Κώστας Πλιακος, Αγάπη Βαρούνη
Σύλληψη, καταδίκη, εγκλεισμός, αποφυλάκιση και μετά; Θεωρητικά, η κοινωνική επανένταξη συνιστά δικαίωμα των πολιτών που θεμελιώνεται συνταγματικά και η Πολιτεία οφείλει να εξασφαλίζει συνθήκες ίσων ευκαιριών για όλους τους πολίτες.
Στο ίδιο θεωρητικό πλαίσιο, στόχος ενός σωφρονιστικού συστήματος είναι η μείωση της υποτροπής, δηλαδή η μείωση της διάπραξης νέων εγκλημάτων από τους πρώην κρατουμένους μετά την ποινική τους μεταχείριση.
Πρακτικά, στη μετάβαση από τη φυλακή στην κοινωνία η εργασία αποτελεί αναμφίβολα το πρώτο κλειδί αυτής της διαδικασίας. Από την ιδρυματοποίηση και την αδρανοποίηση της προσωπικότητας, τα άτομα που έχουν περάσει το κατώφλι μιας φυλακής καλούνται να διεκδικήσουν χώρο στην αγορά εργασίας. Όχι όμως με ίσους όρους, διότι από αόρατοι και εξόριστοι μιας κοινωνίας καλούνται να επιστρέψουν σ’ αυτήν με το στίγμα της φυλακής.
Για τις αποφυλακισμένες γυναίκες η κοινωνική και εργασιακή επανένταξη είναι ένας ακόμα δυσκολότερος δρόμος. Τα έμφυλα στερεότυπα, ο σεξισμός και οι προκαταλήψεις είναι ήδη εκεί.
«Το πρόβλημα για μία γυναίκα είναι πως όταν αποφυλακίζεται την αντιμετωπίζουν ως εγκληματία και έξω» μας εξηγεί η Γεωργία που αποφυλακίστηκε πρόσφατα, ενώ βρίσκεται στο Εργαστήριο Ραπτικής που λειτουργεί στο Δίκτυο Στήριξης Φυλακισμένων και Αποφυλακισμένων Γυναικών.
Οι γυναίκες που συμμετέχουν στο Εργαστήριο Ραπτικής, έχουν ήδη φτιάξει μεταξύ άλλων προστατευτικές μάσκες για τον κορωνοϊό, τις οποίες δώρισαν σε νοσοκομεία και φυλακές.
Ελπίζουν η όλη τους προσπάθεια να αποκτήσει εμπορική δραστηριότητα, ώστε να έχουν και οι ίδιες ένα μικρό αλλά αξιοπρεπές εισόδημα.
«Δεν μπορούμε να περιμένουμε πότε θα ωριμάσουν οι κοινωνικές συνθήκες», μας λέει η εθελόντρια εκπαιδεύτρια Ραπτικής στο Δίκτυο, Σωτηρία Καρασιώτου.
Όπως μας εξηγεί η Τάνια Καμμένου, εγκληματολόγος με ειδίκευση στην κλινική συμβουλευτική ψυχικής υγείας, οι γυναίκες αποτελούν έναν ευάλωτο και θυματοποιημένο πληθυσμό σε δύο άξονες. Από την μία ο εγκλεισμός έχει τον ίδιο αντίκτυπο όσο και στον αντρικό πληθυσμό με χαρακτηριστικά όπως κοινωνική απομόνωση, στίγμα, ανεργία (κ.λπ.), ενώ παράλληλα οι γυναίκες αντιμετωπίζουν ακόμη μεγαλύτερες δυσκολίες στην μετέπειτα εύρεση εργασίας και συντρόφου.
Παρόλο που αποτελούν ένα μικρό ποσοστό του συνόλου του έγκλειστου πληθυσμού στην Ευρώπη, ο αριθμός γυναικών στα καταστήματα κράτησης αυξάνεται ραγδαία (100.000 στη φυλακή /ανά ημέρα). Η πλειοψηφία των αδικημάτων για τα οποία φυλακίζονται αφορούν σε μη-βίαια εγκλήματα. Συγκεκριμένα, παραβάσεις κατά ιδιοκτησίας και σχετιζόμενες με ναρκωτικά. Τα στοιχεία αναφορικά με γυναικείους πληθυσμούς φυλακών στην Ευρώπη το 2019 καταδεικνύουν ότι οι ψυχικές διαταραχές εμφανίζονται σε πολύ μεγάλα ποσοστά (υπερεκπροσωπούνται). Κατά 80% πάσχουν από μη διαγνωσμένη ψυχική διαταραχή και κατά 75% υπολογίζεται ότι αντιμετωπίζουν προβλήματα χρήσης ναρκωτικών ουσιών και αλκοόλ. (Π.Ο.Υ., 2019).
