση στην αντιμετώπισή της με τα δημόσια συστήματα υγείας να έχουν φτάσει ή και ξεπεράσει τα όρια αντοχής τους. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να σταματήσουν, ή να διαταραχθούν οι θεραπείες για χρόνιες παθήσεις κάτι που όμως τα συστήματα υγείας θα το βρουν μπροστά τους, στους επόμενους μήνες, αν δεν το έχουν ήδη βρει.
Σύμφωνα με τον ΠΟΥ, στις μισές χώρες του κόσμου οι θεραπείες για την υπέρταση έχουν σταματήσει μερικώς ή ολοκληρωτικά, το ίδιο και για τον διαβήτη, οι θεραπείες για τον καρκίνο στο 42% των χωρών, για καρδιοαγγειακά προβλήματα στο 31% και οι διαγνωστικές εξετάσεις για καρκίνο του μαστού έχουν αναβληθεί σε ποσοστό 50%. Η λίστα συνεχίζεται και με άλλες χρόνιες παθήσεις.
Στον τομέα ης εκπαίδευσης επίσης διευρύνεται το χάσμα πλούσιων και φτωχών χωρών.
Τα σχολεία σταμάτησαν σε τουλάχιστον 180 χώρες γεγονός που μπορεί να αυξήσει το ποσοστό της γνωστικής φτώχειας κατά 10%. Οι αρνητικές συνέπειες της στέρησης της μάθησης είναι μεγαλύτερες για τις χαμηλότερα εισοδηματικές τάξεις που έχουν και λιγότερες ευκαιρίες μετά το σχολείο. Επίσης για πολλά παιδιά αυτό σημαίνει και της στέρηση ενός ή δυο γευμάτων την ημέρα καθώς σε πολλές χώρες τα σχολεία έχουν αυτή την παροχή. Η πρόσβαση στην ηλεκτρονική τάξη επίσης δεν είναι το ίδιο εύκολη για όλα τα παιδιά. Έλλειψη υπολογιστών, ή ιντερνέτ, ή κακής σύνδεσης ιντερνέτ είναι κάτι που το αντιμετωπίζουν οι οικογένειες χαμηλού εισοδήματος. Όλα αυτά αυξάνουν το χάσμα μεταξύ πλουσίων και φτωχών παιδιών.
Τέλος, η πανδημία επηρεάζει δυσανάλογα τις γυναίκες. Κατ αρχάς στην αγορά εργασίας, Το 40% των γυναικών παγκοσμίως εργάζονται στους κλάδους που χτυπήθηκαν περισσότερο από την πανδημία, δηλαδή ξενοδοχεία, εστίαση, πωλήσεις, βιοτεχνία, που σημαίνει ότι κινδυνεύουν περισσότερο να χάσουν τις δουλειές τους. Το 73% των οικιακών βοηθών είναι γυναίκες οι οποίες επίσης έχουν χάσει ή κινδυνεύουν να χάσουν τις δουλειές τους και κατά συνέπεια την κοινωνική τους ασφάλιση. Τέλος οι γυναίκες είναι τα θύματα της οικογενειακής βίας που έχει αυξηθεί παγκοσμίως με τις τηλεφωνικές κλήσεις για βοήθεια από κακοποιημένες γυναίκες να έχουν έως και πενταπλασιαστεί σε κάποιες χώρες. Πέρυσι, πάνω από 240 εκατομμύρια γυναίκες ηλικίας 15 έως 49 χρονών έπεσαν θύματα κακοποίησης.
Όλα τα παραπάνω συνηγορούν στο ότι εκτός από τις ανθρώπινες ζωές, ο κορωνοϊός έχει σοβαρή αρνητική επίδραση στα ανθρώπινα δικαιώματα και πλήττει περισσότερο της χαμηλές εισοδηματικά τάξεις.
Το βασικό συμπέρασμα του συνεδρίου του Καΐρου ήταν ότι ο κόσμος θα μπει στη φάση της εξόδου από την πανδημία κουρασμένος, διατεθειμένος για ανατροπές καλώντας τις κυβερνήσεις και τους ισχυρούς για τη δημιουργία ενός νέου κοινωνικού και οικονομικού συμβολαίου καθώς αυτό που προέκυψε μετά τον δεύτερο παγκόσμιου πόλεμο δεν είναι πια ικανό να εξασφαλίσει την ευημερία. Στην επόμενη μέρα τα ανθρώπινα δικαιώματα και τα δικαιώματα του πολίτη θα πρέπει θα είναι αδιαπραγμάτευτα.
Έχει ενδιαφέρον πάντως να κάνουμε μια αναφορά στις προτάσεις που διατυπώθηκαν στο συνέδριο, για την μετά covid εποχή, κάτι που δεν ακούμε συχνά στην Ελλάδα και όση πληροφόρηση έρχεται απ΄ έξω, συχνά χάνεται στη δίνη της επικαιρότητας και της «βαριάς ειδησεογραφίας». Οι προτάσεις λοιπόν που διατηπώθηκαν περιλαμβάνουν:
Την ανάγκη δημιουργίας μηχανισμών «έγκαιρης προειδοποίησης». Ο ΠΟΥ χαρακτήρισε τον κορωνοϊό ως πανδημία στις 11 Μαρτίου 2020, δηλαδή σχεδόν τέσσερις μήνες μετά την εμφάνισή του και έτσι χάθηκε πολύτιμος χρόνος. Η κρίση έδειξε επίσης και την ανάγκης επέκτασης της εξουσίας του ΠΟΥ με τρόπο παρόμοιο με αυτόν του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ.