Παράγοντες που έχουν εκτιμηθεί ως βοηθητικοί προκειμένου να γίνουν οι άνθρωποι πάλι λειτουργικοί μετά την «ιδρυματοποίηση» που βιώνουν κατά τον εγκλεισμό, είναι η εκπαίδευση, εκμάθηση τέχνης και ενδυνάμωση ικανοτήτων, εξεύρεση εργασίας, καθώς και ενίσχυση-παρακολούθηση από ψυχολόγους/κοινωνικούς λειτουργούς.
Δεν μπορούμε να αναφερόμαστε σε μια επαγγελματική επανένταξη χωρίς να συνυπάρχει η κοινωνική. Οι γυναίκες για να είναι λειτουργικές και παραγωγικές προς τον εαυτό τους και το σύνολο θα πρέπει να αποκτήσουν εφόδια ώστε να ξανασταθούν στα πόδια τους και να ανακτήσουν την εμπιστοσύνη στον εαυτό τους. Ως εκ τούτου η επαγγελματική επανένταξη κάτω από τόσο δυσμενείς συνθήκες καθιστάται τόσο δύσκολη, που συχνά η υποτροπή σε παραβατικές συμπεριφορές αποτελεί το μόνο μέσο επιβίωσης.
Το Δίκτυο Στήριξης Φυλακισμένων και Αποφυλακισμένων Γυναικών υποστηρίζει τις φυλακισμένες και αποφυλακισμένες γυναίκες δημιουργώντας εργαστήρια εντός και εκτός φυλακής. Στις γυναικείες φυλακές Ελαιώνα λειτουργεί εδώ χρόνια εργαστήριο ραπτικής και ζωγραφικής, με την υποστήριξη του Ιδρύματος Λάτση και εκτός από το εργαστήριο ραπτικής εκτός φυλακής το Δίκτυο έχει λειτουργεί και έναν ξενώνα για αποφυλακισμένες γυναίκες, για τις στεγαστικές τους ανάγκες τον πρώτο δύσκολο καιρό μετά την αποφυλάκιση. Επιπλέον, προσπαθεί εδώ και αρκετούς μήνες να πάρει άδεια στο Δήμο της Αθήνας και ένα “κινητό caffe” στην ίδια λογική και πλαίσιο όπως στο εξωτερικό, αλλά οι αιτήσεις και οι προσπάθειες βρίσκουν εμπόδια στο Δήμο. Ένα τέτοιο κινητό καφέ θα μπορούσε να απασχολήσει αρκετές γυναίκες καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου.
Η υποτροπή, καίριο σημείο σχετικά με την σημασία της κοινωνικής και εργασιακής επανένταξης των αποφυλακισμένων, έχει υπολογιστεί από διάφορες μελέτες παγκόσμια ότι στην καλύτερη περίπτωση κυμαίνεται στο 60% με 70%. Οι έρευνες καταδεικνύουν ότι δεν μπορεί να αποδοθεί αποκλειστικά σε προσωπικά χαρακτηριστικά αλλά και στις αντικειμενικές συνθήκες, εξηγεί η κυρία Καμμένου. Συνεπώς, η εκπαίδευση και η ενδυνάμωση δυνατοτήτων πρέπει να ξεκινά πριν την αποφυλάκιση και μέσα από το σωφρονιστικό κατάστημα, διαφορετικά το έγκλειστο άτομο θα βγει χωρίς εφόδια σε μια απαιτητική κοινωνία όπου όλα κινούνται με φρενήρεις ρυθμούς.
Εν κατακλείδι, δεν μπορούμε να αναφερόμαστε σε μια επαγγελματική επανένταξη χωρίς να συνυπάρχει η κοινωνική.
Δημοασιεύθηκε στο CNN Greece 21-3-2021