Την ανάγκη να αντιμετωπιστούν όλες οι μορφές ανισοτήτων που έχουν να κάνουν με την πρόσβαση στην υγεία κυρίως με την πρόσβαση σε εμβόλια και φάρμακα.
Την ανάγκη παροχής κάθε μορφής υποστήριξης και προστασίας στις γυναίκες από απειλές για την υγεία τους.
Τη θέσπιση πρόσθετων προγραμμάτων προστασίας και φροντίδας για παιδιά σε φτωχές και περιθωριοποιημένες περιοχές.
Την παροχή πρόσθετης υποστήριξης σε πρόσφυγες και μετανάστες κατά τη διάρκεια καταστροφών, ιδίως υγειονομικών κρίσεων.
Την ανάγκη να εξεταστεί η υιοθέτηση πιο ευέλικτων, περιεκτικών και δυναμικών εκπαιδευτικών συστημάτων για την αποφυγή αναστολής της εκπαίδευσης σε περιόδους κρίσεων με παράλληλες προσπάθειες γεφύρωσης του ψηφιακού χάσματος.
Την εξασφάλιση πόρων σε περιφερειακό και διεθνές επίπεδο για την τόνωση των προσπαθειών αειφόρου ανάπτυξης
Την αναβάθμιση της σημασίας του ρόλου της κοινωνίας των πολιτών ως βασικού πυλώνα σε έναν καλύτερο κόσμο μετά τον κορωνοϊό αναφορικά με την στην προώθηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Ανθρώπινα δικαιώματα και κορωνοϊός στην Αίγυπτο
«Δεν μπορούμε να πούμε ότι η κατάσταση με τα ανθρώπινα δικαιώματα στην Αίγυπτο είναι ρόδινη, ακόμη έχουμε προβλήματα αλλά έχουμε δείγματα ότι υπάρχει η πολιτική βούληση να βελτιωθεί η κατάσταση» δήλωσε στην ομιλία του ο επικεφαλής του Οργανισμού για τα ανθρώπινα δικαιώματα στην Αίγυπτο, Εσάμ Σίχα με αφορμή το πρόσφατο κοινό ανακοινωθέν 31 χωρών, στο Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ το οποίο επέκρινε την Αίγυπτο για την κατάσταση στα ανθρώπινα δικαιώματα.
Οι ΗΠΑ ήταν μια από τις 31 χώρες. Το κοινό ανακοινωθέν αναφέρει ότι η Αίγυπτος χρησιμοποιεί τους αντιτρομοκρατικούς νόμους για να καταστείλει αντιφρονούντες, ακτιβιστές, δικηγόρους και δημοσιογράφους. Η Αίγυπτος βέβαια απορρίπτει αυτές τις κατηγορίες λέγοντας ότι το Συμβούλιο εστιάζει μόνο σε πολιτικά ζητήματα, παίρνει πληροφορίες από αναξιόπιστες πηγές και αγνοεί σκόπιμα την οικονομική και κοινωνική διάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Αναφορικά τώρα με την οικονομική και κοινωνική διάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, μάθαμε κατά τη διάρκεια του συνεδρίου κάποια ενδιαφέρονται πράγματα για το πώς αντιμετωπίστηκε η πανδημία. Το υπουργείο παιδείας είχε τρέξει ένα πρόγραμμα με σκοπό να μην μείνει κανένας μαθητής χωρίς σύνδεση στο ιντερνετ. Είχε προλάβει μάλιστα να το ολοκληρώσει πριν την πανδημία.
Όπως είπε ο υπουργός παιδείας της Αιγύπτου, κ. Ταρέκ Σουάκι «διεθνείς οργανισμοί κατέταξαν την εκπαίδευση στην Αίγυπτο μεταξύ των τριών καλύτερων εμπειριών στον κόσμο κατά τη διάρκεια της πανδημίας του κορωνοϊού» και πρόσθεσε ότι «το υπουργείο διεξήγαγε 50 εκατομμύρια ηλεκτρονικές εξετάσεις για μαθητές σε μια εποχή που πολλές χώρες απλώς ανέστειλαν την εκπαίδευση.»
Επιπλέον τρέχει με γρήγορους ρυθμούς η ψηφιοποίηση του κράτους και θα έχει ολοκληρωθεί μέχρι το τέλος του έτους. Εκεί όμως που έγινε σημαντική δουλεια ήταν στον τομέα της υγείας. Η χώρα τρέχει εδώ και καιρό ένα πρόγραμμα μαζικών διαγνωστικών εξετάσεων για όλο τον πληθυσμό άνω των 18 ετών για ηπατίτιδα C, χρόνιες ασθένειες συμπεριλαμβανομένων υπέρτασης και διαβήτη. Εξήντα εκατομμύρια Αιγύπτιοι έκαναν εξετάσεις μέχρι τον Απρίλιο του 2019. Αυτό με τη σειρά του μείωσε τις λίστες αναμονής και βρήκε το σύστημα υγείας καλύτερα προετοιμασμένο όταν ξέσπασε η πανδημία. Επιπλέον η χώρα ενέταξε άμεσα τους μετανάστες στα προγράμματα υγείας κάτι που επαίνεσε και ο επικεφαλής του Διεθνούς Οργανισμού μετανάστευσης στην Αίγυπτο, Λοράν Ντε Μπεκ. Η Αίγυπτος έχει αυτή της στιγμή έξι εκατομμύρια μετανάστες.